گرد و خاک داود اوغلو علیه آک پارتی
تسنيم/ متن پيش رو در تسنيم منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست احمد داوود اوغلو بالاخره پس از مدتها٬ سکوت را شکست٬ ملاحظات را کنار گذاشت و با انتشار يک متن مفصل چند هزار کلمهاي در صفحه فيسبوک خود٬ به روشني از تمام ابعاد سياستهاي حزب عدالت و توسعه انتقاد کرد. پيشينهاي کوتاه در مورد داوود اوغلو احمد داوود اوغلو 60 ساله٬ اهل قونيه٬ فرزند يک خانواده متوسط الحال اسلامي بود که به سياق فرزندان برخي از خانوادههاي محافظهکار ترکيه و برخلاف روند معمول٬ دوران تحصيلي دبيرستان را نه در يک مدرسه معمول مختلط٬ بلکه در يک دبيرستان پسرانه به پايان رساند. او پيش از هر چيز يک چهره دانشگاهي بود که دانش روابط بينالملل را در ترکيه آموخت و در مالزي تدريس کرد. پيش از آن که وارد دنياي سياست شود٬ در حوزه روابط بينالملل٬ تاريخ عثماني و قلمرو عثماني٬ تاريخ تحولات سياسي منطقه و جهان و ظرفيتهاي ترکيه براي تبديل شدن به يک قدرت منطقهاي مهم٬ جهان اسلام و کشورهاي عربي و تاثير مداخلات غرب در شرق٬ مطالعات گستردهاي انجام داد و در دوراني که انتشار مقالات خود را در روزنامه يني شفق ارگان محافظهکاران نزديک به اربکان (و بعدها اردوغان) آغاز کرد٬ رفته رفته مورد توجه قرار گرفت. در واقع او از معدود افرادي است که سياست و مسئوليت را به شکل پله به پله و در مدارج حزبي طي نکرده و بدون آن که نقشي در تاسيس حزب عدالت و توسعه داشته باشد٬ ابتدا به عنوان مشاور به نهاد نخست وزيري برده شد و سپس به او پست سفير کبير و عنوان مشاور ارشد نخست وزير دادند. او از سال 2002 تا 2009 ميلادي و در دوران مسئوليت سه وزير امور خارجه ترکيه به ترتيب ياشار ياکش٬ عبدالله گل و علي باباجان٬ مهمترين چهره در تعيين سياست خارجي ترکيه در پشت پرده بود. در سال 2009 ميلادي او وزير امور خارجه شد. در ساليان 2010، 2011 و 2012 ميلادي از سوي مجله فارين پاليسي به عنوان يکي از صد متفکر جهان معرفي شد و مجله تايم نيز در سال 2012 او را به عنوان يکي از صد چهره اثرگذار جهان شناساند. داوود اوغلو به عنوان يک وزير امور خارجه بيشفعال و پويا و مسلط به زبانهاي انگليسي٬ آلماني٬ عربي و مالايي٬ مورد توجه قرار گرفت و در حوزههاي عربي٬ اروپايي٬ بالکان٬ آسياي ميانه و قفقاز و رابطه با آمريکا٬ حضور مثمر ثمري داشت و در مورد توسعه روابط ترکيه و ايران نيز ديدگاههاي واقعگرايانه و معقولي داشت، اما تحليلگران بر اين باورند که استراتژي او در مورد سوريه غلط بوده و تصميمات خطاي او در آن حوزه٬ هزينههاي گزافي بر دستان ترکيه گذاشته است. اختلاف با اردوغان داوود اوغلو در سال 2014 به عنوان نخست وزير و رهبر حزب عدالت و توسعه سکان هدايت حزب و کشور را در دست گرفت، اما تنها دو سال توانست در اين پست با اردوغان همکاري کند و پس از آن٬ از هر دو مقام استعفا داد. گفته ميشد او در مورد تغيير نظام سياسي ترکيه از پارلماني به رياستي٬ با اردوغان و بزرگان حزب٬ دچار اختلاف نظر شده است. در ماههاي اخير بارها اخباري در اين مورد منتشر شده که داوود اوغلو قصد دارد همراه با عبدالله گل رئيس جمهور سابق و علي باباجان وزير سابق اقتصاد٬ يک حزب تاسيس کند، اما حالا با انتشار متن مفصل داوود اوغلو٬ چنين به نظر ميرسد که احتمالاً او برنامههاي ديگري دارد. پيش از آن که به بررسي اصليترين ويژگيهاي محتواي نوشته جديد داوود اوغلو بپردازم٬ به چند نکته کوتاه در مورد تاسيس حزب اشاره ميکنم: 1.تاسيس حزب سياسي پويا و فعال در ترکيه٬ هزينه مالي گزافي دارد. احزاب دست اول و دست دوم در ترکيه٬ در 81 استان اين کشور٬ هم در مرکز استان و هم دست کم در يک شهرستان بزرگ استان٬ دفتر حزبي دارند و تامين هزينههاي کلان٬ حزبداري را در ترکيه دشوار ميکند و داوود اوغلو در کنار گل و باباجان٬ افرادي نيستند که لااقل در فضاي فعلي ترکيه٬ سرمايه عظيم و حاميان مالي بزرگي براي تاسيس حزب در اختيار داشته باشند. 2.حزب عدالت و توسعه کماکان حزب قدرتمندي است و رقابت و هماوردي با اين حزب هزينههاي سياسي٬ اجتماعي و مالي کلاني را طلب ميکند و با وجود ماشين تبليغاتي و رسانهاي عظيم آکپارتي٬ رقابت با اين حزب سخت و دشوار است. 3.جامعه محافظهکار ترکيه هنوز از اردوغان و آکپارتي رويگردان نشده و در شرايطي که تا چهار سال و نيم آتي٬ انتخاباتي در ترکيه برگزار نخواهد شد٬ دليل محکمي بري تاسيس حزب وجود ندارد. داوود اوغلو چه ميگويد؟ اول به شکل خلاصه و اجمالي به پاسخ اين سوال ميپردازم که داوود اوغلو چه نميگويد و در نوشته مفصل خود٬ از طرح چه موضوعاتي ابا و پرهيز کرده است: داوود اوغلو در متن خود نه از ديپلماسي و سياست خارجي حرفي به ميان آورده٬ نه از معضل کردها٬ مساله سوريه و موازنات جهاني و منطقهاي. او در اين نوشته٬ تماماً به مسائل داخلي پرداخته است. مهمترين سرفصلهاي متن داوود اوغلو و انتقادات او در مورد چند و چون اداره ترکيه و عملکرد حزب عدالت و توسعه: 1.داوود اوغلو در اين متن طولاني٬ بيش از 25 بار از عبارت «حزبمان» استفاده کرده و نشان داده که هنوز هم خود را عضو آکپارتي ميداند. 2.وي در اين متن٬ فقط يک بار به عنوان رياست جمهور و رئيس جمهور محترم اشاره کرده و نامي از اردوغان نياورده است. 3.نخست وزير اسبق ترکيه٬ آشکارا از طرح تغيير نظام پارلماني به رياستي انتقاد کرده و بر اين باور است که نهاد رياست جمهوري به خاطر مشي حزبي خود از منظر رواني٬ با نيمي از مردم ترکيه دچار گسست شده و از آنها فاصله گرفته است. شکل بيان و انتقاد داوود اوغلو اين تصور را القا ميکند که او خواهان آن است که فردي رهبر حزب عدالت و توسعه شود و اردوغان فقط به عنوان رئيس جمهور و در واقع رئيس دولت٬ عمل کند. 4.داوود اوغلو آشکارا خواهان احترام گذاشتن به اصل تفکيک قوا شده و تلويحاً از مداخله در دستگاه قضا انتقاد کرده است. 5.وي معتقد است که حزب عدالت و توسعه تا حد زيادي وجهه مردمي و فراگير بودن خود را از دست داده و شبکههاي روابط اجتماعي اين حزب٬ تنگنظرانه عمل ميکنند. او همچنين کبر و غرور کارگزاران حزب را به عنوان يک نقص بزرگ مورد توجه قرار داده و بر اين باور است که بخشي از سران حزب٬ خود را بالاتر از حزب و اهداف آن فرض ميکنند. 6.وزير خارجه پيشين ترکيه خواهان آن است که هر چه سريعتر فضاي سياسي و مطبوعاتي کشور باز شده و به اصل آزادي٬ احترام گذاشته شود. 7.وي از نحوه برخورد حزب حاکم با احزاب مخالف انتقاد دارد. 8.داوود اوغلو به شکل مفصل به مسائل اقتصادي پرداخته و معتقد است که اصلاح برخي سياستهاي حزب حاکم و حکومت٬ منجر به تقويت سرمايه ملي و حل مشکلات اقتصادي خواهد شد. اردوغان چه خواهد گفت؟ اردوغان پيشتر اعلام کرده بود: آنهايي که از قطار حزب پياده شدهاند٬ فرصتي براي سوارشدن مجدد نخواهند داشت، اما به نظر ميرسد اين سخنان او بيشتر متوجه افرادي همچون عبداللطيف شنر و افرادي بود که به تندي عليه آکپارتي موضعگيري کرده و به گروهها و جريانات ديگر پيوستند. اما داوود اوغلو از آکپارتي جدا نشده و هنوز هم در اين متن به شکل آشکار اين پيام را منتقل ميکند که ميتواند با آکپارتي کار کند. بنابراين حتي اگر اردوغان به داوود اوغلو توجه نکند و او را در سِمت خاصي به کار نگيرد٬ اما بيان انتقادات روشن او٬ اقدام مهم و اثرگذاري است که نياز به پاسخگويي دارد. به عبارتي روشن٬ فعلاً داوود اوغلو توپ را در زمين اردوغان و سران آکپارتي انداخته است. حجم انتقادات و لحن و ادبيات نوشته او و موقعيت علمي و سياسي داوود اوغلو به گونهاي است که آکپارتي نميتواند در برابر او سکوت کند. بايد ديد آيا اروغان شخصاً به او پاسخ ميدهد يا اين وظيفه را به فردي مانند کورتولموش يا ديگر سران حزب عدالت و توسعه واگذار ميکند٬ يا دستور ميدهد داوود اوغلو بايکوت شود و کسي به حرفهاي او توجه نکند. *محمد علي دستمالي