روحانی در سازمان ملل چه بگوید؟
فرهيختگان/ متن پيش رو در فرهيختگان منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. حسن روحاني آماده ميشود تا در کمتر از 24 ساعت ديگر، براي ششمين بار عازم مقر سازمان ملل متحد در نيويورک شود و در قامت رئيسجمهوري اسلامي ايران ضمن حضور در مجمع عمومي، در ميان سران کشورها سخنراني کند؛ تجربهاي که البته با پنج مرتبه قبلي تفاوتهاي عمدهاي دارد، تفاوتي که البته همه اخبار رسانهها برپايه آن شکل گرفته و بسياري منتظر نشستهاند تا ببينند واکنش روحاني در سازمان ملل به خروج ترامپ از برجام چيست يا اينکه ايران چگونه ميتواند از فرصت قطعنامه 2231 استفاده کند و همراهي کشورهاي جهان در محکوميت آمريکا و به عبارتي عدم همراهي با آمريکا در تحريمهاي يکجانبه عليه ايران را به ارمغان بياورد. البته واضح است که اين اقدام با وجود قطعنامه2231 و با وجود اينکه ترامپ امروز آن محبوبيت و مقبوليت لازم را در داخل آمريکا و در ميان سران کشورها ندارد، سخت و دشوار و شايد هم تا حدي نشدني باشد، اما بالاخره استفاده از اين فرصت استدلال هر ذهن تصميمگيرنده براساس استدلالهاي منطقي است. حسن روحاني در راس هياتي ديپلماتيک فردا عازم نيويورک ميشود. اولين برنامه مهم هيات ايراني دوم مهر است، يعني نشست وزيران امور خارجه کشورهاي باقيمانده در برجام؛ جلسه مهمي که ميتواند تحولات روزهاي اخير را تعيينتکليف کند. دستور اين جلسه از طرفي ميتواند فقدان حصول نتيجه لازم در جريان مذاکرات ايران با کشورهاي اروپايي باشد و از طرفي هم ميتواند ايدههاي جديدي براي آينده برجام را دربر داشته باشد؛ ايدههايي براي پابرجاماندن برجام. چين و روسيه روز گذشته دوباره مورد تحريم ايالات متحده قرار گرفتهاند و حالا وجه مشترک جديدي هم به همسويي ايران و اين دو کشور اضافه شده که درصورت تمرکز ميتواند نقطه همکاري مناسبي باشد. اينکه تيم سياست خارجي دولت روحاني بتواند از فرصت چالش ميان آمريکا با اروپا و حالا به صورت ويژه چين و روسيه بهره برده و مسير سد شده تامين منافع خود در عرصه بينالمللي را باز کند، شايد در برهه کنوني مهمترين دستاوردي باشد که ايران ميتواند آن را پيگيري کند، هرچند البته بسياري معتقدند اگر راهحل تکگزينهاي دولت حسن روحاني براي عبور از مشکلات اقتصادي توسعه يابد و ايده تعامل صرف با دموکراتهاي آمريکايي جاي خود را به ارتباط با کل جهان بدهد و فرصتهاي ويژهاي که در نقاطي چون کشورهاي آمريکاي لاتين، کشورهاي آفريقايي و شرق آسيا قرار دارد، جدي گرفته شود، ميتواند سياست خارجي را به واقع گرهگشاي بسياري از مشکلات اقتصادي کند. با اين ايده البته ديدارهاي حسن روحاني و محمدجواد ظريف در حاشيه مجمع عمومي قاعدتا فرصت بسيار کمنظير و ارزشمندي را فراهم ميآورد و اين اجازه را به ايرانيها ميدهد تا با انعطاف بيشتر ظرفيتهاي خاموش اين سالها را دوباره فعال کنند. ماجراي ديگري که نشست امسال مجمع عمومي را براي ايران مهم کرده و طي هفته گذشته تاثير زيادي بر اصل نشست داشته، ماجراي تشکيل جلسه شوراي امنيت سازمان ملل با دستور کار «ايران» است؛ دستور کاري که ابتدا از سوي ايالات متحده عنوان شده و چند روز بعد هم گفته شد که با پيشنهاد ترامپ توسعه يافته و به عبارتي از انحصار صحبت در مورد ايران خارج شده است. ترامپ قرار است بعد از سخنراني در مجمع عمومي سازمان ملل در روز سوم مهر، در نشست شوراي امنيت که از قضا رياست دورهاي آن نيز برعهده ايالات متحده آمريکا و شخص وي خواهد بود، شرکت کند. نيکي هيلي، نماينده آمريکا در سازمان ملل چندي پيش اعلام کرده بود دستور کار اين نشست گفتوگو در مورد ايران خواهد بود و ترامپ نيز با همين هدف رياست اين نشست را بر دوش خواهد داشت. با اعلام اين خبر، رسانهها در مورد اين موضوع به بحث و گفتوگو پرداختند و گفتند با اين دستور کار، ايران به اين حق دست مييابد که در نشست يادشده حضور يافته و نمايندهاش براي دقايقي سخنراني و از حق خود دفاع کند. رسانهها حتي براي چند روزي در مورد کم و کيف و چگونگي اين حضور هم به بحث نشسته و پيشبيني و تحليلهايي را ارائه کرده بودند. اواخر هفته گذشته اما اين خبر اعلامشده از سوي هيلي تغيير کرد و رسانههاي آمريکايي گزارش دادند که کاخ سفيد طبق توصيه مشاورانش، براي اينکه اين جلسه به تريبوني براي انتقاد از آمريکا تبديل نشود، موضوع آن را به «منع گسترش تسليحات کشتار جمعي» تغيير داده تا از سخنراني نماينده ايران در اين نشست جلوگيري کند. البته روز گذشته شرايط با توئيت جديد از ترامپ تغيير کرد و مجددا ترامپ مدعي شد نشستي را در شوراي امنيت با موضوع ايران برگزار خواهد کرد. حالا با اين اخبار ضد و نقيض بايد منتظر بود و ديد که نهايت امر ماجرا چه خواهد شد و آيا قرار است در مورد ايران گفتوگو شود يا خير و اگر بنا به برگزاري چنين جلسهاي هست، ايران با چه استدلالي ميتواند در آن حضور داشته باشد؟ در اين ميان «فرهيختگان» با توجه به اهميت موضوع در گفتوگو با کارشناسان سياست خارجي مواضع مختلف در مورد نحوه حضور حسن روحاني و تيم سياست خارجي وي در اين نشست را مورد بررسي قرار داده است. مشروح اين گفتوگوها در ادامه از نظر ميگذرد. رامين مهمانپرست در گفتوگو با «فرهيختگان»: شخص رئيسجمهور در جلسه شوراي امنيت حضور يابد رامين مهمانپرست، سفير سابق ايران در لهستان که به تازگي از ماموريت خود بازگشته است، در گفتوگو با خبرنگار «فرهيختگان» به تشريح چگونگي حضور تيم ايراني در مجمع عمومي سازمان ملل و برنامههاي حاشيهاي اين نشست پرداخت. وي در ابتداي گفتوگوي خود تصريح کرد: «وقتي دولت در نشست مهمي مثل مجمع عمومي سازمان ملل حاضر ميشود، بايد جوانب کارش را به خوبي بسنجد و با توجه به اولويتهايي که برايش وجود دارد، به صورت بهينه از زماني که براي سخنراني رئيسجمهور اختصاص يافته است، استفاده کند. اين جلسه فرصت خوبي است تا جمهوري اسلامي بتواند حرفهايش را با دنيا درميان بگذارد. در آنجا به ايران زمان محدودي ميدهند، ولي از آنجايي که صحبتهاي نماينده کشور در آنجا را همه دنيا ميشنوند، اين زمان محدود از اهميت بالايي برخوردار است.» وي همچنين افزود: «اگر بتوانيم در مجمع عمومي با منطق قوي از حقوق ملت ايران دفاع کنيم و حقانيت خود را اثبات کنيم و به خوبي تخلفات آمريکاييها را گوشزد کنيم، ميتوان گفت توانستهايم از اين فرصت استفاده کنيم. البته اين حرف بدان معنا نيست که حتما بعد از آن صحبت همه مشکلات حل خواهد شد، اما فرصت، فرصت مغتنمي است.» مهمانپرست با اشاره به اهميت سخنراني در صحن علني سازمان ملل تصريح کرد: «صحبت رئيسجمهور ايران در مجمع عمومي سازمان ملل يک حرکت ديپلماسي عمومي با برد بسيار وسيع است. به عبارتي بهترين فرصت است که حرفهاي حقمان را با منطقي قوي براي دنيا مطرح کنيم. حالا اينکه کدام حرف را مطرح کنيم و چطور، بستگي به تدبير رئيسجمهور کشور دارد.» سخنگوي اسبق وزارت خارجه با مدنظر قراردادن مصاحبه هيلي و توئيت ترامپ در مورد برگزاري نشست مجمع عمومي به رياست رئيسجمهور آمريکا و قرار گرفتن نام ايران بهعنوان دستور کار اين جلسه خاطرنشان کرد: «از نظر من، بهتر است در جلسه شوراي امنيت هم که احتمالا به رياست دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا برگزار ميشود، در سطح رياستجمهوري شرکت کنيم و آقاي دکتر روحاني درجلسه حضور داشته باشد. شبهه بزرگي هم که در مورد رياست ترامپ در اين جلسه قابلطرح است، اين است که کسي که خودش در قضيه برجام به مصوبات شوراي امنيت سازمان ملل بياعتنايي کرده است، چطور ميخواهد رياست جلسه شوراي امنيت را به عهده داشته باشد!» وي همچنين در مورد پاسخ به اين سوال که چرا حضور روحاني در اين جلسه مفيد است، گفت: «بايد ديد که در مجموع اگر ورود پيدا کنيم، منفعت بيشتري به دست ميآيد يا ضرر بيشتري حاصل ميشود. حتما ورود به چنين صحنههايي توسط مسئولان اصلي کشور اطلاعات کامل و طرحريزيهاي حسابشدهاي را ميطلبد و حتما در چنين تصميمات مهمي، مشورت با مقام معظم رهبري لازم است.» مهمانپرست در پايان تاکيد کرد: «وقتي مسائلي در اين سطح مورد بررسي قرار ميگيرد، بايد منافع ملي کشور در نظر گرفته شود. براي مثال شايد تصميم گرفته شود که حضور در اين جلسه هيچ منفعتي ندارد و حتي تاييد رفتار اشتباه رئيسجمهور آمريکا هم هست و شايد هم تصميم گرفته شود که بايد از اين فرصت استفاده کرد و نماينده ما در آنجا حاضر شود و تخلفات کشورهاي متخاصم را مطرح کند. از جمله اينکه آمريکا به مصوبات شوراي امنيت پايبند نبوده است.» داود هرميداس باوند در گفتوگو با «فرهيختگان»: در سازمان ملل بگوييم آمريکا تصميمات شوراي امنيت را ناديده گرفته است داوود هرميداس باوند، کارشناس حقوق بينالملل در گفتوگو با «فرهيختگان» با اشاره به اهميت نشست مجمع عمومي سازمان ملل گفت: «شنيدهها حاکي از اين است که قرار است ترامپ در نشست مجمع عمومي مطالبي را عليه ايران بيان کند. طبق منشور شوراي امنيت، کشورها اين اختيار را دارند تا در مورد هر مسالهاي که ارتباط با منافع آن کشور پيدا ميکند، صحبت کنند و نظرات يا دفاعياتشان را در مقابل مواردي که درباره آنها مطرح شده است، بيان کنند.» وي با توضيح اين گزاره خود افزود: «درصورتي که ترامپ در اين نشست مطالبي را عليه ايران مطرح کند، نماينده ما اين اختيار را دارد که به نقد مواضع او بپردازد. واضح است که آمريکا بهعنوان نقضکننده توافق بينالمللي برجام، مصوبات شوراي امنيت سازمان ملل را ناديده گرفته است. اين اقدام دولت آمريکا علاوهبر اينکه با صلح و امنيت بينالمللي تضاد دارد، آثار زيانبار بسياري نيز براي جامعه بينالمللي و بهخصوص ايران داشته است.» هرميداس باوند با اشاره به نقض برجام توسط ايالات متحده آمريکا و به حاشيه راندن قطعنامه 2231 ادامه داد: «آمريکا علاوهبر اينکه تعهداتش در برجام را عملي نکرد، تحريمهاي ديگري را هم عليه ايران اعمال کرد. اين در حالي است که گزارشهاي پيدرپي آژانس بينالمللي انرژي اتمي حاکي از آن است که ايران به تمامي تعهداتش در قبال برجام پايبند بوده است. بنابراين معتقدم اين اقدام آمريکا آثار زيانباري براي منطقه در پي خواهد داشت و مشکلات منطقه را دوچندان عميقتر و گستردهتر خواهد کرد.» وي در گفتوگوي خود با مطرح کردن ايدهاي درخصوص حضور تيم ايراني هنگام سخنراني رئيسجمهور آمريکا گفت: «ايران بايد در جريان سخنرانيهاي نمايندگان کشورها در سازمان ملل در صحن حضور داشته باشد و نماينده ايران بايد به محض اينکه هر کشوري عليه ما مطالبي را در اين نشست مطرح کرد، درخواست خود جهت اختصاص زمان براي ارائه دفاعيات را ارائه دهد.» اين کارشناس حقوق بينالملل با اشاره به يک گزاره تاريخي در اينباره تصريح کرد: «وقتي انگليسيها مساله ملي شدن صنعت نفت ايران را به شوراي امنيت سازمان ملل بردند، مصدق از اين کار آنها استفاده بهينه کرد. ابتدا تصاويري از وضعيت اسفبار و غيرانساني کارگران ايراني در حلبيآباد و حصيرآباد به حاضران نشان داد و سپس به عدم پايبندي دولت انگليس به تعهداتش اشاره کرد. در آن مقطع بيلان تجاري انگليس، شعب گوناگوني در کشورهاي مختلف داشت، اما انتقال نفت به آنها را به ايران اعلام نميکرد. به اين شکل که بدون اينکه در بيلان بيان شود، مقادير قابلتوجهي نفت به آنها داده ميشد. مصدق در آن جلسه توانست به خوبي صحنه را به نفع خود برگرداند. بعد هم شورا تشخيص داد که اين مساله چون پيش از اين به ديوان بينالمللي لاهه ارجاع داده شده بود، از دستور خود خارج شود. به اين ترتيب، انگليس اصلا نتوانست کوچکترين بهرهاي در آن موضوع از شوراي امنيت بگيرد و شوراي امنيت بدون اتخاذ هيچ تصميمي مساله را از دستور کار خود خارج کرد.» وي در ادامه گفت: «بنابراين نمايندگان ايران هم در نشستي که در روزهاي آينده برگزار خواهد شد، بايد با زبان و مباني استدلالي خوب اعلام موضع کنند و توپ را در زمين طرف مقابل بيندازند. حرکت خلاف توافقات بينالمللي نقض اصول منشور است و طبق منشور همه کشورها بايد پايبند به تصميمات و مصوبات شوراي امنيت باشند. از نظر من ايران بايد از اين کرسي بهخوبي استفاده کند و توپ را به زمين خود آمريکا بيندازد و با يک صحنهآرايي خوب اين ايران باشد که آمريکا را در مقابل ديدگان جهانيان به محاکمه بکشاند.» حسن بهشتيپور در گفتوگو با «فرهيختگان»: روحاني از نقش موثر ايران در مبارزه با تروريسم سخن بگويد حسن بهشتيپور، کارشناس مسائل بينالملل با اشاره به حضور روحاني در اجلاس سالانه سازمان ملل گفت: «اين اجلاس فرصت خوبي است که سياستهاي آمريکا را که يکجانبهنگري آن، دنيا را با چالش جدي مواجه کرده است، مورد نقد قرار دهيم.» وي با بيان اينکه سياستهاي آمريکا تهديد براي صلح و امنيت است، گفت: «خروج آمريکا از برجام، سياست تجارت جهاني و بحث جنگ تجاري که با چينيها راه انداخته است، بحث اختلافات با روسيه و نيز جريان مربوط به شوراي حقوق بشر سازمان ملل همگي نشاندهنده آن است که آمريکا عملا با يکجانبهنگري و توجه داشتن به منافع يکسويه خود عملا دنيا را با چالشهاي جدي مواجه کرده است.» بهشتيپور ادامه داد: «علاوهبر آن روحاني بايد بحث تحريمهاي آمريکا و فشارهاي اين کشور عليه مردم ايران را مطرح کند و از نقش موثر ما در مبارزه با تروريسم سخن بگويد و به بهترين شکل به جوسازيهاي آمريکا در اينباره پاسخ دهد.» اين استاد دانشگاه با اشاره به شرايط بلاتکليف برجام، درباره ظرفيتهاي حضور رئيسجمهور در نيويورک براي روشن شدن تکليف آن اظهار داشت: «درباره برجام اگر آمريکا همکاري نکند، قطعا اروپا نميتواند کار بزرگي انجام دهد. ايران منتظر است اروپا بازهاي مشخص براي معاملات کالايي با ايران تعيين کند يا فرضا روشن کند که در تحريمهاي نفتي عليه ايران، شرکتهاي اروپايي چه خواهند کرد.» بهشتيپور تصريح کرد: «روحاني بايد در مذاکرات با رهبران اروپايي به اين موضوعات بپردازد و اين مسالهاي نيست که بعدا در مورد آن بحث شود، بنابراين انتظار ميرود در مذاکرات دوجانبه با مسئولان عاليرتبه اتحاديه اروپا مسائل پيگري شود و حداقل يک جمعبندي مشخص به عمل آيد.» وي با اشاره به رياست دورهاي آمريکا بر شوراي امنيت سازمان ملل و تغيير دستور جلسه اوليه براي جلسه اين شورا اظهار داشت: «آمريکاييها در يک اقدام اشتباه موضوع ايران را در دستور کار اين نشست قرار دادند و بعد متوجه شدند با اين اقدام فرصت مغتنمي را براي ايران ايجاد ميکنند که سياستهاي ايالات متحده را به چالش بکشد. لذا آنها سريع موضوع را عوض کردند و از حالت اختصاصي ايران درآوردند و به سمت تهديد صلح و امنيت بينالملل و موضوع خلع سلاح بردند.» اين کارشناس مسائل بينالملل يادآور شد: «اگر موضوع صرفا به ايران اختصاص داشت و به ايران يک کرسي براي پاسخگويي به اظهارات ترامپ داده ميشد، بايد اين فرصت را مغتنم ميشمرديم و در نشست شوراي امنيت حضور مييافتيم و هم رفتارهاي ترامپ را نقد ميکرديم و هم ديدگاه خود را در مورد موضوعات بينالمللي بهويژه در مورد خروج آمريکا از برجام و حرکتي که تهديدکننده صلح و امنيت بينالمللي است مطرح ميساختيم، چراکه سياست صندلي خالي عايدي خاصي براي ما دربر نداشت.» بهشتيپور با اشاره به تغيير دستور جلسه شوراي امنيت گفت: «به نظر ميرسد اين تغيير موضوع به اين انگيزه بود که فرصت به ايران داده نشود تا در آنجا حضور پيدا کند.» وي توضيح داد: «آنها هرگز فکر نميکردند ايران اينگونه از موضوع استقبال کند، لذا در مواجهه با اين استقبال مشاوران ترامپ به او توصيه کردند اين موضوع عملا فرصت خوبي به ايران ميدهد تا با کمک نماينده روسيه و نماينده چين و ساير نمايندگاني که مواضع ايران را قبول دارند، در مورد برجام آمريکا را تحت فشار قرار دهند، بهگونهاي که عملا ترامپ در جلسه شوراي ملل در انزوا قرار بگيرد، چون وقتي نمايندگان اکثر کشورها بيايند و از برجام حمايت کنند، به خودي خود موضع ترامپ در وضعيت بدي قرار خواهد گرفت.» فواد ايزدي در گفتوگو با «فرهيختگان»:حضور در سطح بالا اعتباربخشي به نشست ضدايراني شوراي امنيت است فواد ايزدي، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در گفتوگو با «فرهيختگان» حضور رئيسجمهور ايران در سازمان ملل را مفيد دانست و گفت: «سفر رئيسجمهور ايران چه آقاي روحاني و چه فرد ديگري، به اجلاس سالانه سازمان ملل ميتواند مثبت باشد، به اين دليل که هم خيلي از رهبران دنيا در آن تاريخ در مقر سازمان ملل هستند و هم اکثر رسانههاي دنيا در آنجا متمرکز شدهاند و لذا کاري که در خارج از اين بازه زماني، ممکن است يکي دو ماه طول بکشد را ظرف چند روز ميتوان انجام داد. از ديدگاه من عدم حضور ايران مثبت نيست.» فواد ايزدي همچنين با اشاره به اينکه نبايد در جريان اين سفر درگير حواشي شد، گفت: «اتفاقي که خيلي مواقع رخ ميدهد اين است که به جاي پرداختن به بحثها و دغدغههاي اصلي که امسال خروج غيرقانوني آمريکا از برجام است و بايد بحث اصلي باشد، هم رسانههاي خارجي و هم برخي از رسانههاي داخلي به سمت حاشيههايي ميروند که هيچ ارزشي براي مردم ايران ندارد؛ همانند بحث دست دادن و ملاقات روساي جمهور ايران و آمريکا.» وي ادامه داد: «آمريکاييها از اين بحثهاي حاشيهاي استقبال ميکنند؛ به اين معني که به جاي پاسخگويي در برابر اينکه چرا به صورت گسترده و غيرقانوني مردم ايران را تهديد ميکنند، وجه علاقهمند بودن به مذاکره از خود نشان ميدهند و بحثهايي مانند همين ملاقات يا دست دادن را برجسته ميکنند و عدهاي هم داخل کشور يا اين چيزها را نميفهمند يا مشکل ديگري دارند که همين مسير انحرافي را طي ميکنند. از اين جهت يکي از کارهايي که بايد دقت شود، اين است که اين فرصت تبديل به تهديد نشود و حاشيهها به مساله اصلي تبديل نشوند.» استاد دانشگاه تهران در ادامه گفتوگوي خود با اشاره به جلسه احتمالي شوراي امنيت با دستور کار ايران افزود: «جلسه سالانهاي در شوراي امنيت درباره بحث فلسطين وجود دارد و امروز آمريکاييها تلاش ميکنند موضوع جلسه را از فلسطين به ايران تغيير دهند. دولت ترامپ ميخواهد با اين کار هم موضوع فلسطين را به حاشيه براند و هم مساله ايران را بزرگ و جايگزين فلسطين کند، لذا خنثي کردن اين کار نياز به کار ديپلماتيک دارد. سفير ايران در سازمان ملل هم بايد به اين اقدامات اشراف داشته باشد و بداند آمريکاييها چه مسيري را طي ميکنند.» اين کارشناس مسائل آمريکا ادامه داد: «قبلا البته برخي از کشورها همانند بوليوي از ايران به صورت سنتي حمايت کردهاند، منتها پوشش رسانهاي سخنراني نماينده بوليوي و امثالهم معمولا گسترده نيست و شايد هم در برخي رسانهها سانسور شود. از طرفي روسيه و چين بايد از حق ايران دفاع کنند، ولي اين کشورها پروندههاي ديگري با آمريکا دارند و لزوما پرونده ايران براي آنها پرونده اصلي برخورد با آمريکا نخواهد بود.» وي ادامه داد: «از نظر من اگر معلوم شد آقاي ترامپ ميخواهد در صندلي آمريکا در شوراي امنيت بنشيند و ايران مورد حمله قرار گيرد، قطعا رئيسجمهور نبايد در آن جلسه شرکت کند و نبايد به نوعي جايگاه اين طراحي را با حضور خود ارتقا دهد. آنجا جاي فرد ديگري است. ممکن است اين فرد حتي وزير خارجه هم نباشد. با توجه به اينکه هر چقدر جايگاه نماينده ايران روي صندلي ايران بالاتر باشد، به نوعي دادن اهميت به جلسهاي است که قاعدتا نبايد تشکيل ميشد.» فواد ايزدي در پايان با اشاره به اينکه دنيا تصور غربگرايي نسبت به دولت آقاي روحاني دارد، گفت: «در سفر اول آقاي روحاني به نيويورک يکي از روساي جمهور کشورهاي آمريکاي لاتينِ همسو با ايران درخواست ملاقات با آقاي روحاني را داشت، اما جواب منفي گرفت و ارتباط با آن کشور که فرصت بسيار خوبي براي ايران بود، از دست رفت. در عوض اما آقاي رئيسجمهور به نخستوزير فيجي که يک کشور ذرهبيني است، وقت ملاقات داد. لذا امروز فرصت خوبي است که با توجه به تجربه برجام فرصتهاي از دسترفته احيا شوند.»