نگاه به شرق؛ آیا اردوغان تهدیداتش را عملی میکند؟
مثلث/ متن پيش رو در مثلث منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست جهان به سمت جنگ تازه و نابرابر در زمينه اقتصادي در حال حرکت است؛ آغازگر اين جنگ هم طبيعتا ايالاتمتحده آمريکا است که با اعمال تعرفههاي بالا بر مبادلات تجاري با چين يا ناديدهگرفتن معاهده ترانس آتلانتيک و تحت فشار قرار دادن اتحاديه اروپا و بهدنبال آن اعمال تحريمهاي دومرحلهاي و يکجانبه عليه ايران، ترکيه و روسيه بسترساز بحرانهاي جديد سياسي- امنيتي شده است. نبرد تجاري کنوني در سطح جهان مشکلات ناخواسته و بحرانهاي امنيتي در مناطق مختلف دنيا و بالاخص خاورميانه بهوجود ميآورد. در خصوص اختلافات ميان ترکيه و آمريکا به کاهش ارزش لير و مشکلات اقتصادي در ترکيه منجر شده است، گرچه هياتهايي از وزارتخارجه و خزانهداري ترکيه براي حل بحران به آمريکا سفر کردهاند ولي بههيچوجه پيشرفتي در مذاکرات حاصل نشده و حتي هدر نائورت، سخنگوي وزارتخارجه آمريکا اعلام کرده که در صورت عدم تمکين ترکيه در آزادي کشيش برانسون، تحريمهاي شديد ديگري در راه خواهد بود. در ارتباط با بحران مذکور، صاحبنظران امور بينالملل و کارشناسان اقتصادي ترکيه مسائل زير را مطرح ميکنند. الف- تداوم تنش در روابط آمريکا و ترکيه اعلام تهديدهاي تحريم از سوي ترامپ عليه آنکارا تحريم دو وزير دولت اردوغان (وزير کشور و دادگستري جمهوري ترکيه) اعلام دو برابر شدن تعرفه واردات فلزات ( فولاد و آلومينيوم) ترکيه از سوي ترامپ اعلام عدم تعهد آنکارا به اجراي تحريمهاي يکجانبه آمريکا عليه ايران اعلام مخالفت و محکوميتهاي مستمر اردوغان عليه سياستهاي رژيم اشغالگر قدس اعلام درخواست عضويت ترکيه در سازمان اقتصادي شانگهاي و رياست دورهاي ترکيه در «باشگاه انرژي» سازمان مذکور براي سال 2017 همسويي آنکارا با مسکو و تهران در اتخاذ سياستهاي ضدآمريکايي در سوريه حمايتهاي آمريکا از «پ.ک.ک» و اقمار سوريهاياش اعلام تصميم قطعي آنکارا جهت خريد پدافند هوايي «اس-400« از روسيه ب- ايجاد زلزله مالي پس از برملا شدن دخالت و مشارکت برخي منصوبان آمريکايي در کودتاي نظامي عليه اردوغان و دولتش و نيز پس از موفقيتهاي مستمر حزب عدالت و توسعه و شخص رجب طيب اردوغان در انتخاباتهاي متعدد و از جمله انتخابات اخير، کسب حمايتهاي مردمي و مقام رياست جمهوري، برخي از مسئولين نهادهاي مالي، امنيتي آمريکا و رژيم اشغالگر صهيونيستي، با فشار بر سرمايهگذاران بينالمللي و با تحديد و تهديد برخي سرمايهگذاران غربي- عربي در ترکيه جهت خروج سرمايههايشان از ترکيه، در تنگنا قرار دادن اردوغان و دولتش را برنامهريزي کرده بودند. دليل سقوط ارزش لير ترکيه، نگراني از دچارشدن ترکيه به يک بحران اقتصادي است؛ زيرا سرمايهگذاران نگران هستند که در بازپرداخت وامهاي دريافتيشان به دلار و يورو با کمبود و گراني مواجه شوند. اينک سقوط ارزش لير ترکيه در برابر دلار به رکوردي تاريخي رسيده است؛ جمعه هشتم آگوست، ارزش لير ترکيه در برابر دلار آمريکا ۲۰ درصد سقوط کرد و بدينسان ارزش لير ترکيه در برابر دلار طي يکسال گذشته ۴۰ درصد کاهش يافت. شاخص بازار بورس ترکيه طي يکسال گذشته ۱۷ درصد افت داشت، ميزان بدهيهاي دولتي طي يک سال ۱۸ درصد بيشتر شده و همزمان ميزان تورم نيز به ۱۵ درصد رسيده است. واکنش و اقدامات ترکيه اعمال سياستهاي اقتصادي جديد و قاطع دولت اردوغان براي بازگرداندن ارزش لير، از سوي سرمايهگذاران خارجي و داخلي بازارهاي ترکيه با نگراني توام با اميدواري پيگيري ميشود. هرچند در اثر وضعيت حادث اخير، بورس و بازار استانبول ملتهب گشته، سرمايهگذاران، بازرگانان، تجار و حتي فروشگاهها نيز متاثر و وضعيت مصرف کالا و قيمتها دگرگون شده است. در اين راستا رئيسجمهور ترکيه، روزي که هر دلار آمريکا به بيش از ۶ لير ترکيه رسيد (10 آگوست) طي سخناني گفت: «يوروهاي خود را تبديل کنيد، دلارها و طلاي خود را که زير بالشهايتان نگه ميداريد به لير تبديل کنيد؛ اين يک مبارزه داخلي و ملي است، ما با يک «جنگ اقتصادي» چندوجهي مواجه شدهايم؛ با اتحاد و ياري شما، ترکيه، پاسخ مناسبي به کشورهايي که اين جنگ را آغاز کردهاند، خواهد داد.» تدابير داخلي برات آلبايراک، وزير امور مالي و خزانهداري (دارايي) ترکيه طي مصاحبه مطبوعاتي وعده داده که از تاريخ ۱۳ اوت، سياستهاي جديد دولت براي بازگرداندن ارزش لير اجرايي ميشود؛ در اين راستا دولت ترکيه به سرعت در حال اقدام براي مهار اين وضعيت است. طبق برنامه تدويني جديد، بانکها، بازرگانان و صاحبان شرکتهاي تجاري کوچک و متوسط حمايت خواهند شد و از بستههاي کمکهاي مالي و مشاورههاي فني و اقتصادي بهرهمند خواهند شد. تدابير برونمرزي گسترش همکاري راهبردي با چين گسترش همکاريهاي سياسي-اقتصادي آنکارا با قدرتهاي شرقي بهويژه چين، جنبه عيني و عملياتي خواهد داشت؛ زيرا چين دومين شريک تجاري ترکيه پس از آلمان و بزرگترين منبع واردات اين کشور است. چينيها در اقتصاد ترکيه حضور پررنگي دارند. با توجه به نياز کنوني ترکيه به سرمايهگذاري خارجي و عدم تمايل آنکارا به درخواست وام از صندوق بينالمللي پول، فرصتي براي چينيها پيش آمده است تا بر اساس سند راهبردي چشمانداز 2025 شان، در پي تقويت نفوذ اقتصادي در مناطق راهبردي باشند. مشارکت اقتصادي در بنادر ترکيه شامل درياي سياه، اژه و مديترانه، براي چينيها بسيار وسوسهکننده خواهد بود. در حال حاضر شرکت حملونقل دولتي چين (COSCO Pacific) 65 درصد از سهام سومين بندر بزرگ ترکيه را دارد. شرکت زيرساخت و سرمايهگذاري آسيايي چين (AIIB) سرمايه پروژه خط لوله گاز طبيعي (TANAP) را تامين ميکند که گاز جمهوري آذربايجان را از طريق گرجستان و ترکيه به اروپا ارسال ميکند. غول گوشيساز چيني « ZTE » نيز 8/48% از «تلکام» ترکيه را در دسامبر 2016 خريداري کرده است. قطعات راهآهن چيني در آناتولي مونتاژ و براي فروش به بازارهاي اروپا و خاورميانه عرضه ميگردد. چين توانسته است به جمع کشورهاي طرف قرارداد آنکارا براي ساخت نيروگاههاي هستهاي بپيوندد که توافق آن در سپتامبر 2016 حاصل شد. همکاري وسيع اقتصادي و سياسي آنکارا با مسکو همکاريهاي اقتصادي و تجاري با همسايگان و استفاده از پولهاي ملي در تجارت. ماحصل رجب طيب اردوغان، رئيسجمهور ترکيه در واکنش به شرايط پيشآمده اخير، طي يادداشتي در روزنامه نيويورکتايمز اعلام کرد: «اتحاد چند دهه ترکيه و آمريکا درحال اتمام است؛ در صورت ادامه اين وضع ادامه رابطه نزديک دو کشور ممکن نخواهد بود. در صورت پايان مشارکت دو کشور، آنکارا «متحدان جديد» براي خود خواهد يافت.» يک روز پيش از انتشار اين مقاله نيز رئيسجمهور ترکيه در ميان هواداران خود ابراز داشت: «ترکيه همکاري با چين، روسيه و ايران، را به عنوان گزينههاي جايگزين آمريکا بررسي ميکند. هرچند در کوتاهمدت خروج کامل ترکيه از محور غرب به دليل مناسبات و وابستگيهاي نظامي، امنيتي و اقتصادي دشوار بهنظر ميرسد اما در صورت گسترده و عمليشدن تحريمهاي دونالد ترامپ، اين رخداد زودتر از آنچه به نظر ميرسد، ميتواند تحقق يابد.» با اين تفاسير چنين به نظر ميرسد که با نهادينه شدن اختلافات آنکارا- واشنگتن، وضعيت به سمتي پيش برود که بازگشت و تداوم مناسبات راهبردي آنکارا با محور کشورهاي غربي (ناتو) به رهبري آمريکا تا حدودي ناممکن و برعکس، فرضيه خروج ترکيه از محور غرب و سوق به شرق، تقويت شود. البته فرضيه مذکور تا حدود زيادي مورد تاييد اردوغان نيز است؛ زيرا وي در مصاحبه با رسانههاي ترکيه، با صراحت تمام اعلام کرد: «امکان دارد، آمريکا، ترکيه را از دست بدهد.»