اروپا، دو گام دورتر از آمریکا
همشهري/ متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست همزمان با اعلام خبر عدمشرکت موگريني و مقامهاي ارشد اروپايي در نشست ضدايراني لهستان، جزئياتي نيز از راهاندازي SPV منتشر شده است امين خرمي| «آمريکا بعدا از جنگ جهاني دوم به ما کمک کرد تا اروپا را بسازيم؛ اين را هرگز فراموش نميکنيم. اما بعد از 70سال، اتحاديه اروپا ديگر به بلوغ رسيده است. ما اکنون اصول و منافع خودمان را داريم؛ براي رسيدن به صلح هم شيوه خودمان را داريم.» اينها بخشي از سخنان فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا در نشست 4ماه پيش پارلمان اروپاست که طي آن براي نخستين بار يک مقام عاليرتبه اروپايي از فاصله گرفتن اروپا از آمريکا در سياست جهاني سخن گفت. کوتاهمدتي بعد از اين سخنان، نخستين نشانههاي تلاش اتحاديه اروپا براي استقلال از آمريکا، در تقابل با ايران به وضوح نمايان شده است. در شرايطي که بسياري از توانايي اتحاديه اروپا براي اقدام مستقل از آمريکا نااميد شدهبودند، روزنامه والاستريت ژورنال ديروز خبر داد که به اطلاعاتي دست پيدا کرده که نشان ميدهد اروپاييها با وجود فشارهاي آمريکا در حال نهايي کردن مراحل سازوکار ويژه مالي موسوم به SPV هستند. به نوشته اين روزنامه، کانال مالي اروپا براي ارتباط با ايران طي 2 تا 3هفته آينده بهصورت نهادي مستقل ثبت خواهد شد. والاستريت ژورنال پيش از اعلام خبر نهايي شدن SPV در گزارش ديگري نيز از ترديد اروپاييها براي حضور در کنفرانس امنيتي لهستان خبر داده بود که به ابتکار آمريکا و با محوريت ايران قرار استماه آينده در ورشو برگزار شود. از ارديبهشت امسال يعني زماني که دونالد ترامپ مسير خروج از توافق هستهاي را در پيش گرفت، اروپاييها نيز تغيير رويکرد دادند. کشورهاي اروپايي حاضر در برجام اگر تا هفتههاي منتهي به دستور ترامپ براي خروج، تلاش داشتند با مذاکرات پشت پرده نظر رئيسجمهور آمريکا را تغيير دهند، بعد از اين اعلام تصميم او تعارف را با رئيسجمهور آمريکا کنار گذاشتند و بهطور علني به انتقاد از سياست خارجي او روي آوردند. امانوئل مکرون، رئيسجمهور فرانسه که به نمايندگي از کشورهاي حاضر در برجام اندکي پيش از خروج آمريکا با دونالد ترامپ ديدار کرده بود، بلافاصله پس از اعلام خبر خروج، در گفتوگو با شبکه تلويزيوني دويچهوله اقدام ترامپ را «اشتباه خطرناک» خواند و گفت: «تصميم رئيسجمهور آمريکا مايه تأسف است.» غيراز مکرون، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و بوريس جانسون وزير خارجه وقت انگليس نيز طي سفر به واشنگتن و ديدار با دونالد ترامپ، براي ادامه حضور آمريکا در برجام تلاش کرده بودند اما همه تلاشها بينتيجه ماند. ترامپ نهتنها مسير خروج را در پيش گرفت، که تحريمهاي يکجانبه آمريکا عليه ايران را نيز بازگرداند. اروپاييها بيش از آنکه خروج آمريکا از برجام را عليه ايران بدانند، اين اقدام را ضربه به اعتبار خود ميدانستند. برجام ثمره 13سال مذکرات پراکنده و 2سال مذاکرات فشرده ديپلماتيک بود که با محوريت اتحاديه اروپا انجام ميشد. اين نخستينبار بود که اتحاديه اروپا موفق ميشد وارد يک بحران بينالمللي شود و با يک دستاورد مشخص، ميز مذاکره را ترک کند. دستاورد تاريخي اروپا اما با تصميم يکجانبه رئيسجمهور آمريکا به يک بحران دوباره تبديل شد. اروپاييها با اين حال از همان نخستين ساعات پس از خروج آمريکا از برجام، اعلام کردند توافق هستهاي از نظر آنها همچنان زنده و پابرجاست. ژان ايو لودريان وزير خارجه فرانسه در يکي گفتوگوي راديويي گفت: «بر خلاف خواسته آمريکا، مرگ برجام هنوز فرا نرسيده و رهبران اروپا براي حفظ آن مصمم هستند.» قدم دوم ترامپ در چارچوب سياست «فشار حداکثري» بر ايران با اعمال تحريمهاي بانکي و نفتي، اتحاديه اروپا و کشورهاي اروپايي حاضر در برجام را براي ايجاد SPV براي ادامه تعامل مالي با ايران مصمم کرد. راهاندازي SPV را بايد نخستين گام جدي اتحاديه اروپا براي استقلال از آمريکا و فاصله گرفتن از سياستهاي دونالد ترامپ دانست. طبق اطلاعات منتشر شده از سوي والاستريت ژورنال، مدير نهاد ادارهکننده SPV يکي از مديران بانکي شناخته شده از آلمان خواهد بود و سازوکار قانوني آن در فرانسه به ثبت خواهد رسيد. انگليس نيز بعدا بهعنوان سهامدار به اين سازوکار اضافه خواهد شد. ماجراجويي در لهستان مايک پمپئو، وزير خارجه آمريکا که طي ماههاي اخير در ايجاد يک فضاي امنيتي عليه ايران از هيچ تلاشي فروگذار نکرده، هفته گذشته در ميانه سفرهاي ضدايراني خود به کشورهاي عرب خاورميانه از برنامهريزي براي برگزاري کنفرانسي در پايتخت لهستان خبر داد. او گفت که آمريکا با برگزاري اين کنفرانس در سطح وزراي خارجه کشورهاي جهان سعي دارد دنيا را متوجه «خطر ايران» کند. تلاشهاي آمريکا براي دعوت از وزراي خارجه کشورهاي جهان اما در همين ابتداي کار با ناکاميهايي روبهرو بوده است. به نوشته والاستريت ژورنال، يکي از ديپلماتهاي ارشد اتحاديه اروپا گفته است که فدريکا موگريني قرار نيست در نشست ورشو شرکت کند. کشورهاي عضو اتحاديه اروپا نيز هنوز براي حضور يا سطح حضور در کنفرانس ورشو به نتيجه نرسيدهاند. به نوشته والاستريت ژورنال، ديپلماتهاي اروپايي به اين روزنامه گفتهاند که فرانسه نيز قرار نيست وزير خارجه را به کنفرانس ورشو بفرستد. انگليس و آلمان نيز وضعيت مشابهي دارند و يا در کنفرانس شرکت نخواهند کرد يا در سطحي بسيار پايين در آن حضور خواهند داشت. وزير خارجه لوکزامبورگ نيز اعلام کرده است دعوت لهستان و آمريکا براي حضور در نشست را رد کرده است. مقامهاي اتحاديه اروپا برگزاري کنفرانسي عليه ايران از سوي آمريکا در يک کشور اروپاي شرقي را تلاش واشنگتن براي ايجاد شکاف ميان کشورهاي اروپايي بر سر توافق هستهاي ميدانند و به همين دليل ترجيح دادهاند حساب خود را با لهستان که از آن بهعنوان عضو ياغي اتحاديه اروپا نام برده ميشود، جدا کنند. عدمهمراهي اروپا با آمريکا در برنامهاي که با تبليغات فراوان از سوي واشنگتن در حال پيگيري است را بايد نشانه ديگري از تلاش اتحاديه اروپا براي رفتار مستقل از متحد ديرينه خود آمريکا در سياست جهاني دانست. عدم همراهي اروپا، سد راه آمريکا همزمان با فاصله گرفتن اتحاديه اروپا از آمريکا در قبال ايران، برآوردهاي داخلي دولت آمريکا از عدمموفقيت سياست فشار حداکثري عليه ايران حکايت دارد. گروه بينالمللي بحران در گزارشي به مناسبت سومين سالگرد برجام، از برآوردهاي منفي نسبت به اين سياست در نهادهاي دولتي آمريکا خبر داده است. اين گروه تحقيقاتي در گزارش خود به نقل از يکي از مقامهاي عاليرتبه دولتي آمريکا که نخواسته نامش فاش شود آورده که بررسيهاي دولت ترامپ نشان ميدهد، سياست فشار حداکثري عليه ايران نتوانسته به اهداف تعيين شده برسد.همزمان، وبسايت المانيتور طي گزارشي عدمهمراهي اروپا با آمريکا در سياست فشار حداکثري را علت اصلي عدمموفقيت اين رويکرد دولت ترامپ دانسته است. المانيتور به نقل از علي واعظ، مدير برنامه ايران در گروه بينالمللي بحران آورده است که به نتيجه رسيدن سياستهاي آمريکا عليه ايران نيازمند همراهي اروپاست اما اروپا فعلا در حال تلاش براي ترغيب ايران براي ماندن در برجام است.