چین؛ از فقر تا توسعه
عصر ايران/ متن پيش رو در عصر ايران منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اولين بار که به چين رفتم "ايران اير" تنها دو مسافر به چين داشت.چيني ها اصلا قدرت مالي سفر داخلي و خارجي نداشتند و براي سفر داخلي هم بايد مجوز مي گرفتند. استطاعت فعلي آنها اما امروز چنان است که در سال 2017 شاهد بوديم 135 ميليون چيني به خارج از کشور سفر و بالغ بر صد ميليون شغل ايجاد کردند. دکتر بهزاد شاهنده| 36 سال پيش وقتي به استخدام دانشکدۀ حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در آمدم، درس «حکومت و سياست در چين» به من واگذار شد. درسي اختياري و طبعا نزد دانشجويان درسي مهم تلقي نمي شد و نزد اکثريت آنها به نسب دروس اجباري از اهميت کمتري برخوردار بود و استقبال از آن به سليقۀ آنانبستگي داشت و به عبارت سادهتر در حاشيه بود. در آن زمان من به تازگي دوره دکترا را در چين شناسي گذرانده بودم و از کشور چين بازگشته بودم. دوره دکترا را قبلاً در دانشگاه کمبريج انگلستان در همين رشته خوانده و زبان چيني را به عنوان بخش اجباري آن دوره طي کرده بودم و براي آموزش در زمينۀسياست، اقتصاد و زبان چيني در چين مطالعات تکميلي اين رشته را در چين هم دنبال کردم و به دريافت مدرک عالي چين شناسي نايل آمدم و با اين پيشينه به تدريس درسي مشغول شدم که در آن زمان اهميت چنداني براي آن قايل نبودند. به گواه دانشجويان آن موقع اين درس - که برخي از آنان هماکنون استاد دانشکدۀ حقوق و علوم سياسياند - اين جمله را هر روز گوشزد مي کردم که چين قدرت آينده جهان خواهد بود و مطالعه آن را بايد به جد دنبال کنيم. حالا بماند که اين باور يا توصيه تا چه حد گوش شنوا داشت. در همان ترم نخست مقالهاي را با عنوان " چين ؛ قدرتي فراتر از مرزهاي ملي ” به چاپ رساندم. اين مقاله اما در ارزيابيهاي همکاران و صاحبان نظر بيشتر به عنوان يک داستان تخيلي ديده شد. حال آن که چين در آن دوران سياست اصلاحات را با هدايت و مديريت " دنگ شيا پينگ" آغاز کرده بود. (26سال پس از شروع اصلاحات اقتصادي "دنگ " کتابي با عنوان " چين نو – دنگ شيا پينگ و اصلاحات" از من به چاپ رسيد). باري، اغلب تحليلگران جهان در موفقيت آن اصلاحات شک و ترديد روا مي داشتند و باور نمي کردند يک کشور روستايي- کشاورزي و ورشکسته و بر جاي مانده از دوران " مائو ز دونگ / مائو تسه دونگ" مي تواند از اين به سبب اين اصلاحات در مسيري ديگر گام نهد؟ امروز هم بر اين باورم که چين بلاشک قدرت برتر آينده جهان خواهد شد و به عنوان قدرت اول اقتصادي جهان (بر اساس معيار قدرت خريد و برخورداري از توليد ناخالص داخلي 22 تريليون دلاري و پيش بيني افزايش آن در سال 2050 به 110 تريليون دلار) در حال تثبيت قدرت به دست آمده است و آن را ميگستراند. در پايان سال گذشته مسيحي (نوامبر 2017) و در نوزدهمين گنگره حزب کمونيست چين بر دو هدف تاکيد شد: تبديل کشور در سال 2021 -مقارن با يکصدمين سالگرد تاسيس حزب کمونيست - به يک کشور نسبتا پيشرفته به لحاظ اقتصادي و تبديل کشور در سال 2049 -مقارن با تشکيل نظام جمهوري خلق چين- به يک کشور تمام عيارِ پيشرفته. پکن يا آن گونه که خود چيني ها تلفظ مي کنند و چين شناسان دنيا به کار مي برند"بيجينگ" در طول چهار دهه گذشته البته از همکاري و همراهي " واشنگتن" بهره گرفته و بر باور است که تا آينده قابل پيشبيني بايد اين روابط که چيني ها آن را "کليد کليدها" در روابط خارجي خود مي دانند حفظ کنند و تداوم يابد. حزب کمونيست چين با 87 ميليون عضو قدرتمندانه تر از هميشه سکان رهبري اين کشور يک ميليارد و چهار صد ميليوني را در اختيار دارد و قاطعانه اهداف کشور را دنبال مي کند و پيش بيني ها حاکي از اين است که رشد اقتصادي چين ادامه خواهد يافت. نظام موثر و کارآمد در عصر جديد توانسته ثبات لازم همراه با قدرت را در کشور ايجاد و از هر خطرتهديد آفريني پرهيز کند. چين ديدگاهي بلند مدت - برنامه پنجاه ساله- را در نظر دارد و عملا به دنبال دردسرهايي که رشد و توسعه اقتصادي اين کشور را کُند کنَد نيست و به عبارت ديگر نظامي ريسک پذير نيست. خويشتن داري و سياست اعتدال گرايانه همراه با عمل گرايي سبب شده چين در چهل سال گذشته با آمريکا به عنوان شريک اول تجاري خود بالغ بر 660 ميليارد دلار تجارت داشته باشد در حالي که 247 ميليارد دلار به نفع چين است و جالب است بدانيم تجارت چين با ايالات متحده 18 در صد کل تجارت جهاني را در بر مي گيرد. سياست فوق موتور که برخي ها آن را حرکت با چراغ پايين دانسته اند، رهيافت چين در گذشته نزديک بوده است. همان سياستي که امروزه چين را در بام دنيا قرار داده و مي توان پيش بيني کرد تاريخ بشر در 50 سال ديگر عصر حاضر را با ظهور چين تعريف خواهد کرد. اين واقعه که کمتر از يک معجزه بشري نيست در مقابل چشمان ما رخ داده است. معجزهاي که زندگي بيش از يک ميليارد نفر انسان را متحول کرده است. اما چرا از معجزه و تحول سخن مي گوييم؟ زيرا طبق آمار موجود بانک جهاني در سال 1978 ميلادي مصادف با شروع اصلاحات در چين قريب به 99 در صد مردم در ققر زندگي مي کردند- 10/3 دلار دستمزد خط فقر تلقي مي شود- حال آن که امروز به 11 در صد کاهش يافته و مبارزه با آن و حذف فقر بالاترين اولويت چين به شمار مي رود. در آغاز اصلاحات اقتصادي توليد ناخالص سرانه کشور بالغ بر تنها 200 دلار در سال بود و امروز به 15 هزار دلار رسيده است. مرگ و مير کودکان از 48 نفر در هر هزار نفر به 9 نفر در هر هزار نفر رسيده و اکنون قريب به يک ميليارد نفر از مردم چين را مي توان در زمره طبقه متوسط دانست. نمونه بارز همراهي و همزيستي با جهان در راستاي تحقق برنامههاي تدوين شدۀبلند مدت، حضور 545 هزار دانشجو در موسسات علمي جهان از دبيرستان تا آموزش عالي است و 330 هزار نفر از آنها تنها در ايالات متحده تحصيل ميکنند. کنفوسيوس،فيلسوف بزرگ چين که 500 سال قبل از ميلاد مسيح مي زيسته تأکيد دارد در کشورهاي ناموفق با مديريت ضعيف، ثروتمند بودن و ثروتمند شدن امري پليد و زشت تلقي مي شود حال آن که در کشورهاي با مديريت و موفق، اين فقر است که پديده اي پليد و باعث شرم سارانه جلوه ميکند. " دنگ" نيز مي گفت ثروتمندشدن با شکوه است؛ پس بگذاريد همه پولدار شوند. هم اکنون از 2034 نفر ميلياردر در جهان 719 در آسيا – 631 نفر در ايالات متحده امريکا – 559 نفر در اروپا و 319 نفر در چين قاره اي( جمهوري خلق چين منهاي هنگ کنگ و تايوان) هستند. اولين بار که به چين رفتم "ايران اير" تنها دو مسافر به چين داشت.چيني ها اصلا قدرت مالي سفر داخلي و خارجي نداشتند و براي سفر داخلي هم بايد مجوز مي گرفتند. استطاعت فعلي آنها اما امروز چنان است که در سال 2017 شاهد بوديم 135 ميليون چيني به خارج از کشور سفر و بالغ بر صد ميليون شغل ايجاد کرده اند. هزينه سفر چيني ها چيني ها در سال گذشته مسيحي سر به 261 ميليارد دلار مي زندو به 155 کشور جهان رفته اند و برابر آمارهاي رسمي جهاني، مخارج گردشگري خارجي مردم چين در سال 2017 ميلادي 31% از صنعت توريسم جهاني بوده است.. در عيد بهاري (چون يون) امسال هم قطعا تعداد سفرهاي داخلي و خارجي چينيها نجومي بوده و همين نشاني است از تمکن مالي آنها و کافي است با فقر فراگير قبل از 1980 و شروع برنامه اصلاحات " دنگ" مقايسه شود. برنامه / طرح " يک کمربند – يک جاده" که به ابتکار " شي جين پينگ" رييس جمهوري و دبير کل حزب کمونيست چين نسبت داده مي شود و امسال چهارمين سال اجراي آن است 63% جمعيت جهان را در بر ميگيرد و بودجه آن بالغ بر 1100 تريليون دلار است. عظيم ترين طرح عمراني که پنج قاره جهان را پوشش مي دهد. گستردگي اين طرح به گونه اي است که نه تنها چين بلکه دنيا را با سرمايه گذاري در زير ساخت هاي کشورهاي متعدد- هم اکنون هشتاد کشور - دگرگون مي کند. محور اصلي اين ابتکار شراکت است و طي آن بافت هاي فرسوده اقتصادي کشورهاي بسياري نوسازي مي شود و به چرخه اقتصادي منفعل آنها جان تازه اي مي بخشند. در اين ابتکار، بازي برد- برد قاعده کار است. " لي کوان يو" بنيان گذار معجزه سنگاپور - که کشورش را ظرف بيست و پنج سال 1965- 1990 از يک جزيره آکنده از فقر و مصيبت به عضويت " او اي سي دي " ( باشگاه کشورهاي متمول) درآورد – و عملا معلم " دنگ" در اصلاحات چين بود (براي آشنايي با " لي کوان يو " به مقاله اينجانب در " عصر ايران " با عنوان" سنگاپور مدرن: ميراثي که " لي" به جاي گذاشت" که در پي درگذشت وي تحرير شد مراجعه کنيد- 3 ارديبهشت 1394) بر اين اعتقاد تاکيد داشت که راز موفقيت چين بر محورهاي زير استوار است: ديد بلند مدت (چشم انداز بلندمدت) و صبر و خويشتن داري که ظهور صلح آميز چين و تبديل به يک قدرت جهاني را رقم زده است به جاي رويارويي و منازعه با آمريکا به بهره گيري از برتري تکنولوژيک آن توجه کرده زيرا ايالات متحده را نخستين کشوري مي دانستند و مي دانند که مي تواند فناوري مورد نياز چين را تامين کند و به بيان ديگرعمل گرايي در مواجهه با آمريکا. تاکيد بر " قدرت نرم " به خصوص تجارت براي مراوده (نفوذ) بر کشورهاي آسيايي بهرهگيري از نيروهاي تحصيلکرده در پيشبرد مقاصد اقتصادي به گونه اي که هماکنون از ده دانشگاه طراز اول آسيا 5دانشگاه در چين و هنگ کنگ (منطقه ويژه اداري چين) واقع شدهاند به اضافۀ اعزام بيش از 545 هزار دانشجو به خارج در حالي که 330 هزار نفر از انان در ايالات متحده مشغول تحصيل هستند و آن هم در تمام رشته هاي دانشگاهي بسنده کردن به مشارکت با امريکا در رهبري جهان در قرن بيست و يکم و اين که براي جايگزيني آن کشور نمي کوشد بر اين باور است که اشتباه بزرگ آلمان و ژاپن به چالش گرفتن قدرت هاي موجود بود و همين منجر به شکست شان شد. به ياد دارم پس از بازگشت از فرصت مطالعاتي از سنگاپور به قصد تحقيق در انستيتو مطالعات جنوب شرقي آسيا- که از وزين ترين موسسات علمي و پژوهشي جهان است- از من خرده گرفته مي شد که چرا من کشوري عقب افتاده را که با هند هم قابل قياس نيست براي مطالعه انتخاب کرده ام! آري،چين سال 2018 بالغ بر 648 ميليارد دلار با امريکا مراوده تجاري دارد و 342 ميليارد آن به نفع چين است. تجارت اين کشور با امريکا دو ميليون و ششصد هزار شغل در امريکا ايجاد و حمايت ميکند. قروض امريکا به چين هم اکنون 2/1 تريليون است بالغ بر 19 % سهام قرضه جهاني امريکا(3/6 تريليون دلار). به باور برخي از اقتصاددانان چين در برهه اي از زمان بانکدار آمريکا و نجات دهنده اين کشور در زمان بحران اقتصادي بوده است. جمهوري خلق چين با برخورداري از 23/3 تريليون دلار بزرگترين ذخاير ارزي جهان را دارا است و در سال کذشته بالغ بر 7/3 تريليون تجارت جهاني اين کشور بوده است و از آن 1/2 تريليون به خاطر صادرات و همين سبب شده از مازاد تجاري يک تريليون و ششصد ميلياردي بر خوردار باشد. ما راه درازي در مطالعه چين در پيش داريم و من بر اين باور راسخم که درجهان آتي بلاشک بازيگر عمده جهان خواهد بود و از مرزهاي ملي نيزتاثير گذارتر. از اين رو مطالعه آن براي درک اينده گيتي الزامي است و مستلزم فعاليت پويندگان زيادي براي شناخت ابعاد قدرت آن است. پس جا دارد مراکز پژوهشي موجود که همگي در خور حمايت اند توسعه يابند تا چرايي و چگونگي اين تحول عظيم بر همگان شناسانده شود و در راستاي توسعه ميهن خودمان مورد استفاده قرار گيرد. سخن آخر نيز اين که گزاف نيست اگر بگوييم امروزه بدون حضور چين هيچ توافقنامۀ جهاني به سرانجام نميرسد. کما اين که پيمان آب و هوا (محيط زيست) در سال 2016 در پاريس فرانسه زماني منعقد شد که چين و امريکا به آن پيوستند و حال با عقب نشيني دولت آمريکا از اجرا، اين " پکن " است که سکان عملياتي کردن آن را بر عهده گرفته است. ايفاي بخشي از همان مسؤوليت جهاني که چين آمادگي رهبري آن را پذيرفته و در عمل اعلام کرده است. پکن بر اين ادعاست که جهاني شدن و تعميق آن شکوفايي جهان را به دنبال خواهد داشت نه سياستهاي حمايتي و حفاظتي بهخصوص آنچه دولت دونالد ترامپ تعقيب ميکند. * عصر ايران بخش هايي از مطلب را به صورت نثر رسانه اي درآورده از جمله اين که نويسنده از واژه «بيجينگ» استفاده کرده و در متن کنوني به «پکن» تغيير يافته است. همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در تلگرام https://t.me/akharinkhabar آخرين خبر در ويسپي http://wispi.me/channel/akharinkhabar آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar