۱۰ پهپاد جدید ایرانی را بشناسید؛ از «کلاغ» دست‌پرتاب تا رقیب قدرتمند RQ-۷

امروزه علاوه بر نهادهاي نظامي و انتظامي، سازمان ها و ارگان هاي غيرنظامي نيز نياز روزافزوني به پهپادها دارند. هر چند بخش غيرنظامي کشورمان در به کارگيري اين وسيله ارزشمند و اثرگذار بسيار ضعيف عمل کرده اما مزيت‌هاي مهم پهپادها سبب شده مشترياني در اين بخش نيز به سراغ پرنده‌هاي بدون سرنشين بروند؛ از جمله توانايي آماده شدن براي پرواز در زمان کوتاه، طول مدت پرواز کوتاه تا بلند، نياز به خدمه زميني و تعمير و نگهداري کم، نبود حساسيت‌هاي ايمني در حد هواپيماهاي سرنشين‌دار، اجراي انواع مأموريت هاي گشت و نظارت هوايي، ارسال عکس و فيلم در شب و روز با کيفيت هاي مختلف و به صورت بي‌درنگ (Real-time) از مناطق مختلف شهري و روستايي، جنگل‌ها، مراتع، خطوط نفت و گاز و انتقال برق، پايش حمل و نقل جاده اي و حفاظت از محيط زيست و ديده‌باني مناطق حادثه ديده از بلاياي طبيعي و ... در کنار پهپادهاي پرسابقه اي مانند خانواده پهپادهاي مهاجر و ابابيل و شاهد و نيز نمونه هاي دوربرد و راهبردي مانند شاهد-۱۲۹ و فطرس که توسط صنايع دفاعي با سابقه کشور توليد مي شوند، بازار رو به گسترش هواپيماهاي بدون سرنشين سبب شده تا پهپادهاي جديدي نيز توسط شرکت هاي خصوصي يا نهادهاي همکار با صنايع دفاعي کشورمان توليد شوند که براي عمليات هاي شناسايي يا به عنوان پرنده هدف توسعه يافته اند. در اين گزارش به معرفي چند نمونه از پهپادهاي رده سبک و متوسط که کاربردهاي نظامي و غيرنظامي دارند، مي پردازيم. دلتا پهپاد دلتا، داراي يک پيکربندي دلتا شکل با يک سکان عمودي و بدنه کامپوزيتي است. موتور احتراقي و ملخ آن در جلوي بدنه تعبيه شده که مي‌تواند اين پهپاد ساخته شده در رده وزني سبک را به بيشينه سرعت ۱۷۰ کيلومتر بر ساعت برساند. دلتا داراي طول ۱.۲ و دهانه بال ۲.۲۲ متر، جرم معمول برخاست ۵، جرم محموله ۲ و بيشينه جرم برخاست ۷ کيلوگرم است. سرعت گشت‌زني اين پهپاد که مي‌تواند توسط دست، پرتابگر يا از روي خودروي در حال حرکت مأموريت خود را آغاز کند ۱۳۰ و کمترين سرعت پروازي آن نيز ۷۰ کيلومتر بر ساعت است. اين پهپاد براي مأموريت اصلي هدف تمريني طراحي شده و بيشينه ارتفاع پروازي آن در حدود ۲۰۰۰ متر، برد پروازي آن تا ۱۵ کيلومتر و روش بازيابي آن فرود عادي روي سطح زمين بوده و مداومت پروازي اين پهپاد برابر ۶۰ دقيقه است. هر چند پهپاد دلتا از يک سکان عمودي بهره مي‌برد عملاً شباهت بالايي با يک بال پرنده داشته زيرا فاقد يک بدنه مشخص است. به نظر مي رسد نمونه ايي از همين پهپاد در رزمايش سال گذشته قرارگاه پدافند هوايي خاتم الأنبياء ارتش مورد استفاده قرار گرفته است که شباهت‌هاي کلي به دلتا داشته با اين تفاوت که به جاي يک سکان عمودي در وسط بال‌ها، از دو سکان عمودي کوچکتر در نوک بال‌ها بهره مي‌برد. سفره‌ماهي ديگر پرنده هدف برد کوتاه ساخته شده در بخش خصوصي، پهپادي با نام سفره‌ماهي است که به طور کلي در دسته پهپادهاي بال دلتا قابل دسته بندي است. اين پهپاد داراي يک بدنه مرکزي است که به خوبي با بال‌هاي آن تلفيق شده و تداعي کننده پيکربندي هاي پيشرفته ترکيب بال و بدنه است. دو بخش امتداد يافته نوک بال که شبيه بالچه‌هاي نوک بال (Wing tip) هستند هم نقش پايدارساز عمودي را داشته و هم داراي عملگر کنترلي آيروديناميکي بوده ضمن اينکه اثرات پساي القايي را نيز کاهش مي‌دهند. سفره‌ماهي نيز از يک موتور احتراقي با ملخ پلاستيکي در جلوي بدنه براي رسيدن به سرعت بيشينه ۱۷۰ کيلومتر بر ساعت بهره مي‌برد. مشخصات مختلف پهپاد سفره‌ماهي از جمله وزن، سرعت و مداومت پرواز مانند پهپاد دلتا است. همچون طول بدنه ۱.۲ و دهانه بال آن ۲.۲۲ متر. در واقع به نظر مي رسد که سفره‌ماهي به نوعي بازطراحي پهپاد دلتا است و با توجه به طراحي پيشرفته‌تر که طبعاً به هزينه ساخت و توليد بالاتر مي‌انجامد طبيعتاً انتظار مشخصات بهبود يافته نسبت به دلتا وجود دارد. سينه‌سرخ اين پهپاد نسبتاً سبک براي مأموريت هاي آموزشي و شناسايي به عنوان يک پهپاد ارزان با قابليت توليد آسان توسعه يافته است. پهپاد کامپوزيتي سينه‌سرخ با بيشينه جرم برخاست ۳۰ کيلوگرم مي‌تواند يک محموله ۶ کيلوگرمي را حمل کند. کمترين جرم آن نيز براي بلند شدن از زمين ۱۵ کيلوگرم عنوان شده. طول بدنه آن ۲.۲۲ و دهانه بال آن ۳.۲۶ متر، کمترين و بيشترين سرعت پروازي آن ۷۰ و ۱۴۰ کيلومتر بر ساعت و سرعت گشت‌زني آن نيز ۱۰۰ کيلومتر بر ساعت بوده و داراي يک ارابه فرود تک چرخ ثابت زير دماغه و ارابه فرود اصلي داراي ميله منحني به عنوان ضربه گير در بخش زيرين و نزديک انتهاي بدنه است. از اين رو سينه‌سرخ مي‌تواند از روي باند بلند شده و روي آن فرود بيايد هر چند که امکان پرواز آن از روي خودرو براي سرعت دهي اوليه نيز وجود دارد. شکل بال آن دو تکه شامل طرح مستطيلي ساده در ناحيه داخلي و و طرح باريک شونده در ناحيه خارجي بال است. در اين بال از يک ايرفويل نامتقارن براي افزايش نيروي برآ استفاده شده و شکل دم دوگانه اين پهپاد از نوع V شکل معکوس است. موتور احتراقي و ملخ چوبي آن در انتهاي بدنه نصب شده و تا حدودي جريان شکل گرفته توسط ملخ، از روي دم عبور مي کند که مزيت هاي هدايتي خاص خود را دارد. اين پهپاد به کمک پيکربندي بال بالا و ضريب منظري مناسب به مداومت پروازي بيشينه ۴ ساعت با برد پروازي ۱۰۰ کيلومتر دست مي يابد و سقف پرواز آن نيز ۳۰۰۰ متر است. براي مقايسه، پهپاد مهاجر-۲ که شايد پرشمارترين پهپاد کشور در مأموريت هاي شناسايي در دو دهه اخير بوده و محصول اوائل دهه ۱۳۷۰ است، داراي طول ۲.۹۱، دهانه بال ۳.۸ متر، بيشينه جرم ۸۵ کيلوگرم، بيشترين سرعت ۲۱۰ کيلومتر بر ساعت، سقف پرواز ۳۳۰۰ متر اما مداومت پروازي ۹۰ دقيقه و برد ۵۰ کيلومتر است. به علاوه مهاجر-۲ بايد توسط يک پرتابگر ريلي با فشار نيوماتيکي پرتاب شده و توسط اسکيد يا چتر بازيابي شود. البته اين پهپاد قديمي محموله اي دستکم تا ۴.۶ برابر سينه‌سرخ را حمل کند. البته نمونه نوين مهاجر-۲ با مداومت پروازي ۶ ساعت و برد ۱۵۰ کيلومتر نيز در سال هاي اخير معرفي شده است. در بخش جلويي و زيرين بدنه، از يک طرح شيب دار استفاده شده که احتمالاً محل نصب سامانه الکترواپتيکي پايدار شده براي مأموريت هاي شناسايي است که با توجه به جرم محموله ۶ کيلوگرمي قابل حمل توسط سينه‌سرخ، شامل طيف متنوعي از تجهيزات ساخت داخل شامل دوربين هاي عکس و فيلمبرداري ديد در روز و شب و حرارتي مي شود. کلاغ پهپاد فوق سبک و دست پرتاب کلاغ که نام کامل آن کلاغ مثبت (Raven plus) است براي مأموريت هاي شناسايي برد کوتاه و نزديک مواضع دشمن توسعه يافته است. اين پهپاد را مي‌تواند مشابه نمونه آمريکايي آن يعني RQ-۱۱ Raven دانست اما تفاوت هاي ابعادي و عملکردي آن نشان از طراحي کامل آن در داخل دارد. کلاغ، داراي طول بدنه ۱۱۵۰ و دهانه بال ۱۵۰۰ ميليمتر، بيشينه جرم برخاست ۲.۲ کيلوگرم، سرعت بيشينه ۹۰ و سرعت گشت‌زني ۶۰ کيلومتر بر ساعت است که همگي نسبت به نمونه آمريکايي کمي بيشتر شده اند. اين پهپاد ايراني محموله شناسايي سبک به جرم ۰.۵ کيلوگرم را حمل کرده و مداومت پروازي آن ۷۰ دقيقه با بيشينه ارتفاع پروازي ۲۰۰۰ متر عنوان شده است. اين پهپاد از نوع بال بالا بوده و موتور الکتريکي کم صدا و ملخ آن در پشت بال نصب شده به طوري که جريان موتور کاملاً با پايدارساز و سکان متحرک عمودي برخورد مي کند. احتمالاً اين پهپاد نيز همچون نمونه آمريکايي داراي امکان مونتاژ آسان بوده و به قطعات مختلفي تقسيم مي شود تا به راحتي در يک کيف دستي قابل حمل باشد. کلياک کلياک يک پهپاد سبک با ارابه فرود چرخدار است که با جرم کل ۲۵ کيلوگرم مي تواند يک محموله ۳ کيلوگرمي را (با بيشينه مقدار سوخت) حمل کند. مداومت پرواز کلياک ۲ ساعت با بيشترين محموله بوده و سرعت پرواز افقي آن ۱۴۰ و کمينه سرعت لازم براي پرواز آن ۱۱۰ کيلومتر بر ساعت است. اندازه دهانه بال آن ۲.۸ و طول بدنه آن ۲ متر عنوان شده است. هرچند پهپاد کلياک مانند بيشتر پهپادهاي همرده خود از طرح دم دوگانه با اتصال V معکوس استفاده مي کند که به دليل مزيت هاي بالاي سازه اي و کارايي مناسب آيروديناميکي آن است اما در جزئيات طرح بال، بدنه و دم آن رعايت اصولي براي بهبود کارايي به چشم مي خورد. از جمله بريدگي نوک بال، افزايش اندازه ريشه بال و استفاده از يک سطح شبه مثلثي به جاي يک ميله ساده در اتصال دم به بالها. اين پهپاد داراي ارابه فرود چرخدار بوده و در نتيجه مي تواند از روي زمين بلند شده يا فرود آيد. همچنين بخش جلويي بدنه بعد از ارابه فرود جلو، داراي قطر کوچکتري بوده و به نظر مي رسد مکانيزم بازيابي اضطراري با چتر نيز براي پهپاد کلياک در نظر گرفته شده است. اين پهپاد نيز از يک موتور احتراقي با ملخ چوبي نصب شده در انتهاي بدنه بهره مي برد. همانطور که در تصوير فوق ديده مي شود، پهپاد کلياک توسط قرارگاه پدافند هوايي خاتم الأنبياء ارتش نيز به کارگيري شده است. پهپاد فوق سبک طارق نمونه ديگري از طرح هاي تلفيق بال و بدنه است. دهانه بال آن ۲ متر و ۲۰ سانتيمتر، بيشينه جرم برخاستن ۳.۲ کيلوگرم و جنس بدنه آن از فوم، مواد ترکيبي فايبرگلاس و فيبرکربن است. اين پهپاد مي تواند از روي دست پرتاب شود. يک موتور الکتريکي با ملخ پلاستيکي در انتهاي بخش مرکزي بدنه نصب شده و طارق را به پهپادي کم سر و صدا تبديل نموده است. طارق مانند پهپاد سفره ماهي داراي دو سکان عمودي در نوک بالهاي خود است و به اين دليل چندان قابل طبقه بندي در دسته پهپادهاي بال پرنده نيست. مداومت پروازي آن ۹۰ دقيقه، سرعت پيمايشي آن ۵۰ و سرعت بيشينه آن ۸۰ کيلومتر بر ساعت اعلام شده. اين پهپاد مي توان محموله سبکي به جرم ۵۰۰ گرم را حمل کرده و تا برد ۱۵ کيلومتر داده هاي کسب شده توسط آن را ارسال کند. فراز-۱۰۲ اين پهپاد يک نمونه ديگر از پهپادهاي فوق سبک و دست پرتاب ايراني است که داراي خلبان خودکار و قابليت پرواز بر اساس مسير و اهداف از پيش تعيين شده است. فراز-۱۰۲ مي تواند در حال پرواز دائماً در ارتباط با خلبان زميني بوده يا به صورت غير فعال (Off line) و طبق برنامه پرواز کند. همچنين قابليت ارسال بي‌درنگ اطلاعات و تصاوير را در مأموريت شناسايي، گشت زني و کنترل منطقه تا شعاع عملياتي ۱۰ کيلومتر و در مدت ۷۰ دقيقه دارد. فراز-۱۰۲ به واسطه ابعاد کوچک و قابليت مانور بالا امکان نشست و برخاست آسان در محوطه محدود را دارد. سبکي و حجم کم آن سبب مي شود تا با جداسازي اجزاء بتوان آن را در کوله پشتي و فقط توسط يک نفر حمل و به کارگيري کرد. فراز-۱۰۲ توانايي پرواز تا ارتفاع ۳۳۰۰ متري از سطح دريا با سرعت ۱۰۰ کيلومتر بر ساعت را داشته و البته بيشترين ارتفاع قابل دستيابي آن ۳۵۰۰ متر عنوان شده. به علاوه مي تواند در صورت نياز براي يک عمليات تهاجمي انتحاري در حدود ۹۰۰ گرم مواد منفجره را براي زمان پرواز ۳۰ دقيقه حمل کند. دهانه بال اين پهپاد ۲.۲۶ متر، طول بدنه آن ۱.۵۷ متر، جرم خالي آن ۴ و جرم پرتاب آن ۵ کيلوگرم بوده و از يک موتور الکتريکي با ملخ پلاستيکي نصب شده در پشت بدنه بهره مي برد. سرعت گشت‌زني فراز-۱۰۲ برابر ۶۰، سرعت پيمايشي آن ۷۵ و سرعت بيشينه آن ۱۰۰ کيلومتر بر ساعت عنوان شده. فراز-۲۰ فراز-۲۰ پهپادي با بدنه کوتاه، بال نصب شده در بالاي بدنه و يک دم دوگانه با شکل V معکوس است. اين پهپاد ساخته شده از مواد مرکب براي امور شناسايي و نظارت منطقه اي با مداومت پروازي چند ساعت ساخته شده و طراحي بدنه آن به نسبت ساير پهپادهاي همرده، از پيچيدگي بالاتر و البته کارايي آيروديناميکي بهتري برخوردار است. دهانه بال مستطيلي با باريک شوندگي اندک پهپاد فراز-۲۰ در حدود ۴ متر بوده و در نوک بالاها، بالچه هاي کوچکي براي کاهش اثرات پساي القايي نصب شده است. يک نوع ارابه فرود سورتمه اي مجهز به ضربه گيرهاي فنري نيز براي عمليات نشست و برخاست آن از روي باند در نظر گرفته شده است. موتور احتراقي با ملخ چوبي در اين پهپاد نيز در پشت بدنه نصب شده است. فراز-۲ ديگر پهپاد دست پرتاب و فوق سبک ايران به نام فراز-۲ با قابليت هايي همچون تجهيزات جانبي کم، قابليت تحرک عملياتي، شعاع پرواز عملياتي منطقه اي، آماده سازي و به کارگيري سريع، وزن و حجم کم براي سهولت حمل و نقل، قابليت کنترل به واسطه راديو يا خلبان خودکار و قابليت ارسال تصاوير به صورت بي‌درنگ اشاره کرد. فراز-۲ مي‌تواند محموله شامل دوربين ديد در روز و دوربين حرارتي پايدارشده را براي يک مداومت پروازي ۴۰ دقيقه اي تا برد ۱۰ کيلومتر حمل کند. به واسطه برخورداري از يک موتور الکتريکي که در پشت بال‌ها (همانند پهپاد کلاغ) نصب شده، فراز-۲ صداي کمي توليد کرده و با توجه به امکان پرواز تا ارتفاع ۴۵۰۰ پا معادل ۱۳۷۲ متر مي‌تواند با اختفاي نسبتاً خوبي مأموريت هاي خود را به انجام برساند. دهانه بال فراز-۲ برابر ۲.۳ و طول آن ۱.۷ و ارتفاع کلي آن ۰.۳ متر با بيشينه جرم برخاست ۴.۸ و جرم خالي ۲.۵ کيلوگرم است. سرعت کمينه پرواز آن ۳۰، سرعت کروز آن ۵۵ و سرعت بيشينه آن ۹۰ کيلومتر بر ساعت است. اين پهپاد مي‌تواند در دماي منفي ۲۵ تا مثبت ۶۵ درجه سانتيگراد فعاليت نمايد. فراز-۳ پهپاد فراز-۳ در دسته پهپادهاي نسبتاً سبک قرار مي گيرد زيرا بيشترين جرم برخاست آن تنها ۴۰ کيلوگرم است در حالي که دهانه بالي برابر ۴.۴ و طولي برابر ۲.۶ و ارتفاع ۱ متر دارد. اين پهپاد با وجود آنکه از ارابه هاي فرود چرخ‌دار ثابت استفاده مي کند داراي مداومت پروازي مناسب ۵ تا ۸ ساعت بوده و به برد ۷۰ تا ۱۰۰ کيلومتر دست مي يابد. يک موتور احتراقي ۱۰ اسب بخار به اين پهپاد که جرم خالي آن ۲۰ کيلوگرم است نيرو داده و آن را به سرعت بيشينه ۱۸۰، سرعت کروز ۱۱۰ و کمترين سرعت پروازي ۷۰ کيلومتر بر ساعت مي رساند. فراز-۳ براي برخاستن مي‌تواند با يک پرتابگر ريلي و نيروي گاز فشرده (نيوماتيکي) يا با استفاده از چرخ از روي زمين بلند شده و براي فرود آمدن نيز به چرخ هاي خود متکي است. فراز-۳ از يک مجموعه الکترواپتيکي ديد در روز و حرارتي پايدار شده به عنوان محموله شناسايي استفاده مي کند و مي‌توان آن را در محدوده دماي منفي ۲۵ تا مثبت ۶۵ درجه سانتيگراد به کارگيري کرد. اين پهپاد به سقف پرواز ۱۵۰۰۰ پا معادل ۴۵۷۲ متر دست مي يابد. شکل ظاهري اين پهپاد شامل يک بال شبه بيضوي نصب شده بالاي بدنه استوانه اي و دم دوگانه V شکل معکوس است. فراز-۳ را مي‌توان با پهپاد آمريکايي و پر استفاده RQ-۷ Shadow مقايسه کرد که فراز-۳ عملکردي نزديک اما ابعادي نسبتاً کوچکتر از آن دارد. بروز توانمندي هاي صنعتي براي توسعه و توليد پهپادها در بخش خصوصي از يک سو نشان دهنده رشد عمومي‌توانايي هاي مهندسي و صنعتي اين بخش بوده و از سوي ديگر نويد گسترش بازار داخلي و خصوصاً خارجي را در کشورهاي مختلف مي دهد. هر چند بخش خصوصي با مشکلات خاص خود نظير سرمايه در گردش و برخي قوانين دست و پا گير و تاريخ مصرف گذشته دست به گريبان است اما در زمينه بازاريابي، فروش و خدمات و نيز به روزرساني محصولات خود بسيار چابک تر از چند توليد کننده پهپاد در بخش دولتي عمل مي کند. خصوصاً در بازاريابي محصولات حوزه پهپاد در خارج از کشور، اين شرکت ها به واسطه ماهيت خصوصي خود راحت تر عمل مي کنند. بنابراين حمايت دولت و حتي صنايع پهپادي دولتي از بخش خصوصي مي‌تواند در ايجاد گردش مالي و کسب سهمي از بازار در کشورهاي مختلف سهم به سزايي داشته که به نوبه خود به درآمدهاي ارزي کشور و اشتغال دانش آموختگان دانشگاهي نيز کمک مي کند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد

---

بازار

---