آدرس خطا از مصرف بنزین
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست معاون وزير نفت در امور پالايش و پخش از افزايش ظرفيت پالايشي کشور خبر داده است. موضوعي که در شرايط تحريم به کمک آمده و بخشي از نفت کشور را که نميتوان صادر کرد، به مصرف داخل رسانده است. اما موضوع نگرانکننده اين است که همزمان با افزايش ظرفيت پالايشي کشور مصرف فرآوردههايي چون بنزين و گازوئيل نيز افزايش يافته است. بنابراين ظرفيت صادرات فرآوردههاي نفتي همراستا با افزايش توليد داخلي رشد نکرده است. بر اين اساس، افزايش ظرفيت پالايشي نتوانسته تمام و کمال جايگزين صادرات نفتخام شود و درآمدهاي نفتي کشور را حفظ کند.
آنطور که عليرضا صادقآبادي عنوان ميکند، ظرفيت پالايش کشور از ۵۵/ ۱ ميليون بشکه در ابتداي سال ۹۶، به ۱۵/ ۲ ميليون بشکه در روز در خرداد سال جاري رسيده که به معناي افزايش ۶۰۰ هزار بشکهاي ظرفيت پالايشي کشور در اين بازه زماني است. بنابراين در اين بازه زماني ۶۰۰ هزار بشکه از ظرفيت صادرات نفتخام و ميعانات گازي کشور کاسته شده که در شرايط تحريم اهميت ويژهاي دارد. با اين حال، نگاهي به رشد مصرف تنها فرآورده بنزين نشان از افزايش بيش از ۲۰ درصدي اين سوخت از ابتداي سال ۹۶ تا حال حاضر دارد. به گفته صادق آبادي متوسط مصرف بنزين در حال حاضر به ۹۴ ميليون ليتر در روز رسيده در حالي که ميزان مصرف در اوايل سال ۹۶ حدود ۷۸ ميليون ليتر در روز بوده است.
معاون وزير نفت و مديرعامل شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران با بيان اينکه هم اکنون متوسط ميزان مصرف بنزين کشور حدود ۹۴ ميليون ليتر در روز است، اعلام کرده ظرفيت توليد اين محصول در کشور حدود ۱۱۰ ميليون ليتر در روز است. مديرعامل شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي، نبودن محلي در بخش هزينههاي بودجه کشور براي واردات بنزين يا در بخش درآمد بودجه از محل صادرات اين سوخت را عامل اصلي بيتوجهي سياستگذاران نسبت به هشدارهاي افزايش مصرف ميداند. اين اظهارات خود نشان از آدرس خطايي دارد که سالها از سوي سياستگذاران و مسوولان از مصرف بنزين داده شده و نتيجه آن مقاومت جامعه در برابر هرگونه اصلاحي در قيمت و الگوي مصرف است. در واقع مقايسه و ايجاد ارتباط کاذب بين «ميزان مصرف» با «ميزان توليد» بنزين و تلاش براي برنده شدن «ميزان توليد» در رقابت با «مصرف» به ايجاد اين تفکر منجر شده «تا جايي که توليد افزايش يابد ميتوان به مصرف ادامه داد.» اين در حالي است که اصولا مصرف و توليد دو مقوله جدا از هم هستند و پارامترها و فاکتورهاي اثرگذار بر آنها کاملا متفاوت است. در توليد پارامترهايي چون سرمايهگذاري، در دسترس بودن مواد اوليه و... دخيل است در حالي که ميزان مصرف معلول پارامترهايي چون رشد اقتصادي، ميزان بهرهوري و... است. مقايسه ميزان توليد و مصرف بنزين به اين بهانه که ما خود توليدکننده نفتخام هستيم همان قدر خطا است که کشوري چون برزيل به دليل اينکه بزرگترين توليدکننده قهوه جهان است ميزان مصرف خود را با توليد قهوه مقايسه کند و انتظار رود که در سطح توليد به مصرف قهوه بپردازد.
آدرس خطا با گاز چه کرد
دادن آدرس خطا نه تنها به تشکيل يک باور غلط در بين عموم مردم منجر شده است بلکه خود انحرافات بسياري در سياستگذاري ايجاد ميکند. اين تجربهاي است که در موضوع توليد و مصرف گاز کشور نيز رخ داده است. اين باور که چون داراي بزرگترين ذخاير گازي جهان هستيم پس اولويت توليد گاز مصرف در داخل کشور است و ايجاد ارتباط بين توليد و مصرف اين سوخت موجب شده با وجود اينکه ايران سومين توليدکننده گاز جهان است هيچ جايگاهي در بازار صادراتي اين کالا نداشته باشد. چراکه سرانه مصرف داخلي گاز کشور هيچ تناسبي با آمارهاي جهاني ندارد. در مقابل گاز ارزان به کاهش بهرهوري شرکتهاي داخلي منجر شده بهطوري که در حال حاضر اگر قيمت اين سوخت را به قيمتهاي عرف بازارهاي اين کالا نزديک کنيم بخشهاي بسياري از صنعت کشور از سودهي خارج ميشوند. به اين معنا که بخشهاي مختلف صنعت در ايران تنها با رانت قيمتي گاز سر پا ايستاده و بخشي از اشتغال با سوختن گاز در قيمتهاي پايين ايجاد شده است. از سوي ديگر قيمت پايين به رشد مصرف خانگي گاز نيز منجر شده است يا اينکه گاز در محلهايي استفاده ميشود که در الگوي جهاني چندان متداول نيست. بنابراين مصرف بهينه با الگوي مصرف در ايران فاصله بسياري دارد. مقايسه مصرف و توليد بنزين نيز در نهايت به ايجاد اين تفکر منجر شده که چون ما خود دارنده ذخاير نفتي هستيم پس ميتوانيم تا سطح توليد به مصرف ادامه دهيم. بنابراين در مصرف بنزين نيز اين خطا ايجاد شده و بيتوجهي به بهرهوري به ايجاد مصرف کاذب منجر شده است. به طور مثال بخشي از آنچه که در آمار مصرف بنزين قيد ميشود به شکل قاچاق از کشور خارج ميشود يا اينکه بخشي از اشتغال کشور با بنزين ارزان ايجاد شده است، به اين معنا که بنزين با کمتر از يکدهم متوسط جهاني به فروش ميرسد تا براي بخشي از جامعه شغل ايجاد شود. بنابراين مقايسه ميزان مصرف و توليد از اساس مشکل دارد و طرح اين پرسش که چقدر ميتوان توليد و مصرف کرد، دادن آدرس غلط است. براي رسيدن به برآورد از ميزان مصرف بايد سرانه بنزين را با سرانه جهاني مقايسه کرد. حتي براي رسيدن به برآوردهاي دقيقتر از شدت مصرف بايد ميزان سرانه مصرف در جامعه شهري را محاسبه کرد. طرح آدرس خطا از اين نظر حائز اهميت است که به مقاومت عموم مردم در برابر اصلاح قيمتها و الگوي مصرف منجر شده.
ستاره اهرم رشد توليد بنزين
صادق آبادي در بخش ديگري از اظهارات خود از افزايش ظرفيت پالايشي کشور و رسيدن به ۴/ ۲ ميليون بشکه در روز تا پايان سال خبر داده است. بر اين اساس او اعلام ميکند ۸۵۰ هزار بشکه نفت خام و ميعانات گازي که تحريمهاي يکجانبه آمريکا ميتوانست مانع ورود آن به بازارهاي جهاني شود، در داخل کشور پالايش و به فرآوردههاي با ارزش افزوده بالاتر تبديل خواهد شد. صادقآبادي با بيان اينکه بخش بزرگ و مهمي از افزايش ظرفيت پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي مديون پالايشگاه ستاره خليج فارس است، بهرهبرداري از فاز چهارم اين پالايشگاه را مهمترين اهرم افزايش ظرفيت پالايشي کشور عنوان ميکند. او در ادامه چگونگي ساخت فاز چهارم اين پالايشگاه را در اين مدت کوتاه تشريح کرد. به گفته معاون وزير نفت، ابتدا با کمک چند مشاور حقيقي و حقوقي و سازندگان تجهيزات، ظرفيتهاي مازاد را در پالايشگاه ستاره خليج فارس شناسايي و با چند تغيير در تجهيزات مختلف (کوره ها، مبدلهاي هوايي، پمپ ها، برجها و...) ظرفيت اسمي سه فاز از ۳۶۰ هزار بشکه به ۴۸۰ هزار بشکه رسانده شده است. مديرعامل شرکت ملي پالايش و پخش با بيان اينکه هم اکنون مرحله اول فاز چهارم اجرا شده و ظرفيت پالايشگاه ستاره خليجفارس از ۳۶۰ هزار بشکه به ۴۰۰ هزار بشکه رسيده است، افزود: در ماه آينده اين ميزان به ۴۲۰ هزار بشکه و در مهر به ۴۵۰ هزار بشکه در روز خواهد رسيد. به گفته صادق آبادي تا پايان امسال با خريد تجهيزات مورد نياز ظرفيت پالايش ميعانات گازي در پالايشگاه ستاره خليج فارس به ۴۸۰ هزار بشکه در روز خواهد رسيد. علاوه بر فاز چهارم پالايشگاه ستاره خليجفارس که با کمترين هزينه و در کوتاهترين زمان ۱۲۰ هزار بشکه ميعانات گازي را به ظرفيت پالايش کشور اضافه کرده است، ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار بشکه نفت خام نيز در پالايشگاههاي آبادان، اصفهان، تهران، اراک، شيراز و بندرعباس اضافه شده است. به گفته معاون وزير نفت سياستهايي که در ادامه مسير افزايش دريافت خوراک براي جذب حداکثري نفت خام و ميعانات گازي در پالايشگاهها دنبال ميکنيم دريافت و پالايش ميعانات گازي را از ۴۵۰ هزار بشکه به ۵۰۰ هزار بشکه و نفت خام را از حدود يک ميليون و ۷۰۰ به حدود يک ميليون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رساند.