نقطه کور قمار نفتی ترامپ
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست نقاط کور قمار نفتي ترامپ چيست؟ تحليلهاي رسانههاي بينالمللي حکايت از اين دارد که در قمار نفتي ترامپ فقط «آمريکا و عربستان» تعيينکننده نيستند. چين، هند، کرهجنوبي، ژاپن و ترکيه نيز از ديگر متغيرهاي تعيينکننده نتيجه به حساب ميآيند. عدم همراهي آنها ميتواند به منزله شکست خوردن سياست فروش صفر نفت باشد. علاوه بر اين انتظار نميرود اعلام آمادگي عربستان براي افزايش عرضه باعث کاهش قيمت نفت شود. رشد قيمت سوخت در آمريکا نيز ميتواند عقيمکننده نقشه نفتي ترامپ باشد.
روز دوشنبه با شوک بزرگي براي بازار نفت همراه بود. واشنگتن برخلاف اغلب برآوردهاي قبلي اعلام کرد معافيت از تحريمهاي نفتي ايران را تمديد نخواهد کرد تا صادرات نفت کشور را متوقف کند. کلايد راسل، تحليلگر بازارهاي کالايي در رويترز بر اين باور است که حال دونالدترامپ در قمار نفتي تحريم ايران همه کارتهاي خود را رو کرده است، اما اينکه آيا او کارت درست را بازي کرده يا خير هنوز مشخص نيست و به کارتهاي ديگر بازيگران اين بازي بستگي دارد. به گفته اين کارشناس، هدف ترامپ از عدم تمديد معافيتهاي نفتي اعمال حداکثر فشار اقتصادي بر ايران است تا به اهداف سياسي خود دست يابد، اما اين حرکت تنها در شرايطي درست عمل خواهد کرد که ديگر بازيگران اين عرصه همراستا با آمريکا عمل کنند يا حداقل در مقابل اين حرکت ترامپ ايستادگي نکنند. به باور راسل، واکنشهاي خريداران نفت ايران به خصوص چين و هند از يکسو و از سوي ديگر اقدامات عربستان و متحدانش دو بازي مهم و سرنوشتسازي است که نتيجه قمار نفتي ترامپ را مشخص ميکند. علاوه بر اين دو، واکنش ايران و همچنين افزايش قيمت سوخت از ديگر موضوعاتي است که ترامپ را از رسيدن به اهدافش باز ميدارد.
نقش خريداران نفت ايران
معافيت از تحريمهاي ۶ ماهه همزمان با شروع فاز دوم تحريمهاي آمريکا به اجرا درآمد و موعد آنها در دوم ماه مه به پايان ميرسد. معافيتها به ۸ کشور خريدار نفت ايران اعطا شد اما از اين ۸ کشور تنها چين، هند، کرهجنوبي، ژاپن و ترکيه به خريد نفت ايران در دوران تحريم ادامه دادند. بين اين ۵ کشور نيز تنها چين و هند بودند که در هيچ ماهي واردات خود از ايران را قطع نکردند. چين کمتر از ۴۰۰ هزار بشکه در روز و هند کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه مجاز به خريد نفت از ايران بودند. از اين رو اين دو کشور به خصوص چين مهمترين بازيگران عرصه تحريم ايران خواهند بود. براساس آمار به دست آمده از سوي ريفاينيتيو(يک شرکت ردگيري حرکت نفتکشها) ميزان واردات نفت چين از ايران در آوريل(ماه جاري ميلادي) به ۷۵۰ هزار بشکه در روز رسيده که اين مقدار تقريبا حدود نيمي از مجموع صادرات نفت ايران است. چين طي ۶ ماه اخير و بعد از اعمال معافيت از تحريمها با يک روند صعودي واردات خود از ايران را افزايش داده است. خريد نفت اين کشور از ايران در ماه آوريل از سطح واردات ۵۰۰ هزار بشکهاي فوريه و ۶۰۰ هزار بشکهاي مارس بيشتر است. راسل بر اين باور است که اين افزايش خريد نفت چين ميتواند دو معنا داشته باشد، اول اينکه ممکن است پالايشگران چيني با اين پيشبيني که واردات از ايران از ماه مه قطع خواهد شد، خريد نفت از ايران را افزايش داده تا آن را در انبارهاي خود ذخيره کنند. دوم نيز افزايش خريد نفت از ايران ميتواند نشان دهنده مخالفت و سرپيچي پکن از دستورات دولت آمريکا باشد. راسل ميگويد «از آنجا که قطع صادرات نفت ايران به يکي از اهداف بزرگ ترامپ بدل شده، احتمالا در مذاکرات تجاري بين پکن و واشنگتن موضوع «خريد نفت چين از ايران» يکي از محورهاي مهم اين مذاکرات خواهد بود. در واقع اگر چين تصميم بگيرد که خريد نفت از ايران را متوقف کند، طبيعي است که انتظار دريافت امتيازاتي از آمريکا را داشته باشد. چين در حال حاضر با اقدامات ترامپ عليه ايران به شدت مخالفت کرده و آن را موجب بيثباتي بازار نفت و افزايش قيمتها دانسته است. از اين رو به گفته سخنگوي وزارت خارجه اين کشور، پکن دادخواستي عليه واشنگتن در اين خصوص آماده کرده است. گنگ شوانگ گفته است: «همکاريهاي چين با ايران شفاف، قانوني و مشروع بوده و بايد از طرف آمريکا محترم شمرده شود. چين براي محافظت از حقوق قانوني شرکتهاي خود تلاش خواهد کرد.»
راسل بر اين باور است که هند نيز در اين ميان نقش مشابهي را بازي ميکند. اين کشور بهطور متوسط بعد از اعمال تحريمها حدود ۲۹۰ هزار بشکه در روز از ايران نفت خريداري کرده که تقريبا نيمي از ميزان خريد آن در دوران پيش از تحريمها است. از سوي ديگر بايد توجه داشت که هند نيز اخيرا اختلافاتي با واشنگتن بر سر مسائل تجاري پيدا کرده، ترامپ در ماه مارس معافيت از اعمال تعرفه بر ۶/ ۵ ميليارد دلار واردات کالا از هند را لغو کرد. حال هند ممکن است از اهرم ايران براي فشار به آمريکا براي بازگرداندن معافيتهاي تجاري استفاده کند. مقامات اين کشور نيز از عدم تمديد معافيتها ابراز نارضايتي کردهاند، با اين حال ميگويند با افزايش خريد نفت از ديگر کشورها ممنوعيت واردات از ايران را جبران خواهند کرد.
کرهجنوبي و ژاپن نيز با وجود اينکه پيش از اعلام کاخ سفيد از عدم تمديد معافيتها خبر داشتهاند، از اين اقدام ابراز نارضايتي کردهاند. وزارت خارجه کرهجنوبي در بيانيهاي در واکنش به عدم تمديد معافيت از تحريمهاي نفتي ايران اعلام کرد: دولت کره جنوبي در تمام سطوح براي کسب تمديد معافيت از تحريمهاي نفتي ايران با آمريکا در حال مذاکره است. ژاپن نيز اعلام کرده که بازار نفت را زير نظر دارد تا مانع از زيان ديدن شرکتهاي ژاپني شود. ژاپن و کرهجنوبي بين خريداران نفت ايران بهترين روابط را با واشنگتن دارند و پيش از شروع تحريمها در نوامبر واردات از ايران را قطع کرده بودند. ترکيه ديگر خريدار نفت ايران نيز که در روابط خود با آمريکا با چالشهايي مواجه است و پيش از تحريمها حدود ۵۰ درصد از نفت مورد نياز خود را از ايران خريداري ميکرد، به عدم تمديد معافيتها انتقاد کرده است. وزير خارجه اين کشور در توييتر خود نوشت: اين تصميم به نفع صلح و پايداري منطقه نيست. ما تحريمهاي يکجانبه و اجبار در نحوه ايجاد روابط با همسايگان خود را قبول نداريم.
عربستان؛ بازيگر سمت عرضه
راسل، اقدامات عربستان و متحدان اين کشور در منطقه خاورميانه را بهعنوان دومين بازي کليدي در قمار نفتي ترامپ معرفي ميکند. طبق بيانيهاي که توسط کاخ سفيد منتشر شده، آمريکا با عربستان و امارات متحده عربي اتحادي را عليه نفت ايران تشکيل داده است. به اين معنا که آمريکا خريد نفت از ايران را تحريم کرده و در مقابل عربستان و امارات وعده دادهاند با افزايش توليد مانع از ايجاد کمبود عرضه در بازار شوند؛ با اين حال ممکن است اقدامات عربستان و متحدانش به اندازهاي نباشد که موجب جلب رضايت ترامپ شود. راسل در اين خصوص ميگويد: «ممکن است ترامپ مطمئن باشد که عربستان متحد خوبي براي آمريکا در اين مسير است و با افزايش توليد کاهش عرضه نفت ايران را جبران ميکند.» بر اساس آمار ريفاينيتيو، ميزان صادرات نفت ايران در ماه آوريل ۵/ ۱ ميليون بشکه در روز بوده که حدود يک ميليون بشکه نسبت به پيش از شروع تحريمها کاهش را نشان ميدهد. راسل بر اين باور است که جبران کاهش عرضه نفت ايران در بازار نفت توسط عربستان امکانپذير است؛ اما سعوديها ابتدا ارزيابي ميکنند که چه ميزان افزايش عرضه براي بازار نفت سودمند است. به گفته اين تحليلگر بازار نفت، از نگاه سعوديها آن ميزان افزايش عرضه براي بازار نفت مفيد است که ترامپ را آرام کند و به نياز پالايشگران به خصوص در آسيا پاسخ داده شود. در واقع سعوديها به نياز بازار پاسخ خواهند داد و کاهش قيمت نفت را هدف قرار نميدهند. بيانيه عربستان بعد از اعلام کاخ سفيد مبني بر عدم تمديد معافيتها اين موضوع را تاييد ميکند. در اين بيانيه آمده است: «عربستان با ديگر توليدکنندگان نفت هماهنگ خواهد شد تا اطمينان حاصل شود که به نياز بازار پاسخ داده ميشود و بازار از تعادل خارج نخواهد شد.»
بازي ايران در تنگه
راسل بر اين باور است که «اگر چين و هند و ديگر خريداران نفت ايران در زمين ترامپ بازي و عربستان و متحدانش هرگونه کمبود عرضه را جبران کنند، احتمالا واشنگتن در بازي تحريم نفت ايران برنده ميشود. با اين حال بايد توجه داشت که ايران هنوز دست خود را بهطور کامل باز نکرده است.» اين تحليلگر بازار نفت با اشاره به نزديک بودن ايران به تنگه هرمز و نفوذ تهران در برخي کشورهاي منطقه، احتمال مقابله سياسي و نظامي ايران در پاسخ به فشارهاي واشنگتن را مطرح ميکند. در اين ميان وزير نفت کشورمان بر اين باور است که نفت ايران قابل حذف شدن نيست. بيژن زنگنه در اين خصوص روز گذشته در جمع نمايندگان مجلس گفت: «قطعا خواب به صفر رساندن خريد نفت از ايران تعبير نخواهد شد و با تمام توان در جهت شکستن تحريم آمريکا عمل ميکنيم. وضعيت عرضه و تقاضا در بازار نفت شکننده است. بيانيه آمريکا و حاميان منطقهاش براي اطمينان دادن به بازار نفت و جلوگيري از قيمت نفت نشاندهنده نگراني آنها از بيثباتي و شکنندگي بازار نفت است که اين بازار بسيار غير قابل پيشبيني است.» وزير نفت تاکيد کرد: در اين اوضاع نميتوان گفت که در اين بازار ميتوان به اندازه کافي نفت توليد کرد يا برخي کشورها و شرکتها هم به آمريکا براي مصرف نفت ايران فشار ميآورند. آمريکا و همپيمانانش با سياسي کردن نفت و استفاده از آن بهعنوان سلاح، اشتباه بزرگي مرتکب شدند که با توجه به وضعيت بازار دودش به چشمان خيليها ميرود.
تنگناهاي قيمت سوخت
اما اهرم ديگري که ميتواند بازي را بر هم بزند، افزايش قيمت سوخت است. هرچند به نظر ميرسد عربستان و متحدانش براي جبران نفت ايران مشکل چنداني نداشته باشند، اما بايد توجه داشت که نفت ايران از نوع سنگين است و در حال حاضر نيز بازار با کمبود نفت سنگين مواجه است و اين موضوع به افزايش قيمت نفت سنگين و ترش نسبت به نفت سبک و شيرين منجر شده است. اين در حالي است که پالايشگران آسيايي بيشتر به خريد نفت نفت سنگين علاقهمندند. بنابراين عدم تمديد معافيتها ميتواند فشار بر قيمت سوخت بهخصوص سوختهاي ميان تقطير از جمله گازوئيل را به دنبال داشته باشد. راسل در اين باره ميگويد: «اين تنها سياست نيست که تعيين ميکند ترامپ در اين بازي برنده است يا خير. اگر قيمت سوخت به دليل عدم دسترسي پالايشگران به نفت مناسب و مورد نيازشان شروع به افزايش کند، مصرفکنندگان ميدانند به کدام سمت خشم خود را هدايت کنند.» از سوي ديگر اگر عربستان به قدري نفت توليد نکند که قيمتها را پايين بياورد، افزايش قيمت بنزين ميتواند به اهرمي براي فشار سياسي به ترامپ بدل شود.