نگاهی به مستندهای لغو شده در دولت تدبیر و امید

در طول تاريخ سينماي ايران، فيلم‌هاي زيادي از جمله سينمايي و مستند با وجود داشتن مجوز رسمي و قانوني، به دليل اعمال فشارهايي با منابع مشخص يا نامشخص و يا به دلايلي که آن را مصلحت مي‌نامند مورد تحريم و يا عدم اکران و نمايش قرار گرفتند و يا در دوراني جلوي نميش آنها گرفته شد و به مرحله اکران و نمايش نرسيدند. در اين گزارش عملکرد دولت يازدهم در زمينه توقيف و عدم اکران آثار مستند سينمايي را بررسي مي‌کنيم. توقيف فيلم‌هاي مستند در دولت يازدهم و تدبير و اميد حسن روحاني که از طرفي هم گوي اميد را از همه جوانان ربود و هم با بي‌تدبيري خود به دنبال بايکوت کردن و عدم نمايش و لغو اکران‌ اين گونه فيلم‌ها بودند به دو شکل اتفاق افتاد؛ به اين معنا که يا بصورت پيشگيري از اکران همراه بود و يا اينکه پس از نمايش و ديده شدن و اظهارنظرهاي مردم و مجلس شوراي اسلامي و حتي برخي رسانه‌ها توسط دولت يازدهم جلوي اکران آنها گرفته مي‌شد. برخوردهاي تبعيض آميز همواره در هر فضايي به خصوص در فضاهاي دانشگاهي ناپسند است اينکه حجت‌الاسلام حسن روحاني در شعارهاي خود، آزادي بيان و انديشه را مطرح مي‌کند و در عمل طور ديگر اقدام مي‌کند و ترس از بيان حقايق دارد جلوه ديگري از اقدامات دولت تدبير و اميد است. در گزارشي که مي‌خوانيد ليستي از چند فيلم‌ مستند و تأثيرگذار که اکران آنها در محافل دانشگاهي توسط دولت يازدهم لغو شد آورده شده است. من روحاني هستم «من روحاني هستم» فيلمي مستند به کارگرداني معصومه نبوي و تهيه‌کنندگي گروه چند رسانه‌اي شفق است که به زندگي سياسي حسن روحاني پرداخت. نسخه اول اين فيلم، به زندگي سياسي حسن روحاني در طي پنج دهه فعاليت سياسي، از خرداد ۱۳۴۲ تا شروع دوران رياست جمهوري وي بود. در اين مستند به نقش حسن روحاني در رويدادهايي از قبيل ماجراي مک‌فارلين، شوراي نظارت بر صدا و سيما در دهه ۶۰، مخالفت‌هاي نمايندگان دوره دوم مجلس شوراي اسلامي با انتخاب ميرحسين موسوي به عنوان نخست‌وزير دولت سوم جمهوري اسلامي ايران، حمله به کوي دانشگاه تهران (۱۸ تير ۱۳۷۸) و برنامه هسته‌اي ايران پرداخته است. سازندگان مستند در اين اثر مستند ادعا کردند که حسن روحاني در خرداد ۱۳۶۵ به نمايندگي از سوي هاشمي رفسنجاني با رابرت مک‌فارلين مذاکره کرده است. آنها همچنين به عضويت حسن روحاني در مجمع عقلا و در جمع ۹۹ نفر اشاره کردند و مي‌گويند سند حضور روحاني در مذاکره با مک فارلين از کتاب خاطرات هاشمي رفسنجاني است. در اين زمينه يک منبع آگاه در دفتر رياست جمهوري، در روزهاي اوليه پس از سوژه شدن مستند، با هويت پنهان، اطلاعات و نحوه تدوين مستند «من روحاني هستم» را ناصحيح خواند و باعث برخورد چکشي دولت يازدهم با اين مستند شد و باعث لغو آن در دانشگاه ها شد. فاکتور صوري مستند بلند «فاکتور صوري» اثر ديگري از سفيرفيلم با موضوع بانکداري اسلامي بود که سيدمهدي کرباسي کارگرداني و تهيه‌کنندگي اين مستند را بر عهده داشته است و رضا صادقي نيز نويسنده اثر است. اين‌ مستند در راستاي دغدغه‌هاي اقتصادي نظام جمهوري اسلامي طراحي و توليد شده است و به مقوله‌ بانکداري اسلامي و بررسي وجود پديده شوم ربا در معاملات بانکي ‌پرداخته است. اين مستند ضمن بررسي روال رايج در سيستم بانکي کشور به مشکلات مردم در مواجهه با بانک‌ها رفته و به اين سوال هميشگي پاسخ مي‌دهد که آيا معاملات بانکي رايج از نظر شرعي مورد تاييدند يا خير؟ و سپس به واکاوي مسائل پيرامون بانکداري اسلامي مي‌پردازد. در حالي که قرار بود اين مستند در دانشگاه صنعتي خاتم الانبياء اکران شود و تمام روند قانوني و تبليغات در سطح دانشگاه براي اکران اين مستند توسط بسيج دانشجويي صورت گرفته بود، ساعتي قبل از اکران، با مخالفت حراست و روابط عمومي اين دانشگاه، اکران اين مستند لغو شد و مراسم رونمايي از مستند «فاکتور صوري» به کارگرداني سيد مهدي کرباسي، با حضور حجت‌الاسلام غلامرضا صباحي مقدم عضو کميسيون برنامه ريزي بودجه مجلس، علي نقي مشايخي عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي شريف، محمود بهمني رئيس کل سابق بانک مرکزي، سيروس مقدم و سعيد نعمت الله دو نويسنده و کارگردان تلوزيون و جمعي از دانشجويان و اساتيد در دانشگاه صنعتي شريف برگزار ش و اين نمونه ديگري از برخورد دولت تدبير و دولت از اين دسته مستندها بود. شب نامه «شب نامه»، که روايتي از پشت پرده يک کانال تلگرامي بود؛ و داستان آن محمدسعيد جباري، راوي اين مستند، دانشجوي مستندسازي است که قصد دارد وارد فعاليت‌هاي استارت‌آپي (کسب و کارهاي نوپا) شود و براي کسب و کار خود که "فلش‌فيلم" نام دارد، سرمايه‌گذار جذب کند. پس از مدتي تحقيق، سعيد متوجه مي‌شود که همايشي به نام پل در حال برگزاري است، و سعيد نيز مي‌تواند در اين همايش براي ايده‌اش سرمايه‌گذار پيدا کند. همه چيز خوب پيش مي‌رود تا اينکه يک مقاله از روزنامه کيهان، همايش پل را تعطيل مي‌کند. سعيد تصميم مي‌گيرد دليل اتفاق را از مسئولين روزنامه، جويا شود؛ اما وارد بازي بزرگي مي‌شود که هيچ‌گاه فکر آن را هم نمي‌کرد. «شب نامه» مستندي ۱۰۰ دقيقه‌اي است که موضوع فيلم، فعاليت‌هاي سيامک نمازي فرزند محمدباقر نمازي يک ضدانقلاب است که در مهرماه ۱۳۹۵ به جرم «همکاري با دولت آمريکا» هرکدام به ۱۰ سال حبس محکوم شدند. اکران «شب نامه» در دانشگاه‌هاي کشور، بازتاب‌هاي مختلفي در رسانه‌ها داشت اما يکي از حاشيه‌هاي اصلي اين مستند، برنامه اکران «شب نامه» در دانشگاه تهران بود که با دستور مسئولين دانشگاه، لغو شد و توليد کنندگان آن تصميم گرفتند اين مستند را در سالن سوره حوزه هنري اکران کنند. بنا به اظهارات نويسنده فيلم، کانال تلگرام «شب نامه» يکي از منابع تحقيقاتي تيم سازنده فيلم از طريق ارتباط مستقيم با مخاطبان بوده است که هک شدن اين کانال از سوي افراد نامعلوم، واکنش سازندگان مستند را به دنبال داشت و حاشيه ديگري براي اين مستند شکل گرفت. پس از اطلاع رساني و رونمايي از اين مستند، سيدمهدي کرباسي کارگردان مستند «شب‌نامه» از دسترس خارج شدن کانال اختصاصي اين مستند در فضاي مجازي خبر داده بود و گفت: از روز جمعه، ۱۲ آذر ۹۵ مطلبي براي انتشار در کانال «شب‌نامه» آماده کرده بوديم، اما به‌يک‌باره متوجه شديم انتشار اين مطلب از سوي مديريت کانال امکان‌پذير نيست. اما با توجه به اينکه امکان انتشار مطلب از سوي مديريت کانال «شب‌نامه» در روز جمعه گذشته امکان‌پذير نبود، بنابراين با برگزاري جلسه‌اي فوري، با اعضا و دست‌اندرکاران مستند «شب‌نامه»، موضوع را آسيب‌شناسي کرديم و با پيگيري‌هاي انجام شده از سوي مديريت کانال اين مستند و تصميم اعضا و دست‌اندرکاران تهيه و توليد آن به اين جمع‌بندي رسيديم که کانال «شب‌نامه» تغيير کند. کرباسي در ارزيابي‌ خود نسبت به لغو اکران‌هاي مستند «شب‌نامه» و به ‌تبع آن از دسترس خارج شدن کانال اين مستند در فضاي مجازي، فاش کرد: اين طور برخوردها با مستند «شب‌نامه» نشان‌دهنده اين است که برخي از بيان واقعيت‌ها در جامعه و روشن شدن افکار عمومي نسبت به بعضي مسائل راضي نيستند و مي‌خواهند با سنگ‌اندازي در اين مسير، با شفاف‌سازي افکار عمومي مقابله کنند. پرزيدنت، آکتور سينما مستند «پرزيدنت؛ آکتور سينما» به کارگرداني و نويسندگي محمدرضا بروني توسط مرکز مستند سفيرفيلم و به تهيه کنندگي سازمان هنري رسانه‌اي اوج، توليد شد. مستند «پرزيدنت؛ آکتور سينما» روايتگر تلاش‌هاي ميخائيل گورباچف، آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي، در جهت ايجاد رفاه براي مردم شوروي است. گورباچف معتقد بود تا زماني که تنش‌هاي شوروي با کشورهاي غربي و به خصوص آمريکا ادامه داشته باشد، رسيدن به يک اقتصاد موفق ناممکن است، به همين دليل اولويت عالي خود را تنش‌زدايي و برقراري رابطه و مذاکره با آمريکايي‌ها قرار داد. اين مستند حاصل ۶ ماه پژوهش است و کارگردان سعي کرده با استفاده از آرشيوهاي استفاده نشده و همچنين روايتي منصفانه، تلاش‌هاي گورباچف در جهت افزايش رفاه مردم سرزمينش و نتايج اين تلاشها را در قالب يک داستان ۷۵ دقيقه‌اي نشان دهد. تشابه زياد شخصيت‌ها و اتفاقات جامعه شوروي در آن دوران با شخصيت‌ها و اتفاقات حال حاضر جامعه ايران، اين مستند را از يک مستند تاريخي صرف متمايز کرده است. طبق اعلام قبلي قرار بود مستند «پرزيدنت؛ آکتور سينما» در سالن جابربن حيان دانشگاه صنعتي شريف رونمايي شود که با وجود کسب مجوزهاي لازم از دانشگاه، چند ساعت مانده به زمان رونمايي، مسئولين دانشگاه با مخالفت خود، از برگزاري اکران اين مستند جلوگيري کردند و اين مستند در سازمان هنري اوج رونمايي شد. مستند «داد» مستند «داد» نمونه‌اي تحسين برانگيز از سينماي راديکال انقلابي است. فيلمي که از ظواهر و شعار دادن عبور کرده و منشأ مشکلات معيشتي را نشان داده است. اين فيلم به رغم ديدن تصاويري تکان‌دهنده از لايه‌هاي زيرين جامعه اما هيچ‌گاه يأس و احساس قرار گرفتن در بن‌بست نمي‌کند. چون مي‌بيند و مي‌داند که بيداد، نتيجه حذف داد است و رفع بيداد چاره‌اي جز بازگشت به داد ندارد. به همين دليل هم اين فيلم با بغض کانون‌هاي زر و زور و تزوير مواجه شده است. به طوري که همچون چند فيلم مستند انتقادي ديگر، با مخالفت‌هايي براي نمايش در محافل دانشگاهي مواجه شده است. هنوز مدتي از به هم خوردن نمايش مستندهاي «فروشنده» و «پرزيدنت؛ آکتور سينما» در يکي از دانشگاه‌ها نگذشته بود که خبر رسيد، مسئولان دولتي از نمايش «داد» در چند دانشگاه نيز جلوگيري کرده‌اند. مستند «داد» براي اولين بار در هفتمين جشنواره مردمي فيلم عمار به نمايش درآمد و با استقبال گسترده مخاطبان مواجه شد. مستند «فروشنده» مستند فروشنده ماجرايي ناگفته است از پشت پرده مناظرات انتخاباتي ۹۲ و تحولات چهارساله پس از آن، اسناد جديد از شکل گيري برجام و نقش افراد و اشخاصي که تا به حال اسمي از آنها برده نشده در به ثمر رسيدن اين توافق، پشت پرده اي از سايه شوم جنگ و... همچنين آخرين آرايش انتخاباتي دولت در آستانه مناظره‌هاي ۹۶ نيز بخش ديگري از اين مستند است. اين مستند که نگاه دقيقي به نحوه مذاکرات و توافق برجام دارد، مورد توجه مخاطبان قرار گرفته اما دولت تاب و تحمل نقد مطرح شده در اين فيلم را ندارد و تاکنون در دانشگاههاي مختلف از جمله دانشگاه شريف و دانشگاه اصفهان اکران اين فيلم لغو شده است اما اين فشارها، بيش از يکصد دانشگاه و تشکل دانشجويي براي اکران دانشگاهي آن ثبت نام کرده اند. همين چند ماه گذشته بود که با اکران مستند «شب نامه» در سه دانشگاه تهران و چندين دانشگاه در شهرستان‌هاي مختلف، مخالفت شد و حتي فردي با شناسه کاربري معتبر از سوي يکي از اعضاي دولت، در فضاي مجازي پيغام‌هاي تهديدآميزي مبني بر اکران نشدن مستند «شب‌نامه» براي عوامل آن ارسال مي‌کرد. تکرار اين سنگ اندازي‌ها درباره مستندهاي «فاکتور صوري»، «من روحاني هستم» و... به خوبي شاهدي بر اين مدعاست که شعارهاي مطرح شده درباره آزادي بيان و انديشه و پذيرفتن نقد در عرصه عمل در دولت تدبير و اميد و شخص حجت‌الاسلام حسن روحاني محقق نشده و صرفاً براي پوشاندن ناکارآمدي‌ها و ضعف‌هاي دولت خود در کليه عرصه‌ها دست به چنين اقدامي زده است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد

---

بازار

---