خوشخیالی نفتی ترامپ
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سارا معصومي| همهچيز طبق برنامهريزي دونالد ترامپ، رييسجمهور امريکا پيش نميرود. کمتر از يک ماه ديگر دور جديد تحريمهاي هستهاي ايران از تهديد لفظي خارج و در مرحله اجرا قرارخواهند گرفت.تيم سياسي و اقتصادي ترامپ تمام تلاش خود را براي به حداکثر رساندن تبعات بازگشت اين تحريمها براي ايران به کارگرفته اما از اجماع بينالمللي مدنظر ترامپ در اين زمينه خبري نيست. بازماندگان در برجام (چين، روسيه، فرانسه، آلمان وبريتانيا) برسرعت خود براي رسيدن به سازوکاري قانعکننده به منظور حفظ تهران در توافق هستهاي افزودهاند و همزمان مشتريهاي غيربرجامي تهران نيز تلاش ميکنند خريدهاي خود از ايران را به صفر نرسانند و راهکاري براي تبادلهاي مالي با ايران بيابند. بيشک اجرايي شدن تحريمهاي ثانويه ايران ميتواند اقتصاد کشور را در مسير جزر و مد قرار دهد اما آنطور که از شواهد برميآيد اين موجها حداقل در کوتاه و ميان مدت آن اندازه سهمگين نيستند که ايران را به پشت ميز مذاکرهاي که ترامپ براي تهران تدارک ديده بازگردانند. در يک سال و نيم گذشته عنان بازي تبليغاتي با برجام و فرجام آن در دست دولت امريکا بوده است. ترامپ در چندماه نخست تلاش کرد اروپا را در مقابل ايران و در کنار خود قرار دهد که در نهايت با تماشاي اراده سياسي اعضاي غيرامريکايي برجام براي حفظ اين توافق به عبث بودن تلاشهايش آگاه شده و در نخستين روزهاي ماه مه رسما از اين توافق خارج شد. پس از خروج نيز عنان بازي رواني پيرامون تبعات تحريم ايران براي ساير کشورها همچنان در اختيار ترامپ باقي ماند تا اينکه اروپاييها با جمع و جور کردن ايدههاي اقتصادي خود راههايي براي فرار از تحريمهاي امريکا تعريف کردند. همزمان با سفر نمايندگان سياسي و اقتصادي دولت امريکا به کشورهايي که مشتري يا شريک اقتصادي ايران به حساب ميآيند، اروپاييها به خصوص فدريکا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پشت تريبون قرار گرفته و رسما از تلاشهاي اروپا در ميدان عمل براي حفظ برجام سخن گفتهاند. به زبان سادهتر اگر تبليغها و فضاسازي رواني امريکا کمپانيها و موسسههاي بزرگ را از کار با ايران منصرف کرده همزمان تلاشها و طرحهاي بازماندگان در برجام، توجه کمپانيها و موسسههاي بانکي کوچک و متوسط را به سمت ايران جلب کرده است. نفت به ابزار طلايي براي تحريم ايران در 4دهه گذشته و در دولتهاي متفاوت امريکا تبديل شده و اينبار نيز چهل و پنجمين رييسجمهور امريکا به دنبال به حداقل رساندن فروش نفت ايران است تا در سايه آن به ظن خود فشارها بر تهران را به حداکثر رسانده باشد. با اين وجود خبرهايي که در 24ساعت گذشته از بهاي نفت در بازارهاي جهاني منتشر شده نشان ميدهد که برخي از مشتريهاي نفت ايران از جمله هند تصميم خود را گرفتهاند و قصد ندارند خريد نفت از تهران را متوقف سازند. اين مساله نوعي اعتمادسازي در بازار به حساب ميآيد که در نتيجه آن بهاي نفت مقداري کاهش را نيز تجربه کرده است. وزير نفت هند روز دوشنبه به صراحت اعلام کرد که دو کمپاني هندي که خريدارهاي قابل توجهي از نفت ايران هستند سفارشهاي نفتي خود از ايران براي ماه نوامبر را ثبت کردهاند. همزمان برخي از منابع در دولت ترامپ ميگويند احتمالا هند يکي از چندکشور محدودي خواهد بود که از معافيتهاي نفتي امريکا برخوردار ميشود. کارشناسان مسائل نفتي ميگويند معافيت هند از تحريمهاي نفتي ايران که از روز 13آبان آغاز خواهد شد، ميتواند به مهار تورم در بهاي نفت که جهان در چندهفته گذشته شاهد آن بوده، کمک کند. همزمان با نزديک شدن به 4 نوامبر و افزايش بهاي نفت در بازارهاي جهاني، گلايههاي دونالد ترامپ از توليدکنندگان نفت که جامه متحد امريکا را هم برتن دارند افزايش يافت.هفته گذشته بود که رييسجمهور امريکا با ادبياتي تحقيرآميز سعوديها را مخاطب قرار داده و آنها را براي افزايش سطح توليد نفت به منظور کاستن از بهاي جهاني و جبران کمبود نفت ايران در بازار تحت فشار قرار داد. برخي از کارشناسان اقتصادي ميگويند که کاهش بهاي نفت که جهان در 48 ساعت اخير شاهد آن بوده ميتواند نتيجه صادرات بيشتر نفت از سوي عربستان سعودي نيز باشد. مقامهاي سعودي پس از اظهارات رييسجمهور امريکا اعلام کردند که در ماههاي نوامبر و اکتبر ميزان صادرات نفت خود را به بالاترين سطح ممکن خواهند رساند. برخي از مقامهاي هندي در چند روز اخير خبر از دريافت معافيت هند از تحريمهاي نفتي امريکا دادهاند اما وزير نفت اين کشور همزمان با اعلام خبر تداوم خريد نفت اين کشور از تهران پس از 13 آبان، اعلام کرد که دهلينو هنوز نميداند آيا واشنگتن چنين معافيتي را براي هند در نظر گرفته است يا خير؟ به گفته اين مقام، دهلينو در حال بررسي سيستم پرداخت متفاوتي است که از طريق آن بتواند هزينه خريد نفت از ايران را به تهران بدهد و به احتمال زياد روپيه به عنوان ارز مدنظر براي اين تبادلهاي مالي ميان دو کشور در نظرگرفته خواهد شد. اين اقدام هند که اتفاقا از سوي کشورهايي چون چين، روسيه و اتحاديه اروپا هم دنبال ميشود، نشاندهنده تلاش اين کشورها براي عبور از دلار امريکا است. دلار سالهاست که ارز غالب در معادلات جهاني نفت به حساب ميآيد. مايک پمپئو در سفري که قريب به يک ماه پيش به دهلينو داشت اعلام کرد که معافيت از تحريمها تنها به کشورهايي داده ميشود که بتوانند به واشنگتن ثابت کنند در حال کاستن از وابستگي خود به نفت ايران هستند اما به نظر ميرسد که هند مسير جداگانهاي را براي تداوم خريد نفت از ايران انتخاب کرده و شرکتهاي هندي در ماه اکتبر قريب به 10 ميليون بشکه از نفت ايران را خريداري کردند که البته گفته ميشود اين ميزان در ماه نوامبر باز هم با کاهش روبه رو خواهد شد. در دور قبلي تحريمهاي امريکا عليه ايران که در فاصله سالهاي 2012 تا 2015 بود ، هند به خريد نفت از ايران ادامه داد البته ميتوان گفت که دهلينو در همان مقطع هم از ترس تحريمهاي فرامرزي امريکا و همچنين تحريمهاي سازمان ملل و اتحاديه اروپا اين خريد نفت از ايران را به حداقل رسانده بود. 4 نوامبر (13آبان) به عنوان تاريخي براي بازگشت تحريمهاي هستهاي ايران در تقويمها ثبت شده اما نکته اينجاست که آغاز تحريم نفتي ايران اگر منجر به افزايش قابل توجه بهاي نفت در سطح بينالمللي شود ميتواند به ضرر جمهوريخواهان در آستانه انتخابات ميان دورهاي در اوايل نوامبر تمام شود. ترامپ در حالي از کارتلهاي نفتي غرب آسيا ميخواهد بر حجم استخراج نفتي خود بيفزايند که بسياري از کارشناسان هشدار دادهاند که حتي در بهترين سناريوها هم امکان جبران تمام و کمال کسري نفتي ناشي از تحريم ايران وجود نخواهد داشت. اصليترين هدف امريکا از تحريم نفتي ايران به پاي ميز مذاکره کشاندن ايران براي رسيدن به توافقي ديگر است اما کارشناسان اعتقاد دارند که با توجه به عدم همراهي ساير کشورها با واشنگتن در اين مسير بايد ديد در ميدان عمل چه ميزان از خريد نفت ايران کاسته خواهدشد. برخي از کارشناسان انرژي پيشبيني ميکنند که با آغاز تحريمهاي ايران در 13 آبان، قريب به 500 هزار بشکه نفت از بازارهاي جهاني کاسته شود. سيانبيسي در نگاهي به سياست تحريم نفتي امريکا در برابر ايران مينويسد: تحريم صادرات نفت ايران شايد ضربههايي را به اقتصاد اين کشور وارد کند اما براي يافتن پاسخ اين سوال که آيا ميتواند تبعات سياسي مدنظر امريکا در ايران را هم هدايت کند يا خير، بايد منتظر ماند. جان بولتون، مشاور امنيت ملي امريکا تاکنون بارها اعلام کرده که سياست دولت ترامپ تغيير رفتار و نه تغيير رژيم ايران است با اين وجود تحميل هر تغيير جدي در داخل ايران يک چالش به حساب ميآيد و بايد ديد که امريکا ابزارهاي لازم براي برنده شدن در اين چالش را در اختيار دارد يا خير. ايران تنها زماني به مذاکره مجدد با امريکا فکر خواهد کرد که گزينه ديگري در چنته اين کشور باقي نمانده باشد. يک کارشناس مسائل اقتصاد سياسي در خاورميانه در اين باره به سيانبيسي ميگويد: به نظر ميرسد که بازگشت تحريمهاي هستهاي ايران تا اين لحظه تاثيرهاي قابل توجهي بر اقتصاد ايران داشته اما سوال اساسي اينجاست که آيا واشنگتن ميتواند در نتيجه اين تحريمها شاهد آن تغيير رفتاري در ايران باشد که به اميد آن به ابزار تحريم روي آورد. در اين مقطع ايرانيها گزينه مذاکره با امريکا را کاملا از روي ميز کنار گذاشتهاند و به کار با متحدان خود مانند روسيه يا مشتريهاي کهنهکار خود مانند چين فکر ميکنند. همچنين اروپاييها نيز راههايي را براي کمک به باقي ماندن ايران در برجام پيشنهاد کردهاند و ميتوان گفت که در اين مقطع زماني ايرانيها با همه کار خواهند کرد تا فقط احتمال هرگونه کار مستقيم با امريکا را به صفر برسانند. ايران در حال حاضر دولت ترامپ را نه مذاکرهکنندهاي جدي و نه منصف ميداند لذا شانسي براي پيروزي در صورت ورود به ميدان مذاکره با امريکا براي خود قائل نيست.