تجارت میلیاردی با مشق شب
همشهري/ متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست فهيمه طباطبايي| در روزگاري که تعدادي از ناشران بزرگ و بنام از فرط کسادي بازار و نبودن مخاطب کتابخوان و البته نبود کاغذ، دانه به دانه کرکره کتابفروشيهايشان را پايين ميکشند و جاي خود را به کافه و رستوران ميدهند، در روزهايي که شمارگان چاپ کتابها به هزار، 500 و حتي به 200 نسخه رسيده، عدهاي هستند که سالانه 25 ميليون نسخه کتاب چاپ ميکنند؛ روزبهروز کتابفروشيها، چاپخانه و انبارهايشان را در سطح کشور توسعه ميدهند، زمان طلايي تبليغات تلويزيون در جام جهاني را با 37ميليارد تومان به انحصار خود در ميآورند و بيلبوردهاي بزرگ شهري را براي تبليغ کتابها و آزمونهاي خود، سالانه اجاره ميکنند. بعضي کارشان از اجاره گذشته و براي تبليغ کارهاي خود دهها بيلبورد در سطح کشور خريداري کردهاند و آن را حتي به ديگران هم اجاره ميدهند. آنها کساني نيستند جز ناشران کتابهاي کمکآموزشي که پس از 3 دهه فعاليت آرام و بيسروصدا اما پرسود با کنکور و درس و مشق شب دانشآموزان ايراني حالا به تاجران بزرگي تبديل شدهاند. افراد و مؤسسههايي که 2 سالي است وزير آموزشوپرورش آرامششان را بههم زده و کار و کاسبيشان را به تلاطم انداخته است و همين هم باعث شده که به جنبوجوش بيفتند و از هر راهي براي حفظ منافعشان استفاده کنند؛ حتي شده با راهاندازي جنبشي در رودررويي با تصميم آموزش و پرورش در حذف مشق شب دانشآموزان، زيرا بخش مهمي از سود آنها بهصورت سالانه از کتابهاي کمکآموزشي بهدست ميآيد که به جاي مشق شب در مدارس به دانشآموزان توصيه ميشود از آنها استفاده کنند و حالا اگر مشق شب حذف شود، هيچکس به اندازه اين مؤسسهها آسيب مالي نخواهد ديد. آغاز تقابل بطحايي با ناشران کمکآموزشي ناشران کتابهاي کمکآموزشي که در همه اين سالها به واسطه پشتگرميهاي محکم در داخل وزارت آموزش و پرورش از پس انتقادات به حضورشان در نظام آموزشي کشور برآمده بودند و هيچ منتقدي چه در رسانهها و چه در سطح مسئولان نتوانسته بود بازار پرسودشان را محدودتر کند، وقتي خطر سياستهاي محدودکننده وزارت آموزش و پرورش در دوره جديد را جدي احساس کردند، بالاخره سکوتشان شکست و دست به تکاپو براي حفظ بازار کار خود زدند. ماجرا از آنجا شروع شد که سيدمحمد بطحايي در ابتداي وزارتش از استرس زياد در دانشآموزان بهدليل جولان کتابهاي کمکآموزشي و کنکورهاي آزمايشي در مدارس و نظام آموزشي کشور سخن گفت، از اينکه بايد کيف دانشآموزان از اين کتابها خالي شود و آزمونهاي اضافي براي هميشه از برنامه درسي مدارس رخت بربندد. سبکسازي مشق شب دانشآموزان در مدارس ابتدايي که در ابتداي سال تحصيلي جاري از سوي وزير آموزش و پرورش بيان شد، جديدترين پرده از تقابل او با اين مؤسسات پرقدرت بود که در راس آنها نام چند مؤسسه بيش از ديگران شنيده ميشود. انجمن فرهنگي ناشران آموزشي کشور که عملکردشان را گسترش عدالت آموزشي ميدانند، چهارشنبه هفته گذشته به ديدار 5 نفر از مراجع تقليد و علما در شهر قم رفتند تا ضرورت حضور و فعاليت خود در فضاي آموزشي کشور را تبيين کنند. ابوالفضل جوکار قهرودي، مديرعامل مؤسسه آموزشي گاج که به گفته خودش بزرگترين چاپخانه انتشارات کتابهاي کمکآموزشي و درسي را دارد، بهعنوان نماينده از طرف اعضاي انجمن در هر 5 ديدار سخنراني کرد. به گزارش خبرگزاري مهر، او در ديدار با آيتالله علوي گرگاني گفت: «ناشران آموزشي مهمترين حيطه فعاليت خود را در چاپ کتابهاي کمکدرسي تعريف کردهاند که کمک شاياني در مبحث آموزش و يادگيري دارد.» او بعد در ديدار با آيتالله سبحاني نيز گفت: «در دولت قبل مدارس تيزهوشان را توسعه دادند و در اين دولت کلا اين مدارس را جمع کردند. نخبهپروري در کشور از بين رفته است و اکنون مدارسي نداريم که در سطح بالا به تدريس و پرورش نخبگان بپردازند.» سپس به ديدار آيتالله بوشهري رفت و آنجا هم اينطور از بطحايي انتقاد کرد: «الگو گرفتن از فنلاند کار سنجيدهاي نيست. اينکه بخواهيم سيستم آموزشي يک کشور خارجي را کپي و آن را در کشورمان اجرايي کنيم نميتواند جوابگوي سيستم آموزشي کشور باشد.» او درباره حذف مشق شب در مدارس هم گفته بود: «با حذف تکليف دانشآموزان، آنان از فراگيري و آموزش دور شده و به سمت فضاي مجازي کشيده ميشوند که آثار جبرانناپذيري را بهدنبال دارد. اين برنامه پيش از اين در کشورهاي اروپايي امتحان شده و جواب مثبتي هم نداشته؛ به همين دليل اجراي آن متوقف شده است.» پس از اين ديدار آيتالله جعفر سبحاني با انتقاد از حذف مشق شب دانشآموزان گفت: «اينکه امروز برخي از مدارس و استادان از تکليف دادن به شاگرد و دانشآموزان خودداري ميکنند بسيار کار غلطي است و با اين شيوه بچهها به جايي نميرسند و نبايد آنها را ننر بار آورد.» ابوالفضل جوکار قهرودي کيست؟ ابوالفضل جوکار قهرودي که در ديدار با علما به نمايندگي از ناشران آموزشي سخنراني کرده، مديرعامل مؤسسه گاج است که کار نشر را با فروش خودروي شخصياش در انتهاي دهه 70 شروع کرد و امروز يکي از ثروتمندان ايراني محسوب ميشود. او در گفتوگو با روزنامه اقتصادي کسبوکار که در سال 94منتشر شده، خود را موفقتر از ساير مؤسسات مشابه ميداند و درباره رقابت خود با آنها گفته: «ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از آنﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ، ﮐﻪ اﻻن ﻫﻢ ﺣﻀﻮر ﭼﻨﺪان ﺟﺪياي ﻧﺪارﻧﺪ. ما آمديم ﺗﺎ خلأ ﻣﺤﺘﻮا در ﻣﻮﺳﺴﺎﺗﯽ که اﻗﯿﺎﻧﻮسﻫﺎﯾﯽاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ را پرکنيم.» چرخش مالي مؤسسه تحت مديريت او به حدي است که عنوان کرده هر سال به نفرات برتر کنکور، پژو هديه ميدهد. «ﻣﺎ ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﯿﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ رﺗﺒﻪﻫﺎي اول ﮐﻨﮑﻮر، ﭘﮋو ﻣﯽدادﯾﻢ، اﺻﻼ ﻫﻢ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮔﺎج اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ. اﻣﺴﺎل آﻣﺪﯾﻢ ﺣﺠﻢ ﻫﺪﯾﻪﻫﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﯾﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آزﻣﻮن ﺑﺰرگ ﻫﻢ رﺗﺒﻪﻫﺎي اول ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻧﺨﺒﻪ اﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ.» فعاليتهاي او فقط به کتابهاي کمکآموزشي و آزمونهاي آزمايشي محدود نميشود. جوکار از فروش مدادهايي ميگويد که سرعت تستزني را 7 تا 8 دقيقه کاهش ميدهد و لپتاپهايي که آرم گاج دارند و 500کتاب در آنها ذخيره ميشود. «داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻣﺪادﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ، ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻧﺪ و لپتاپهايمان ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮ و ۷۰ ﮔﺮم وزن دارﻧﺪ و 9 ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻢ ﺑﺎﺗﺮي ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﻧﺪ؛ ﺗﺎزه در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ۵۰۰ ﮐﺘﺎب را در ﺧﻮدﺷﺎن ذﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮاي داﻧﺶآﻣﻮزان ﻣﻨﺎﺳﺒﻨﺪ.» چرا ناشران کتب کمکآموزشي نگرانند؟ کارشناسان، تحديد بازار و کسب و کار مؤسسات کنکور و ناشران کتب کمکآموزشي با سياستهاي جديد وزارت آموزش و پرورش را اصليترين دليل نگرانيهاي آنها و موضعگيريهاي انتقاديشان ميدانند. هفته گذشته ابوالفضل جوکار، بنيانگذار گاج در ديدار با مراجع گفت سالانه 25ميليون جلد کتاب کمکآموزشي در کشور منتشر ميشود که قيمت کتابهاي کمکآموزشي از 20 تا بالاي صدهزار تومان متغير است. اگر بهطور متوسط هر جلد کتاب 10 تا 15هزار تومان سودآوري براي ناشر داشته باشد، اين يعني سالانه از محل انتشار اين کتب بين 250 تا 375ميليارد تومان سود خالص به جيب اين ناشران سرازير ميشود. سودي که حداقل است و بايد به آن درآمدهاي آزمونهاي آزمايشي، کلاسها و... را هم اضافه کرد. با پايينآمدن تب کنکور در 5سال گذشته، ناشران کتابهاي کمکآموزشي، پايههاي تحصيلي پايينتر حتي مقطع ابتدايي را گروه هدف خود قرار داده و براي آنها توليد محتواهايي متنوعي دارند. نگاهي به ليستهاي متعدد ارائهشده توسط آنها در نمايشگاه بينالمللي کتاب شاهد اين ادعاست. کتابهايي که حتي درسهاي جزئي مانند انشاء، جدولضرب، دفتر املاي شب، نقاشي و تصويرگري و نيز بستههاي آموزشي خصوصي براي تيزهوشان، المپياد، مسابقات علمي و... را در مقاطع مختلف تحصيلي حتي اول ابتدايي شامل ميشوند. مرتضي نظري، رئيس مرکز اطلاعرساني و روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش در اينباره به همشهري گفت: «آنها دامنه وسيعي از مواد درسي در هر پايه را شناسايي و براي آن توليد محتوا ميکنند سپس براي بازاريابي به سراغ مديران و معلمان مدارس ميروند. در سال تحصيلي قبل تعدادي از مديران و معلمان متخلف را که با اين مؤسسات و ناشران ارتباط داشته و محصولات آنها را براي خريد به دانشآموزان پيشنهاد داده بودند، شناسايي کرديم.» همچنين غلامرضا کاتب، نماينده مجلس و عضو شوراي نظارت بر صداوسيما که موضوع تبليغات مؤسسات آموزشي و ناشران کتابهاي درسي در راديو و تلويزيون را پيگيري ميکند، در اينباره به همشهري گفت: «آنقدر سود اين مؤسسات و ناشران بالاست که يکي از آنها، براي تبليغات قبل از شروع بازيهاي فوتبال و ميان دونيمه در جامجهاني 2018، 32ميليارد تومان هزينه کرده و 5ميليارد تومان هم براي انحصار اين تبليغات پرداخته بود؛ اين فقط يک رقم جزئي از هزينههايي است که آنها در طول سال براي تيزرهاي تبليغاتي خود پرداخته بودند.» او درباره علت ديدار اين ناشران با مراجع تقليد در قم نيز گفت: «اقدامشان در ديدار با مراجع عجيب نيست. همين ناشران و مديران آموزشگاهها هستند که قانون حذف کنکور را به بهانه استاندارد نبودن امتحانات نهايي به تعويق مياندازند؛ چراکه بهواسطه فروش محصولاتشان به داوطلبان کنکور سود سرشاري روانه جيبشان ميشود و حالا اين گروه پا را فراتر گذاشته و مانع از سبکسازي مشق شب و تکاليف اجباري در دوره ابتدايي و راهنمايي شدهاند، چراکه اين دومين نقطه هدفگذاريشان بوده که حالا در خطر جدي است و بسياري از سرمايهگذاريهايشان در اين حوزه رو به نابودي و ورشکستگي ميرود.» آموزش و پرورش تا به حال چه کرده؟ تا پيش از وزارت سيدمحمد بطحايي در وزارت آموزش و پرورش، وزيران موضعگيري خاصي نسبت به فعاليت اين ناشران و مؤسسات علمي از خود نشان نميدادند، تنها گاهي حجتالاسلام محمديان، معاون پژوهش و برنامهريزي آموزشي در مصاحبه با رسانهها از ممنوع بودن استفاده از کتابهاي کمکآموزشي در مدارس سخن ميگفت و آنها را مخل سيستم آموزشي ميدانست، اما با ورود بطحايي در آموزش و پرورش اين موضوع جديتر شد و او چندينبار با آنها در تقابل قرار گرفت. او تاکنون يک نامه به صالحي، وزير ارشاد و فرهنگ اسلامي و يک نامه به علي عسگري رئيس صداوسيما نوشته و در هردوي آنها خواسته: «دستور فرماييد از انتشار آگهي تبليغاتي قبل از اخذ مجوزهاي لازم از سازمان پژوهش و برنامهريزي آموزشي و سازمان مدارس غيردولتي وزارت آموزش و پرورش خودداري شود.» اما به گفته نظري، رئيس مرکز اطلاعرساني اين وزارتخانه، 2نامه و چند جلسهاي که پيرو آن بين نمايندههاي هر 2گروه برگزار شده نهتنها به نتيجه مطلوب نرسيده بلکه باعث تبليغات شديدتر و وسيعتر آنها در رسانهها و محيطهاي شهري نيز شده است. از تداوم تبليغ تلويزيوني تا ديدار با علماي قم و دهها کار آشکار و پنهان ديگر مؤسسات کنکور و ناشران کمکآموزشي، نشان ميدهد که اين مؤسسات مافيايي به اين راحتيها دستبردار بازار پرسود آموزش در کشور نيستند و براي مقابله با آنها اقداماتي فراتر از موضعگيريهاي رسانه و ارسال نامه به صداوسيما و ارشاد نياز است. حالا بايد ديد حرکت جديد وزارت آموزش و پرورش در تقابل شطرنجگونه با مافياي کنکور و کتب کمکآموزشي چيست. راهحل چيست؟ غلامرضا کاتب، نماينده مجلس و عضو شوراي نظارت بر صداوسيما 2راهکار را براي مقابله با اين مؤسسات و گروهها مطرح کرد؛ «اول اينکه بايد قانون حذف کنکور را هرچه سريعتر عملياتي کنيم، با اين اقدام دست راست آنها از دوره متوسطه قطع خواهد شد. دوم اينکه آموزش و پرورش با همين اراده مصمم با آنها مقابله کند و با اقدامات زيربنايي و تحولي در دوره ابتدايي و راهنمايي دست چپ آنها را نيز از سفره آموزش دور نگه دارد. در اين زمينه بايد صداوسيما و شهرداريها که زمينه تبليغات را براي ناشران آموزشي فراهم ميکنند نيز همراه شوند.» او رقم 350ميليارد تومان هزينه آگهي اين مؤسسات در تلويزيون و راديو را که از سوي برخي از مشاوران آموزش و پرورش در شبکههاي اجتماعي مطرحشده، تأييد نکرد اما گفت: «به هر حال سودي که صداوسيما از محل آگهي اين انتشارات و مؤسسات بهدست ميآورد بسيار زياد است ولي اين رقم را در شوراي نظارت بايد راستيآزمايي کنيم.»