کودتای خاموش علیه پسر سلمان

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سه منبع نزديک به خاندان سلطنت در عربستان مي‌گويند در بحبوحه اعتراضاتي که بر سر قتل خاشقجي شکل گرفته است، گروهي از اعضاي خاندان سعودي در تلاش هستند تا مانع جانشيني محمد بن‌سلمان به‌جاي پدرش به‌عنوان پادشاه بعدي عربستان شوند. اين منابع مي‌گويند ده‌ها نفر از شاهزادگان و پسرعموها از ديگر شاخه‌هاي خاندان سعودي خواستار تغيير در خط جانشيني هستند؛ اما تا زماني که ملک‌سلمان زنده است نمي‌توانند کاري از پيش ببرند. اين شاهزادگان معتقدند که بعيد است پادشاه موضعي مخالف عليه فرزند خود بگيرد. رويترز در گزارشي اختصاصي در ۲۰ نوامبر نوشت که اين دسته از شاهزادگان ناراضي درحال بحث با ديگر اعضاي خاندان سعودي هستند که پس از درگذشت ملک‌سلمان، شاهزاده احمد بن عبدالعزيز، ۷۶ ساله که برادر جوان‌تر و تني پادشاه است به تاج و تخت برسد. يکي از منابع سعودي مي‌گويد شاهزاده احمد تنها برادر تني و بازمانده پادشاه است که از حمايت اعضاي خاندان سلطنت، تشکيلات امنيتي و برخي قدرت‌هاي غربي برخوردار است. اين درحالي است که نيويورک‌تايمز در گزارشي به قلم «بن هوبارد» و «کارلوتاگال» در ۱۹ نوامبر نوشت که ملک‌سلمان روز دوشنبه ۲۸ آبان در کنار فرزندش ايستاد و در اولين اظهارنظري که طي يک ماه پس از مرگ خاشقجي انجام داد، هيچ اشاره‌اي به اعتراضات بين‌المللي نسبت به اين قتل نکرد. سخنراني پادشاه درحالي بدون توجه به اعتراضات بين‌المللي برگزار شد که آلمان هم تحريم‌هايي عليه ۱۸ نفر از مظنونان سعودي که در اين ماجرا دست داشتند، وضع کرد. «هوبارد- گال» مي‌افزايند بررسي دقيق وضعيت محمد ۳۳ ساله نشان مي‌دهد که گمانه‌زني‌هايي در برخي کشورها مطرح شده که ممکن است او کنار زده شود؛ اما در کشوري مانند عربستان تنها پادشاه است که از قدرت چنين کاري برخوردار است که او هم بعيد است پشت فرزند را خالي کند. پادشاه ۸۲ ساله در نشست شوراي بيعت با يک طفره روي آشکار نوک پيکان را به سوي ايران نشانه رفت و از جامعه بين‌المللي خواست تا برنامه هسته‌اي ايران را زير نظر بگيرند. پادشاه در بخشي از سخنانش اشاره‌اي کوتاه داشت به ماجراي خاشقجي و افزود: «ما تاييد مي‌کنيم که اين کشور هرگز از قوانين الله بدون لحظه‌اي تعلل غفلت نخواهد کرد.» در هر حال، رويترز در ادامه گزارش خود مي‌افزايد: شاهزاده احمد پس از مدتي زندگي در خارج به رياض بازگشت. او چندي پيش زماني که گروهي از معترضان به جنگ يمن در لندن در برابر منزل او شعار مي‌دادند، به ميان آنها رفت و گفت بايد حساب آل‌سعود را از سلمان پادشاه عربستان و محمد بن‌سلمان جدا کنند. او گفته بود از پادشاه و فرزندش مي‌توان انتقاد کرد. اين شاهزاده ۷۲ ساله، (که از سال ۱۹۷۵ تا ۲۰۱۲ معاون وزير کشور عربستان سعودي و براي مدت کوتاهي هم وزير کشور شد) که از فرزندان ملک عبدالعزيز بنيان‌گذار سعودي و ملکه «حصه» دختر «احمد سديري» است، پيش از اين به يک مرد فراموش‌شده در ميان خاندان سلطنتي سعودي تبديل شده بود. احمد سي‌ويکمين پسر ابن سعود است. منابع سعودي مي‌گويند کساني که با محمد بن‌سلمان مخالف هستند، به‌صورت پنهاني گرد احمد بن‌عزيز جمع شده‌اند. او يکي از سه عضو شوراي بيعت بود که در سال ۲۰۱۷ مخالف ولايتعهدي محمد بن‌سلمان بود. رويترز مي‌نويسد: «نه شاهزاده احمد و نه ديگر مقام‌هاي سعودي براي اظهارنظر در مورد بحث جانشيني در عربستان در دسترس نبودند تا به پرسش‌هاي رويترز پاسخ گويند. خاندان سعودي متشکل از صدها شاهزاده است. بر خلاف پادشاهي‌هاي اروپا که به‌صورت خودکار جانشيني از پدر به بزرگ‌ترين فرزند منتقل مي‌شود؛ اما در عربستان سنت‌هاي موجود در اين پادشاهي است که ديکته مي‌کند که پادشاه و اعضاي ارشد خانواده از شاخه‌هاي ديگر کسي را که واجد صلاحيت و وارث تاج و تخت است، برگزينند.» رويترز به نقل از منابع سعودي که اطلاعات دست اولي از مسائل جانشيني دارند مي‌نويسد: «مقام‌هاي ارشد آمريکا در هفته‌هاي اخير به مشاوران سعودي گفته‌اند که از شاهزاده احمد بن عبدالعزيز به‌عنوان «جانشين بالقوه» پادشاه حمايت مي‌کنند. اين منابع سعودي گفتند که اين اطمينان وجود دارد که شاهزاده احمد هيچ تغييري در اصلاحات اجتماعي و اقتصادي انجام شده از سوي بن‌سلمان به عمل نخواهد آورد، قراردادهاي موجود مربوط به خريدهاي نظامي را دست نخواهد زد و وحدت در خاندان آل‌سعود را بر خواهد گرداند. احمد بن‌عبدالعزيز که داراي تجربيات کاري سطح بالا است، شخصيتي محبوب در ميان خانواده سلطنتي به‌شمار مي‌آيد و يک «همدردي» با وي به‌دليل قرباني شدنش در رقابت طوايف هم در زمان ملک عبدالله و هم در دوره ملک‌سلمان که به‌دنبال انتقال سلطنت به پسرانشان بودند، وجود دارد. احمد بن‌عبدالعزيز پس از به قدرت رسيدن ملک‌سلمان، خود را وليعهد مشروع و قانوني عربستان مي‌دانست و از همين روي با محمد بن‌نايف‌ که در ابتدا وليعهدي به او داده شد و محمد بن‌سلمان جانشين وليعهد شده بود، بيعت نکرده بود. مقام‌هاي ارشد آمريکايي مي‌گويند که کاخ سفيد هيچ عجله‌اي ندارد که ميان خود با وليعهد فعلي فاصله بگذارد هر چند پس از انتشار گزارش سيا در مورد قتل خاشقجي فشارهايي از سوي قانون‌گذاران و سيا براي برخورد با عربستان وجود داشت. رويترز مي‌افزايد: «اما اين وضعيت در صورتي تغيير مي‌کند که ترامپ گزارشي دقيق در مورد قتل از سوي جامعه اطلاعاتي دريافت کند.» مقام‌هاي آمريکايي همچنين گفتند که کاخ سفيد اين را امري ارزشمند مي‌داند که پادشاه در سخنراني اخير روز دوشنبه خود در شوراي بيعت در کنار وليعهد ايستاد و هيچ اشاره روشني به قتل خاشقجي نکرد مگر تحسين دادستان عربستان. ترامپ گفته بود که طي دوشنبه و سه شنبه (۲۸و ۲۹ آبان) گزارش‌هاي کاملي در مورد قتل خاشقجي دريافت خواهد کرد. رويترز به نقل از «منابع سعودي» و «مقام‌هاي آمريکايي» مي‌افزايد: مقام‌هاي آمريکايي به‌دليل نقش وليعهد در قتل خاشقجي از او نگران نيستند بلکه نگراني آنها از اين است که او به وزارت دفاع دستور داده که تسليحاتي از روسيه خريداري کند. از جمله اين تسليحات S-۴۰۰‌هاي روسي است. اين گزارش مي‌افزايد وليعهد درحالي مبارزه با فساد را در کشورش آغاز کرد که خود مبادرت به خريد قايقي ۵۰۰ ميليون دلاري کرده و تعدادي از تابلوهاي نقاشي لئوناردو داوينچي را هم خريد. با اين حال، در دوران محمد، کليت خاندان آل‌سعود هم تضعيف شد. برخي منابع موثق در خاندان سعودي به رويترز مي‌گويند بسياري از شاهزادگان ارشد معتقدند که تغيير در خط جانشيني «هيچ مقاومتي را در تشکيلات امنيتي- اطلاعاتي بر نخواهد انگيخت.» چنين است که مطرح شدن نام احمد بن‌عبدالعزيز مي‌تواند به نوعي پايان ملک‌سلمان هم باشد. اين «پايان» دومينووار است: پايان بن‌سلمان مي‌تواند پايان ملک‌سلمان هم باشد و طرح نام احمد پايان اين دو. ديپلمات‌ها به رويترز مي‌گويند که ايالات‌متحده در اين ميان (نحوه انتقال قدرت احتمالي) نقش مهمي خواهد داشت. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد