ملاقات شگفتیساز هلسینکی
شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
اظهارات دونالد ترامپ در مصاحبه مطبوعاتي بعد از ملاقات با ولاديمير پوتين، بهويژه آنچه حمله ترامپ به نهادهاي اطلاعاتي آمريکا در خارج از آمريکا و تأييد نظر پوتين و تمجيد از او توصيف شده است، بلافاصله موجي از شگفتي و خشم را تقريبا بين تمام طيفهاي سياسي در آمريکا راه انداخت و با تعبيراتي مانند «خائنانه»، «مجرمانه»، «شوکآور»، «محکوم»، «شرمآور»، «ترسيمکننده آمريکا بهعنوان موجودي پخمه» و... از آن ياد شد. حتي نزديکترين طيف به ترامپ در کنگره نيز خود را ناچار به انتقاد از عملکرد ترامپ در هلسينکي ديد. سناتور کورکر جمهوريخواه پنج، شش بار کلمه «نااميدکننده» را درباره اظهارات و عملکرد ترامپ به کار برد. حتي در پاسخ به اين پرسش که آيا عملکرد ترامپ را «خيانت» ميداند، تلويحا آن را تأييد کرد. پل رايان، رئيس جمهوريخواه مجلس نمايندگان، نيز در بيانيهاي به ترامپ يادآوري کرد روسيه متحد آمريکا نيست و «رئيسجمهور بايد بر پاسخگوکردن روسيه متمرکز شود». حتي وبسايت حامي ترامپ (Breitbart) هم تاکنون حمايتي از ترامپ نکرده و انتقادها از او را بيشتر انعکاس داده است.
اين نشست بيانيه مشترکي نداشت و از مصاحبه مشترک نيز مشخص نشد که در آن مذاکراتي جدي و نتيجهبخش درباره موضوعات مهم مانند اوکراين، سوريه، سياست درهاي باز ناتو و... صورت گرفته باشد. البته اگر توافقي بين دو طرف حاصل شده باشد، بايد در روزها و هفتههاي آينده منتظر آثار آن بود. به نظر ميرسد حتي پوتين نيز نبايد از اينکه اين نشست تا اين حد به نفع او و به ضرر ترامپ تمام شد، خوشحال باشد؛ چراکه مقاومت ساختار آمريکا در برابر روسيه و ترامپ را بيشتر خواهد کرد. بنابراين، نشست هلسينکي را ميتوان تحول مهمي به شمار آورد که اثرات آن به اينزوديها برطرف نخواهد شد و ميتواند آثار دامنهداري براي سياست داخلي و خارجي آمريکا داشته باشد. اين ملاقات از آن نظر که نحوه عملکرد ترامپ، بيخردي او و اغتشاش ذهنياش را بيشازپيش به نمايش گذاشت نيز حائز اهميت است. در نتيجه، مطالعه ابعاد مختلف اين تحول براي ايران که حداقل بيش از دو سال ديگر با اين فرد طرف است، بسيار مهم است:
1- نشست هلسينکي به خوبي گوياي شخصيت و روش کار ترامپ بود. ترامپ را بايد همانطور که در هلسينکي خود را نشان داد، شناخت. نه کاسهاي زير نيمکاسه او است و نه چيزي پنهان در پس ذهن او قرار دارد؛ نه انديشهاي، نه دورنگري و نه برنامهاي. غريزي و دفعتي impulsive عمل ميکند. شناختي از جهان و موضوعات مهم براي سياست خارجي آمريکا و ديگر کشورها ندارد و اگر جز اين بود، اين ملاقات نبايد چنين خروجي فضاحتباري براي او در داخل آمريکا و حتي در حزبش داشته باشد. اين ملاقات با پوتين حاصل برنامهريزي و «انديشه» خودش بود؛ بسيار بيشتر از ملاقاتش با رهبر کرهشمالي.
به همين دليل، هيچ قرابتي با يک ملاقات فکرشده و حسابشده و با يک دستور کار مشخص و معين که در طول تاريخ بسيار شاهد آن بودهايم، نداشت. اصلا معلوم نبود ترامپ از روسيه چه ميخواست؛ ضمن اينکه غير از فشار بر ايران، معلوم نيست روسيه چه امتيازي ميتواند به ترامپ بدهد. ترامپ هميشه قبل از اين قبيل ملاقاتها، لاف ميزند که ميداند چه بايد بکند و چه ميخواهد. به گفته منابع نزديک به او، ترامپ براي اين ملاقات، کسب آمادگي و مطالعه گزارشها و جلسه توجيهي را لازم نديده بود و روز قبل از ملاقات را به گلفبازي در اسکاتلند گذراند. بخش عمده ملاقات او با پوتين تکبهتک بود. جالب اينکه براي تهيه مقدمات اين ملاقات، بين دو کشور تقريبا هيچ کاري نشده بود. جالبتر اينکه وزير خارجه او، وزير خارجه روسيه را بعد از سه، چهار ماه براي اولينبار در هلسينکي ديد. معمول اين بوده که ملاقات در سطح سران، نقطه اوج يک دوره کموبيش طولاني تدارکات و مذاکرات کارشناسي و مذاکرات بين مقامات ميانرتبه و عاليرتبه باشد. ترامپ اين پروسه را وارونه کرد و نشست سران را اول قرار داد؛ درحاليکه اصلا مشخص نبود دستور کار چيست و مذاکرات در چه مواردي خواهد بود.
2- خودشيفتگي بيمارگونه ترامپ ميتواند منشأ شيفتگي او به رهبراني باشد که مانند خود او «اقتدارگرا» و «قوي» جلوه ميکنند و نفرت از رهبراني مانند مرکل و مکرون باشد که به دليل سنتهاي جوامع خود، به نظر او دموکرات يعني «ضعيف» ميآيند. نقطه شروع علاقه ترامپ به پوتين را ميتوان در نژادپرستي ترامپ نيز دانست. وبسايت Breitbart و استيفن بنن، مشاور استراتژيک قبلي او، اين بينش را قبلا تئوريزه کردهاند. آنها بر آن هستند که نژاد بُعد فرهنگي دارد؛ به اين معني که هر نژادي فرهنگ خاص خود را دارد. در نتيجه، فرهنگ سفيدپوستان مبناي وحدت و همکاري سفيدپوستان بوده و بايد باشد و بنابراين آمريکا بايد با پوتين سفيدپوست در برابر طيفي از ديگر فرهنگها، ازجمله فرهنگ اسلامي، متحد باشد. البته بحثهايي درباره احتمال اينکه پوتين از ترامپ برخي نقطهضعفها در زمينه سکس و جاسوسي دارد نيز مطرح است.
*کوروش احمدي