فراتر از کلام؛ تحلیل سخنرانی رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل
شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست تأثير و نفوذ کلام در دنياي امروز فقط به محتواي نگارشي و چينش کلمات محدود نميشود. بدون توجه به لحن، آهنگ صدا و زبان بدن نميتوان از ميزان تأثيرگذاري يک سخنراني اطلاعات دقيقي به دست آورد. ازاينرو در سخنراني افراد مشهور بهويژه سياستمداران هر سه پارامتر محتوا، لحن و زبان بدن مورد توجه قرار ميگيرد، زيرا بررسي و مطابقت اين سه مؤلفه با هم بر اثرگذاري سخنان آنها ميافزايد. در اين نوشتار مروري بر مهمترين نشانههاي زبان بدن و آهنگ صداي رئيسجمهور روحاني در سخنراني اخير وي در مجمع عمومي سازمان ملل متحد داشتهام. براي افرادي که سخنرانيهاي پيــشين روحـاني را در سالهـــاي گذشته در مجمع عمومي سازمان ملل مشاهده کردهاند، اين سخنراني مؤثرترين سخنراني وي بوده است؛ هم به اين دليل که پس از صحبتهاي ترامپ و نتانياهو همه مشتاق شنيدن پاسخ و واکنش رئيسجمهور روحاني بودند و هم به اين دليل که چارچوب نوشتاري و بياني سخنراني منجر به اثرگذاري بيشتر آن شده بود. در مقايسه با سخنرانيهاي پيشين و به طور مشخص اولين سخنراني روحاني در همين جايگاه، تفاوتهاي بسياري به نظر ميآيد. در ميان ٤٨ تصويري که در پايگاه اطلاعرساني دولت منتشر شده، در تصاويري که بهوضوح ميتوان صورت روحاني را مشاهده کرد، رضايت، شعف، جديت، تعجب و در جايي کمي خشم قابل تشخيص است. ورود با قامتي استوار و لبخندي بر لب که تا شروع سخنراني اثراتش مانده از مهمترين نشانههاي ارتباطي موفق بيکلام وي است که نسبت به دورههاي پيشين تفاوتي چشمگير داشت. خمشدن سر به هنگام سلام به هيئترئيسه و نگاه به تمامي صحن مجمع عمومي به هنگام شروع سخنراني و بدون عجله و با طمأنينه سخنگفتن از ويژگيهاي مثبت آغاز اين سخنراني است. او مثل هميشه با تبريک انتخاب هيئترئيسه مجمع عمومي سخنان خود را شروع کرد و بلافاصله از انتخابات اخير رياستجمهوري در ايران سخن گفت. وقتي درباره دستاوردهاي دولت در برجام ميگفت، آرامش و طمأنينه در کلام وي پيدا بود. از سوي ديگر استفاده از جملاتي کوتاه با ترکيبهاي متضاد ولي مرتبط مانند تعريف اعتدال که از ساختار «اعتدال يعني... و نه...» و «جمهوري اسلامي در پي... و نه...» علاوه بر اينکه به سخنران امکان تنفس راحتتر در حين اداي پيدرپي کلمات را ميدهد، از سويي ديگر با کاربرد مناسب وقفه و سکوت ميان جملات بر اثرگذاري لحن سخنران ميافزايد. اگرچه شايد بهتر بود هنگام بيان موارد سلبي کمي لحن محکمتري به کار برده ميشد، اما رعايت عدم تقابل آوايي با لحن تند سخنراني ترامپ از موارد قابل توجه در اين سخنراني است که حتي لحظهاي وارد تقابل صدايي نميشود. حتي آنجا که درباره نقض برجام سخن ميگويد، از لحن و آهنگ صدا مراقبت ميکند تا جلوه زمخت تهديدي نداشته باشد. بسياري از شنوندگان فارسيزبان که سخنرانيهاي روحاني را قبلا مشاهده کردهاند، او را در محافل داخلي و بهويژه در ايام تبليغات انتخاباتي، سخنراني ماهر ميدانند، اما در بررسي سخنرانيهاي وي در مجمع عمومي سازمان ملل، اين تبحر و مهارت تا همين سخنراني اخير وي به اين ميزان قابل مشاهده و استنباط نبوده است. در اين سخنراني رد لحن آهنگين و مصمم وي بيش از گذشته قابل دريافت است. استفاده از کاغذهايي در قطع کوچکتر که بهراحتي ميتوانست آنها را کنار بگذارد و جابهجا کند و آنطور که پيدا بود در هر برگه، موضوعات بههمپيوسته قرار گرفته بود، از موارد مهمي است که منجر به اداي بهتر کلمات در جملات پاييني هر صفحه ميشد و همچنين در رشتهبندي کلامش مؤثر بود. در ميانه نخست سخنراني و تا قبل از آنکه به صحبتهاي اخير ترامپ واکنشي نشان دهد، چرخش سر و تقسيم مساوي نگاه بين راست، چپ و ميانه سالن کاملا رعايت شده بود. اما همين چرخش سر به هنگامي که سخن از رنج اسارت يهوديان و نقش ايرانيان در رهايي آنان به ميان آمد، تنها محدود به قسمت راست سالن و چپ خودش شد. در تحليل حرکات چشم در زبان بدن، وقتي فردي قصد يادآوري گذشته را داشته باشد، به چپ خود نگاه ميکند. در برخي موارد اگر فرد به هنگام ذکر رويدادي تاريخي، چشمهايش به راست منحرف شود، ميتوان بر صحتوسقم ادعايش ترديد وارد کرد. بالابردن ابروها و کشيدگي پيشاني وقتي از اين صحبت ميشود که ايران نه ميخواهد مذهب و نه امپراتوري پيشينش را بگستراند، نشان از مطابقت زبان بدن و گفتار دارد که منجر به باورپذيري بيشتر ميشود. درعينحال استفاده از ترکيبهاي واژگاني مناسب مانند «رقص شمشيرها» و «کوله سربازان» که هر دو بار معنايي مشخصي را به مخاطب يادآوري ميکند، در کنار استفاده از نام شاعراني که در عرصه جهاني شناختهشدهاند با چاشني وقفه کوتاه و ملايمت صورت، بر اثرگذاري جمله «پس چه نيازي به فتح جديد داريم» ميافزايد. روحاني حتي يکبار از لحن ماهرانه کنايهزدن خود بهره گرفت و در هنگام اشاره به «خودتحريميها» از عبارت «خود را از امکان تازه محروم کردهاند» استفاده کرد. بار ديگر که روحاني از سلاح نداشته اتمي سخن ميگويد، با نگاهکردن به روبهرو بر صدق گفتهاش صحه ميگذارد. اينجا دقيقا نقطهاي است که ذهنيت مخاطب از اعتمادبهنفس روحاني تداعيکننده سخنرانيهاي داخلي او است. ايستادن بدون تکانهاي اضافي بدن از دشواريهاي سخنراني به صورت ايستاده است. تکنيکي که براي اين منظور بايد بر آن تبحر داشت، تقسيم وزن بدن به صورت مساوي روي دو پا است تا از خستگي يک سمت بدن و به دنبال آن حرکات اضافي که ممکن است حواس مخاطب را پرت کند، جلوگيري کند. در حين سخنراني ديده ميشود که گاهي تکيه بر سمت راست بدن بيشتر ميشود و ازاينرو افراد مقابل و سمت چپ سخنران بيشتر مخاطب حرفهاي او قرار ميگيرند. اما درست زماني که روحاني وارد بخش مهم صحبتهايش درباره اهميت مجمع عمومي و شأن آن ميشود، دوباره بدن در حالت تعادل قرار ميگيرد و نگاهش به کل سالن جلب ميشود. شايد اشکال مهم در جايي بود که برخي جملات را تندتند ادا ميکرد و براي تمرکز بيشتر فقط سر را به بالا ميآورد و دوباره به متن برميگشت که صحبت از ميانمار و فلسطين نيز در همين حين ادا شد. در قسمت پاياني سخنراني، اگرچه شمرده ولي تند درباره اقتصاد ايران صحبت ميکرد و لحنش اميدبخش و مطابق با شکوفايي اقتصادي بود. يکي از دلايلي که اين اشکالات را موجب ميشود، تأکيد بر استفاده از خيل عظيمي از موضوعات در يک سخنراني ٣٠دقيقهاي است. ازاينرو شايد هرگز نتوان انتظار داشت که سخنراني بدون روخواني از متن با طيف عظيمي از موضوعات ممکن باشد. يکي از ويژگيهاي مهم سخنراني روحاني، پايان واضح جملات بود. مخاطب در حين سخنراني با جملههاي کشدار و طولاني غافلگير نميشد و ميتوانست حدس بزند که جمله و حتي سخنراني رو به پايان است. او سخنرانياش را با «دعوت ميکنم» و «ما ميتوانيم» به پايان رساند که هر دو جمله ساختار مثبت و تأثيرگذاري داشتند. برخلاف عادت پيشين، دست به عمامه نزد و به هنگام خداحافظي از حرکت سر استفاده کرد که رسميتر است. هنگامي که روي صندلي قبل و بعد سخنراني نشسته بود، دستها را صاف روي پا قرار داد، پاها را قفل نکرد و با وجود بلندي لباس، نشستن رسمي و اصولي او قابل مشاهده بود. موقع خداحافظي با رئيس جلسه سه بار دست را هم تکان دادند و در برابر دو زن هيئترئيسه نيز خمشدن سر بهقدري بود که جانب ادب و احترام رعايت شد. درک و فهم ميزان تأثيرگذاري هر سخنراني بدون لحاظکردن نشانههاي آوا و بدن سخنران ممکن نيست. ازاينرو بيراه نيست که برخي سخنراني اخير روحاني را بهترين سخنراني او در سازمان ملل ميدانند. همانطور که اشاره شد، بيش از ادوار پيشين، به جنبههاي بدني، آوايي و گزينش کلمات توجه شده و اين امر نشانگر حضور مشاوران حرفهاي در کنار رئيسجمهور است. *نسيم چالاکي *دکتراي سياستگذاري عمومي و مدرس دورههاي مذاکره با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد