هامون رنگ زندگی گرفت
همشهري/ متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اسدالله افلاکي| 20 درصد کل مساحت هامون طي 45روز گذشته و براثر بارش برف و باران در افغانستان آبگيري شده است. اين خبري است که به نقل از مديرکل حفاظت محيطزيست استان سيستان و بلوچستان رسانهاي شد. حالا هاموننشينان ورود آب به هامون خشکيده را جشن گرفتهاند اين شادي البته زودگذر است. گفتههاي وحيد پورمردان هم تأييدي براين مدعاست. او به ايسنا گفته است که وضعيت هامون مثل بيماري است که از آي سي يو به بخش منتقل شده است. وحيد پورمردان ميگويد آبي که وارد هامون شده و ميشود بخشي از سيلابهايي است که به سمت هامون ايران هدايت شده، اما سرعت و حجم ورودي آب پايين است. به گفته مديرکل محيطزيست استان سيستان و بلوچستان، گنجايش آبي کل تالاب هامون در دو بخش ايران و افغانستان بالغ بر ۱۱ ميليارد مترمکعب است و اکنون 20درصد از مساحت کل تالاب آبگيري شده است که عدد بالايي نيست البته با توجه به اينکه در دو دهه اخير هامون با خشکسالي مواجه است، همين قدر آب هم بهشدت در اکوسيستم تالاب و نشاط اجتماعي تأثيرگذار بوده است. آخرينباري که تالاب هامون تا همين ۲۰ درصد هم آبگيري کرد، سال ۹۱ بود. بعد از آن دوره ورودي آب هامون بهتدريج کم شده است. پورمردان تأکيد کرد: سيستان و بلوچستان کمبارشترين استان کشور است و امسال هم با وجود ترسالي و بارش بالاي نرمال در تعدادي از استانها، سيستان و بلوچستان همچنان با کمبود بارش مواجه است بنابراين با وجود آبگيري تالاب هامون، نميتوان ادعا کرد که امسال مشکل گردوغبار در سيستان نخواهيم داشت. ناتواني دستگاه ديپلماسي و سازمان حفاظت محيطزيست به گزارش همشهري، هامون که روزگاري ايستگاه زمستانگذراني 186گونه پرنده مهاجر بود بيش از 20سال است که به بياباني به وسعت 570هزار هکتار تبديل شده است؛ بياباني که منشاء ريزگرد و ساير آلودگيهاي زيستمحيطي استان است. با روي کار آمدن دولت يازدهم که عنوان دولت محيطزيستي را بهخود اطلاق کرد هاموننشينان بيش از هر زمان ديگري به احياي هامون اميدوار شدند. اين اميد ناشي از آن بود که دولت يازدهم نخستين مصوبه هيأت دولت را به احياي درياچه اروميه اختصاص داد اما برخلاف آنچه تصور ميشد احياي هامون به فراموشي سپرده شد. حالا حسن روحاني، رئيسجمهور، احياي اروميه را از افتخارات دولت خود ميداند باوجود اين، هامون همچنان در انتظار تدبير براي گرهگشايي از معضل حقابهاي است که افغانها بيش از 20سال است از رهاسازي آن دريغ ميکنند. نگاهي به عملکرد مسئولان محيطزيست و وزارت نيرو و وزارت خارجه در ارتباط با هامون نشان ميدهد مسئولان ذيربط در اين زمينه تنها به نمايش و شعار بسنده کردهاند. براي نمونه، معصومه ابتکار، رئيس پيشين سازمان حفاظت محيطزيست، که پس از 8سال دوري از مسند رياست سازمان محيطزيست دوباره در دولت يازدهم سکان هدايت محيطزيست کشور را برعهده گرفت، چهارم ديماه 92در سفر به سيستان و بازديد از درياچه هامون با اشاره به برنامههاي اين سازمان براي احياي هامون اعلام کرد که «زندگي به هامون بازميگردد و دوباره شاهد حضور مردم براي امرارمعاش در اين منطقه خواهيم بود». 2سال بعد از اين اظهارات(30تيرماه 94) مدير وقت طرح حفاظت از تالابهاي ايران از احياي درياچه هامون در سال 96خبر داد و گفت که با اجراي برنامه جامع مديريتي براي تالاب هامون، اين تالاب احيا ميشود. اما نقطه عطف اين اظهارات، اظهارنظر عيسي کلانتري است. او که بعد از معصومه ابتکار، بر مسند رياست سازمان حفاظت محيطزيست تکيه زد 23مهرماه 97اعلام کرد که «هامون ديگر هامون نميشود». چرا هامون، هامون نميشود هامون در زمان پرآبي بالغ بر 10ميليارد مترمکعب آب داشت. بنا به اعلام کارشناسان، 3820کيلومترمربع از عرصههاي تالابي هامون که در سرزمين ايران واقع شده سالانه به 1.5تا 2.5ميليارد مترمکعب آب نياز دارد که قرار بود اين نياز آبي از طريق دستگاه ديپلماسي پيگيري شود تا دولت افغانستان حقابه هامون را رهاسازي کند. اما طي همه اين سالها، دستگاه ديپلماسي کشور و سازمان حفاظت محيطزيست نتوانستهاند اقدامي براي رهاسازي حقابه هامون انجام دهند. هفدهم ديماه 92رئيس وقت کميسيون کشاورزي، آب و منابع طبيعي مجلس شوراي اسلامي درباره حقابه هامون به همشهري گفت: «معضل هامون معضلي بين دولت ايران و افغانستان است که بايد مسئولان با راهکارهاي مناسب از اين معضل گرهگشايي کنند. بايد با افغانستان به اين تفاهم برسيم که تمام پيمانهاي منطقهاي مبني بر تأمين حقابه هامون که پيش از اين بين ايران و افغانستان منعقد شده لازمالاجرا باشد. وزارت امور خارجه و نيرو بايد تمام هم و غم خودشان را براي دستيابي به اين تفاهم بهکار بندند.» عباس رجايي افزود: «بهنظر ميرسد وزارت نيرو و امورخارجه موضوع هامون را با جديت دنبال نکردهاند در نتيجه حق و حقوق مردم ما استيفا نشده است. اين دو وزارتخانه بايد تلاش کنند، مجلس شوراي اسلامي هم اين مسئله را پيگيري ميکند.» اين مستندات نشان ميدهد ارادهاي براي احياي هامون وجود ندارد و هاموننشينان بايد به سيلابهاي فصلي دلخوش باشند و دعا کنند که بارشها ادامه داشته باشد. روزگار پرآبي هامون آمارهاي سازمان شيلات نشان ميدهد هاموننشينان در دوران ترسالي، هر سال15هزار تن ماهي صيد ميکردند و هامون سالانه يکميليون و 400هزار تن علوفه ارزاني هاموننشينان ميکرد. 115هزار راس گاو سيستاني در سفره آباد هامون ميچريدند و به مدد نيزارهايي که در هامون رشد ميکند صنايعدستي رونق داشت و زندگي به هاموننشينان لبخند ميزد اما اکنون آن درياي پهناور به بياباني به وسعت 570هزار هکتار تبديل شده و مدتهاست که هاموننشينان در نبود تدبير و بيتوجهي مسئولان به مهاجرت ناگزير تن دادهاند. آنها سرزمين آبا و اجدادي خود را ترک ميکنند؛ آواره شهرهاي ديگر ميشوند و غم غربت به جان ميخرند تا لقمه ناني تأمين کنند. سفره که خالي باشد چه بايد کرد؟ بهويژه آنکه گردوغبار هم مجالي براي نفس کشيدن برجاي نگذاشته باشد.