بغداد چقدر می تواند در سیاست جدید موفق باشد؟
ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. اين که رئيس جمهور ايران از عراق باز نگشته، ماجد قصبي، وزير بازرگاني و سرمايهگذاري عربستان به همراه يک هيات عاليرتبه اقتصادي وارد بغداد ميشود و روز پنجشنبه مورد استقبال عادل عبدالمهدي، نخست وزير عراق قرار ميگيرد و اين که فورا به دنبال سفر هيات عربستاني، يک هيات قطري به رياست حمد الکواري، وزير بازرگاني قطر به عراق ميرود، يک پيام روشن از جانب بغداد دارد و آن هم اين است که عراق با چينش همزمان سفر سه هيات از سه کشور و به عبارتي بهتر نمايندگان سه بلوک منطقهاي ميخواهد بر راهبرد موازنهگرايي در روابط منطقهاي خود تاکيد کند. در واقع بغداد با انداختن موعد سفر هيات عربستان در همان روزي که آقاي روحاني بر ميگشت، خواست مانع القاي اين تصور شود که در محور ايران است و با برنامهريزي براي سفر غير منتظره هيات قطري، بلافاصله بعد از سفر هيات عربستاني خواست بگويد در محور رياض هم نيست. در آينده نزديک هم قرار است رجب طيب اردوغان به بغداد سفر کند. واقعيت اين است که جدا از پيام سياسي پيشگفته و ملزومات آن، عراق براي بازسازي و رونق اقتصاد ضعيف خود نياز به قرار گرفتن در موقعيتي ميانه ميان سه بلوک قدرتمند منطقهاي (ايران، عربستان و ترکيه) دارد و برجستگي ماهيت اقتصادي هر سه سفر، هم اين نکته را تاييد ميکند و هم نشانهاي از اين است که بازيگران منطقهاي رقيب ميخواهند از دريچه اقتصاد سياسي، عراق را به سمت خود بکشانند. در اين ميان، بايد دقت کرد که جنبس روابط اقتصادي اين بازيگران با عراق هم در آينده روابط سياسي آنها با اين کشور تاثيرگذار است. در حالي که در تعاملات تجاري تهران و بغداد، ايران با حجم صادرات بالاي کالا و خدمات بهرهمندتر است، اما جنس روابط اقتصادي ديگر طرفها با بغداد بيشتر در قالب سرمايهگذاريهاي کلان در عراق است و اگر پروژههاي سرمايهگذاري به سرانجام برسد، منتفع نخست بغداد خواهد بود و تعداد زيادي نيروي انساني عراقي را جذب خواهد کرد. خود همين مساله احتمالا برونداد سياسي مشخصي نيز در ميان مدت و بلند مدت دارد. همچنين رياض طرحهاي رايگاني چون احداث يک شهر ورزشي پيشرفته در بغداد را در دست اقدام دارد که قابل توجه و تامل است. چند ماه پيش ملک سلمان در تماسي تلفني با عادل عبدالمهدي وعده احداث اين شهر را داد، البته اول قرار بر احداث يک استاديوم باشد، اما بعدا گفته شد که به پروژهاي بزرگتر يعني شهري ورزشي تبديل ميشود. فعلا مشخص نيست که عراق تا چه اندازه در اعمال راهبرد موازنه موفق شود. بغداد با چالشهايي مواجه است که نوع برخورد با آنها ميتواند اين کشور را ضمنا در بلوکي عليه ديگري قرار دهد. از اين رو، بايد ديد بغداد در آينده تا چه حد ميتواند در مقابل فشارهاي آمريکا براي پيوستن جدي به تحريمها عليه ايران مقاومت کند. از ديگر سو هم يقينا نزديکي ميان بغداد و دمشق و نشستها ميان آنها به ويژه با حضور ايران از جمله نشست سه جانبه اخير روساي ستادهاي مشترک نيروهاي مسلح سه کشور به مذاق ديگر محورها خوش نميآيد و تقويت اين روند در آينده ميتواند واکنش آنها را در بر داشته باشد؛ به ويژه اگر شنيدهها از سفر احتمالي بشار اسد به عراق رنگ واقعيت به خود گيرد. در اين ميان عادل عبدالمهدي در ديدار هيات عربستاني گفته است که به زودي به رياض ميرود. اين سفر احتمالا با هدف کاستن از حساسيتها به سفر آقاي روحاني به بغداد و نزديکي با دمشق باشد. اين سفر و امضاي توافقنامههاي عديده به ويژه احياي معاهده الجزاير فضايي در منطقه ايجاد شد که زياد به نفع سياست موازنهگرايي عراق نبود؛ از اين منظر، به نظر ميرسد عبدالمهدي با سفر به رياض ميخواهد اين فضا را تلطيف کند. البته بعيد هم نيست که وي بخواهد ميان تهران و رياض تلاشي ميانجيگرانه را آغاز کند يا پيامهايي را رد و بدل کند؛ اما در اين شرايط منطقهاي و بينالمللي دور از ذهن است چنين تلاشي، اگر هم انجام شود، نتيجهاي داشته باشد. عربستان فعلا منتظر نتايج راهبرد فشار حداکثري دونالد ترامپ بر تهران است و کاري نخواهد کرد که بر اين راهبرد اثر منفي بگذارد و خشم ترامپ را برانگيزد؛ مگر اين که بخواهد با توجه به تصويب طرح قطع کمک آمريکا به ائتلاف جنگ يمن و فشارهاي ديگر، سيگنالي منفي به واشنگتن بفرستد که در صورت تداوم اين فشارها، برگه نزديکي به ايران روي ميز است؛ چنانچه منابعي عربستاني پس از ترور فجيع جمال خاشقچي، در واکنش به تحريمهاي احتمالي آمريکا تهديد کردند که در صورت اعمال آنها، رياض به تهران نزديک ميشود. البته اگر هم چنين نيتي در کار باشد، پالسي بيش نخواهد بود و اثري بر آن مترتب نخواهد شد. فارغ از اينها، منطقه راه ديگري را طي ميکند که به سمت انفجار است تا مصالحه و آشتي که فعلا دورنمايي براي آن متصور نيست.