سرمقاله جام جم/ پشت پرده انگاره ایران هراسی
جام جم/ « پشت پرده انگاره ايران هراسي » عنوان يادداشتِ روزنامه جام جم نوشته دکتر ابراهيم متقي(استاد علوم سياسي دانشگاه تهران) است که ميتوانيد آن را در ادامه بخوانيد: کشورهاي محافظهکار حوزه خليجفارس داراي انگارهاي از ايرانهراسي بوده و تلاش دارند تا زمينههاي محدودسازي قدرت منطقهاي و راهبردي ايران را فراهم سازند. چنين کشورهايي هنوز وقوف دقيقي نسبت به الگوي کنش راهبردي ايران براي مقابله با تهديدات بحرانساز و نيروهاي تهديدکننده بينالمللي ندارند و به همين دليل است که هرگونه قدرتيابي يا تحرک راهبردي ايران را بهعنوان تهديد عليه خود تلقي ميکنند. درحاليکه ايران همواره به اين موضوع اشاره داشته است که نقش حامي براي ايجاد ثبات منطقهاي را ايفا ميکند. مواضع ايران را در زمان اشغال کويت توسط صدامحسين، ميتوان بهعنوان واقعيتي دانست که سياست خارجي و منطقهاي ايران را منعکس ميسازد. ايران در سالهاي گذشته هيچگاه رويکرد بيثباتکننده در فضاي منطقهاي نداشته است. محور اصلي سياست منطقهاي ايران را ميتوان گسترش همکاريهاي چندجانبه از طريق تنظيم «قرارداد عدمتجاوز» دانست. در حالي که کشورهاي جهان عرب نسبت به چنين رويکردي، نهتنها واکنش همکاريجويانه نشان ندادهاند بلکه بسياري از سياستهاي ايران را بهعنوان نمادي از تهديد عليه خود تلقي ميکنند. واکنش مقامات امارات عربي متحده را نسبت به نقش منطقهاي ايران و مشارکت رئيسجمهور اسلامي در جمع رهبران سازمانهاي منطقهاي مؤثر جهاني همانند «بريکس»، «شانگهاي» و «اتحاديه اقتصادي اوراسيا» ميتوان بهعنوان نشانهاي از تداوم ايرانهراسي در سياست منطقهاي کشورهاي محافظهکار خليجفارس دانست در حالي که حضور رئيس جمهوري اسلامي ايران در اجلاسيه سهجانبه رؤساي سازمانهاي بزرگ منطقهاي و بينالمللي در مسکو، ماهيت بينالمللي داشته و بهعنوان تهديد عليه هيچ کشوري محسوب نميشود. ايرانهراسي نهفته در ذهنيت و ادراک رهبران محافظهکار جهان عرب، احساس نگراني بيشتري را براي آنان بهوجود آورده است. آنچه را که از آن بهعنوان «معماي امنيت» نام برده ميشود، ميتواند ماهيت عيني يا ذهني داشته باشد. حضور رئيسجمهوري اسلامي ايران در اجلاسيه سهجانبه سازمانهاي منطقهاي در مسکو، نمادي از منطقهگرايي و بينالمللي گرايي ايران محسوب ميشود. ايرانهراسي بهمعناي ايجاد تهديد مجازي براي کشورهايي است که قابليت ابزاري و راهبردي لازم براي دفاع از خود ندارند. نقش منطقهاي ايران، بخشي از واقعيتهاي ژئوپلتيکي را منعکس ميسازد. بنابراين نگراني کشورهاي عربي حوزه خليجفارس از همکاريهاي اقتصادي ايران با کشورهايي همانند روسيه و چين ماهيت غيرواقعي خواهد داشت. بيان چنين مفاهيمي در مقابله با ايران را ميتوان بهعنوان بخشي از «نگراني امنيتي» کشورهاي منطقهاي دانست. چنين نگرانياي کار ويژه سختتري را فراروي ديپلماتهاي ايراني ايجاد ميکند. ادامه انگاره تهديد ايران از سوي کشورهاي منطقهاي همانند امارات عربي متحده و عربستان، زمينه افزايش مداخله قدرتهاي بزرگ و بازيگران فرامنطقهاي را اجتنابناپذير ميسازد.ضرورتهاي کنش پيشگيرانه ديپلماتيک ايجاب ميکند که ادبيات تهديد به ادبيات همکاري تبديل شود.رويکرد مقامات کويتي در روند برگزاري اجلاسيه اتحاديه عرب در اردن، نشان ميدهد که فرآيندهاي ديپلماتيک ميتواند نتايج مثبت و سازندهاي داشته باشد. تداوم چنين الگويي ميتواند زمينههاي لازم را براي اعتمادسازي مؤثر در دوران بحران بهوجود آورد. اگر روابط ايران و کشورهاي منطقهاي حوزه خليجفارس در سالهاي دهه 1990 براساس نشانههايي از همکاريهاي سازنده وجود داشته، بنابراين امکان اعاده چنين الگويي از همکاريها براي آينده نيز وجود خواهد داشت. واکنش کشورهاي منطقهاي همانند امارات و عربستان سعودي به گسترش همکاريهاي منطقهاي و بينالمللي ايران بيانگر تداوم انگاره ايرانهراسي محسوب ميشود. طبيعي است که قدرتهاي بزرگ و برخي از بازيگران منطقهاي همانند اسرائيل تلاش دارند تا ايرانهراسي را تشديد کنند. در چنين شرايطي لازم است تا نشانههايي از «بازدارندگي ديپلماتيک» در برابر انگارههاي مبتني بر تهديد از سوي کشورهاي منطقهاي بهوجود آيد. بهرهگيري از ادبيات و سازوکارهاي مربوط به ديپلماسي سازنده، نيازمند متقاعدسازي کشورها خواهد بود. کشورهاي منطقهاي بايد بر اين امر واقف باشند که نقش ايران در عراق و سوريه ماهيت سازنده دارد. الگوي کنش تاکتيکي و راهبردي ايران در عراق و سوريه را بايد در قالب «امنيت پيشگيرانه» مورد توجه قرار داد. تحقق امنيت پيشگيرانه براي تمام کشورهاي منطقهاي سودمند خواهد بود. متهمسازي کشورها به اقدامات بيثباتکننده، کار سادهاي خواهد بود. ديپلماتها و استراتژيستها بايد از سازوکارهاي پيچيده و دشوار براي عبور از انگاره تهديد ايران بهره گيرند. چنين سازوکارهايي نميتواند در قالب متهمسازي و بهکارگيري ادبيات غيرمسئولانه حاصل شود. دشواري ديپلماسي را بايد در فرآيندي دانست که زمينه تغيير در انگاره ذهني کشورهاي مختلف را بهوجود ميآورد. براي مقابله با فضاي ايرانهراسي به همانگونهاي که در ادبيات مقامات امارات عربي متحده و عربستان بهکار گرفته شده، نيازمند بهرهگيري از ادبيات و ديپلماسي سازنده خواهيم بود. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد