آیا رئیس‌جمهور آینده آمریکا می‌تواند به برجام بازگردد؟

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست  به رغم خروج يکجانبه آمريکا از توافق هسته‌اي و برقراري دوباره تحريم‌ها، ايران از اين توافق خارج نشده است. اين پايبندي برخي ناظران را اميدوار کرده است که رئيس‌جمهور آينده آمريکا به توافق هسته‌اي بازگردد.  با گذشت بيش از ۹ ماه از خروج يکجانبه دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريکا، از توافق هسته‌اي، اين توافق همچنان زنده است. اين استمرار برخي از کارشناسان آمريکايي را اميدوار کرده است که رئيس‌جمهور آينده آمريکا به اين توافق بازگردد. دو کارشناس آمريکايي، ايلان گولدنبرگ، مدير برنامه امنيت خاورميانه در مرکز امنيت جديد آمريکا، و اريک بروئر، پژوهشگر مرکز امنيت جديد آمريکا، طي يادداشتي در مجله فارين پاليسي، ضمن تاکيد بر ضرورت بازگشت آمريکا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، راه حلي براي تسهيل اين بازگشت ارائه کردند. به نوشته اين دو کارشناس، اولين مسئله‌اي که پيروز فرضي انتخابات رياست جمهوري ۲۰۲۰ آمريکا با آن مواجه خواهد شد، اين است که آيا آمريکا به توافق هسته‌اي بازگردد يا خير. پاسخ بايد قطعا بله باشد. توافق هسته‌اي ايران يکي از قوي‌ترين و مفصل‌ترين توافقاتي است که تا به حال بدست آمده است و زماني که آمريکا از آن خارج شد، توافق دقيقا همانگونه که طراحي شده بود، کار مي‌کرد. يعني برنامه هسته‌اي ايران به نحو موثري محدود شده بود. مهمتر از اين، ايران به توافق پايبند بود و همچنان پايبند است. اگر آمريکا به توافق بازگردد، اين منافع ادامه خواهد داشت. توافق هسته‌اي يک توافق بين المللي بود که با متحدان اروپايي آمريکا، چين و روسيه امضا شد و توسط سازمان ملل تصويب شد. اگر دولت جديد آمريکا بخواهد به عنوان يک رهبر جهاني ظاهر شود که به تعهدات جهاني احترام مي‌گذارد، بازگشت به توافق هسته‌اي ضروري خواهد بود. اما مسئله پيچيده‌تر اين است که آمريکا چگونه بايد به اين توافق بازگردد. اين دو کارشناس، به رغم حمايت از بازگشت آمريکا به برجام، معتقدند که آمريکا نبايد به برجام، همانگونه که الآن هست، بازگردد. بلکه رئيس‌جمهور آينده آمريکا بايد از اهرم خروج ترامپ از برجام استفاده کند و در حوزه ساير مسائل مورد اختلاف و نيز در مورد آينده برنامه هسته‌اي به تفاهماتي با ايران برسد. در يادداشت اين دو کارشناس آمده، از آنجا که ايران به اين نتيجه رسيده که عليرغم خروج واشنگتن، پايبندي به برجام به نفع آن است، بازگشت آمريکا به اين توافق و رفع تحريم‌ها ضرورتا يک امتياز يکجانبه به ايران خواهد بود. واشنگتن قادر خواهد بود که از ايران در مقابل (بازگشتش به برجام و رفع تحريم‌ها) چيزي بخواهد. اما واشنگتن بايد واقع‌بين باشد و چيز زيادي از ايران نخواهد. چون بازگشت به برجام، به نفع آمريکا است. ايران نيز براي امتيازدهي محدوديت سياسي خواهد داشت. هر چند حسن روحاني، رئيس‌جمهور ايران، يا جانشين او، ممکن است خواستار رفع تحريم‌ها باشند، اما ايران نمي‌تواند به شکل تسليم‌شده به آمريکا ظاهر شود. از ديدگاه گولدنبرگ و بروئر، آمريکا بايد از طريق ديپلماسي آرام، موافقت ايران با برنامه مذاکراتي جديد بر سر موضوعات کليدي را جلب کند. طرف‌هاي برجام، مي‌توانند تاريخ اکتبر ۲۰۲۳ را به عنوان تاريخ تبديل اين برنامه مقدماتي به يک توافق جديد جايگزين برجام تعيين کنند. اين تاريخ - که در توافق هسته‌اي به عنوان «روز انتقال» شناخته مي‌شود- مهم است. در اين مرحله، انتظار مي‌رود که ايران پروتکل الحاقي را تصويب کند و آمريکا هم طبق مفاد برجام، بايد بخش بزرگي از تحريم‌ها، از جمله تحريم‌هاي مصوب کنگره، را براي هميشه حذف کند و نه تعليق. علاوه بر اين، در اين تاريخ، قرار است محدوديت‌هاي سازمان ملل بر برنامه موشکي ايران هم رفع شود. اما واقعيت سياسي اين است که کنگره بدون حصول پيشرفت در ساير مسائل، بعيد است که با حذف تحريم‌ها موافقت کند. اين دو کارشناس در ادامه پيشنهاداتي براي برنامه مذاکراتي ايران و آمريکا در آينده ارائه کردند که به شرح زير است: نخست، ايران بايد قبل از انقضاي محدوديت‌هاي برجام در زمينه ذخيره اورانيوم، سطح غني‌سازي و سانتريفيوژها، از گفتگو درباره اين مسائل استقبال کند. دوم، آمريکا بايد اصرار کند که همه مسائل مرتبط با پايبندي ايران به برجام، بايد قبل از بازگشت آمريکا به اين توافق حل شود. اگر چه ايران الآن به برجام پايبند است، اما ظاهرا مقامات ايران به منظور ارسال سيگنال سياسي، به عدم پايبندي به برخي تعهدات فکر مي‌کنند. سوم، آمريکا بايد موافقت ايران براي انجام گفتگو‌ها درباره برنامه موشکي را جلب کند. مطرح کردن اين موضوع دشوار است. موشک‌هاي ايران، پايه و اساس قابليت‌هاي دفاعي و بازدارندگي ايران هستند و مقامات بلندپايه ايران مکررا هشدار داده‌اند که موشک‌ها غيرقابل مذاکره است. چهارم، آمريکا و ايران بايد بر سر آغاز يک گفتگوي گسترده‌تر درباره مسائل منطقه‌اي مثل سوريه و يمن موافقت کنند. آنچه گولدنبرگ و بروئر پيشنهاد مي‌کنند، تا حدود زيادي با اهداف دولت ترامپ هم شباهت دارد. هنوز معلوم نيست که آيا يک رئيس‌جمهور دمکرات در آمريکا مي‌تواند چنين پيشنهاداتي را عملي کند يا خير. همانگونه که اين دو کارشناس مي‌گويند، بازگشت آمريکا به برجام، به عنوان يک امتيازدهي به ايران تلقي خواهد شد؛ بنابراين احتمالا آمريکا در ازاي اين امتيازدهي، از ايران امتيازاتي بخواهد. پرسشي که اينجا مطرح مي‌شود اين است: آيا ايران که آمريکا را ناقض برجام مي‌بيند و از اين نقض خسارت‌هايي متحمل شده است، حاضر مي‌شود دوباره به آمريکا امتياز دهد؟ ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد