کدام فقر مطلق قرار است ریشهکن شود؟
وطن امروز/ متن پيش رو در وطن امروز منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. موضوع فقر در تمام جوامع و اقتصادهاي دنيا از مهمترين واژگان اقتصادي- اجتماعي به شمار ميرود. به نحوي که اگر کمال و غايت نهايي هر اقتصادي را رسيدن افراد آن جامعه به رفاه و پيشرفت بدانيم، وجود فقر در هر جامعهاي درست در نقطه مقابل آن قرار دارد. به نحوي که مرفهترين جوامع دنيا، کمترين تعداد فقير را داشته و فقر و بيکاري در تضاد کامل با رفاه و توسعه قرار دارد. در اين ميان موضوع فقر برخلاف شاخصهايي چون نرخ تورم، نرخ بيکاري، ضريب جيني، جذب سرمايهگذاري و... که شاخصهايي کمي و داراي چارچوب مشخصي هستند نبوده و بر همين اساس تعاريف متفاوتي از آن در جوامع مختلف بيان ميشود. همين تفاوت در تعاريف واژگاني چون فقر مطلق، فقر نسبي، عدم رفاه و... باعث سختتر شدن تقسيمبنديها و تعاريف شده است. در ماهها و هفتههاي گذشته چهرههايي چون علي ربيعي، محمد نهاونديان و اين اواخر حسن روحاني آن هم در گفتوگوي زنده تلويزيوني خود با مردم از حذف فقر مطلق تا سال 1400 خبر دادند. موضوعي که به نظر ميرسد به عنوان يکي از اهداف و شايد مهمترين هدف اقتصادي دولت دوازدهم مطرح است. در اين ميان ابهاماتي در اين زمينه وجود دارد که براي درک بهتر آن ضروري است از سوي دولت به صورت شفاف بيان شود. با توجه به نبود تعريف دقيقي از فقرمطلق، هر دولتي بهزعم خود و با تعاريف مختلف و گاه سليقهاي به بررسي و تبيين اين واژه ميپردازد. به عنوان مثال سهم کالايي مانند مسکن در محاسبه و تعيين فقر مطلق در حالي بسيار ناچيز است که سهم اين کالا در سبد هزينه خانوارهاي شهري چيزي حدود 30 تا 50 درصد است. فارغ از ايرادات محاسبه ميزان فقر مطلق، مواردي چون تفاوت در هزينههاي زندگي در مناطق مختلف شهري و روستايي محاسبه اين شاخص را پيچيده و گاه غيرممکن کرده است. سوال اساسي اين است: دولت دوازدهم قرار است بر اساس کدام تعريف از فقر مطلق، آن را تا پايان سال 1400 ريشهکن کند. خط فقر در گذشته ريشهکن شده است! عمدهترين تعريف موجود درباره فقر مطلق مربوط به خط فقر بينالمللي است. بر اساس اين تعريف، کساني که در روز يک دلار درآمد داشته باشند فقير مطلق محسوب نميشوند. به نحوي که بر اساس اين تعريف از سال 1999 درآمد يک دلار در روز به عنوان استاندارد جهاني از فقر مفرط شناخته شده و اين عدد حتي در اهداف توسعه هزاره نيز آمده است. اگرچه بر اساس پژوهشهاي بعدي اين رقم به 25/1 دلار افزايش يافته است. با اين تعريف و فرض دلار 4000 توماني و در نظر گرفتن درآمد 25/1 دلار در روز کساني که روزانه 5000 تومان و در ماه حدود 150 هزار تومان درآمد داشته باشند دچار فقر مفرط نبوده و از آمار افراد گرفتار در فقر مطلق خارج ميشوند. به نحوي که گزارش شاخص توسعه انساني (HDI) در سال 2015 بيانگر اين موضوع است که با مبناي درآمد 25/1 دلار در روز، تنها 0002/0 جمعيت ايران در فقر مطلق به سر ميبرند. بر اساس اين تعريف (که ممکن است مبناي ريشهکن شدن فقر مطلق در دولت دوازدهم نيز باشد) بايد گفت فقر مطلق در سالهاي گذشته به طور کامل( و البته موقت) ريشهکن شده و در حال حاضر نيز بخش بسيار کوچکي از جامعه گرفتار آن هستند. سال 89 با اجراي قانون هدفمندي و پرداخت يارانه 45500 توماني به هر ايراني و با در نظر گرفتن نرخ 1000 توماني دلار در آن مقطع، هر ايراني در حالي با دريافت يارانه نقدي خود ماهانه بيش از 40 دلار درآمد داشت که بر اساس تعاريف بينالمللي در آن سال هر فرد با دارا بودن درآمد ماهانه 30 دلار فقير مطلق محسوب نميشد؛ اعداد، ارقام و آمارهايي که به ما ميگويد فقر مطلق در آن سال بهطور کامل در ايران ريشهکن شده بود. شمسالدين حسيني، وزير اقتصاد دولتهاي نهم و دهم در جلد اول کتاب محرمانههاي اقتصاد ايران در بخشي از خاطرات خود در اينباره ميگويد: «بعد از اجراي قانون هدفمندي يارانهها مردم براي نخستينبار منابعي را به دست آوردند که از منابع برآوردي براي عبور از فقر مطلق بيشتر بود. همانطور که ميدانيد درآمد يک دلار در روز براي يک نفر خط فقر مطلق محسوب ميشود. زمانيکه ما هدفمندي را اجرا کرديم قيمت هر دلار هزار تومان بود که در ماه، 30 هزار تومان ميشد، در حالي که دولت در هر ماه، 45 هزار تومان به هر نفر يارانه ميداد». طرح دولت دوازدهم براي ريشهکني فقر مطلق چيست؟ سوال اين است: طرح دولت دوازدهم براي ريشهکن کردن فقر مطلق بر چه مبنايي است؟ و اگر قرار است مانند گذشته و صرفا با سياستهاي حمايتي غيرپايدار و مقطعي مانند پرداخت يارانههاي نقدي و حتي افزايش مستمري افراد تحت پوشش نهادهاي حمايتي و... به اين هدف رسيد و به قول معروف «بدون آموزش ماهيگيري فقط ماهي داد» طبيعتا ريشهکن کردن فقر مطلق تا پايان سال 1400 دور از دسترس نيست کما اينکه اين اتفاق در گذشته نيز (روي کاغذ) رخ داده است اما با افزايش نرخ ارز و نرخ تورم افراد خارج شده از کانال فقر مطلق مجددا به اين کانال بازميگردند. در خاتمه بايد پذيرفت ريشهکني فقر حداقل در قالب و تعريف فقر مطلق نيز نيازمند اقداماتي پايهاي و اصلاح ساختارهاي موجود و بسترهاي لازم است. اقدامي که حداقل در 4 سال گذشته در دولت يازدهم هيچ نشانهاي از تحقق آن در رفتار و اعمال دولتمردان مشاهده نشده است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد