شمارش معکوس برای رویارویی هستهای
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست همزمان با فرا رسيدن روزهاي پاياني ضرب الاجل دو ماهه ايران به اعضاي توافق هستهاي، تحرکات ديپلماتيک غرب براي کنترل تنشها در خليج فارس افزايش يافته و صفبنديهاي سياسي در شوراي امنيت سازمان ملل حادتر شده است. اواسط ارديبهشتماه، ايران به اعضاي برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شصت روز مهلت داد تا منافع اقتصادياش را تامين کنند. در غير اين صورت، اجراي برخي تعهدات کليدي برجام را متوقف خواهد کرد. حدود ۵۰ روز از تعيين اين ضرب الاجل گذشته است، اما اروپاييها تاکنون هيچ اقدام ملموسي براي انتفاع ايران از توافق هستهاي انجام ندادهاند. براساس اعلام قبلي سازمان انرژي اتمي ايران، ميزان ذخاير اورانيوم غنيشده ۳.۶۷ درصدي ايران، ششم تيز از سقف تعيينشده در برجام فراتر خواهد رفت. طبق اين توافق، ذخاير يادشده نبايد از محدود ۳۰۰ کيلوگرم عبور کنند. بنابراين، روز پنجشنبه، براي نخستين بار پس از امضاي برجام، عملا اجراي بخشهايي از اين توافق توسط ايران متوقف خواهد شد. با اين حال، بنا به گفته علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران، «از ۱۶ تيرماه، گام دوم کاهش تعهدات برجامي ايران در چارچوب بندهاي ۲۶ و ۳۶ برجام با جديت آغاز خواهد شد.» کشورهاي اروپايي که رسما اذعان کردهاند بدون مشارکت آمريکا نميتوانند براي ايران «معجزه» کنند، تلاش ميکنند با تهديد و ارعاب، ايران را از برداشتن گام دوم کاهش تعهدات هستهاي منصرف کنند. اما به نظر ميرسد تهديداتشان کارساز نبوده و به بياعتمادي ميان ايران و اروپا دامن زده است. مقامات ايران در حال حاضر به اين جنعبندي رسيدهاند که اروپاييها، «اگرچه در کلام، مواضع متفاوتي نسبت به آمريکا اتخاذ ميکنند، اما در عمل به تقويت بُردارهاي فشار واشنگتن عليه ايران ياري» ميرسانند. شمخاني طي يادداشتي که در خبرگزاري فارس منتشر کرده، با اشاره به «عدم وجود اراده در اروپا براي اجراي تعهداتش» نوشت: «بدون شک، بيانيه اخير وزراي خارجه سه کشور اروپايي و بازي تحريمي ترامپ، دو روي يک سکه است که نقوش آن پس از گذشت يک سال از گفتگوهاي بيحاصل با اروپا بيش از پيش در حال نمايانشدن است.» سه کشور آلمان، فرانسه و بريتانيا، اخيرا هم به طور جداگانه و هم به شکل مشترک سعي کردهاند ايران را اجراي اولتيماتومش منصرف کنند. اما از آنجا که اروپا نتوانست به ايران مشوقهاي اقتصادي بدهد، تلاش تروئيکاي اروپايي در حفظ برجام به جايي نرسيد. اروپاييها هنوز به تلاششان ادامه ميدهند. ايمانوئل ماکرون، رئيسجمهور فرانسه، شامگاه سهشنبه، با همتاي ايراني خود، حسن روحاني، تماس تلفني گرفت و گفت: همه بايد براي جلوگيري از افزايش تنش و اقدامات تحريک آميز در منطقه تلاش کنند. اندکي پيش از تماس ماکرون، وزير خارجه او، ژان ايو لودريان، به ايران هشدار داد که نقض برجام توسط ايران، «يک اشتباه جدي و پاسخ بدي به فشار آمريکا» است. آنگلا مرکل نيز پيشتر گفته بود نقض برجام براي ايران بدون تبعات نخواهد بود. جمعه آينده کميسيون مشترک برجام در حالي برگزار ميشود که بنا به گفته فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، اين توافق «احتمالا در سختترين روزهاي» عمرش به سر ميبرد. هم اکنون، نجات اين توافق، که ظاهرا شمارش معکوس پايان آغاز شده، به تلاش اروپا براي جبران خسارتهاي ايران از تحريمهاي آمريکايي وابسته است. امري که بعيد است اروپا در روزهاي آينده از عهده آن برآيد. به موازات اين تحولات، صفبنديهاي سياسي در شوراي امنيت در زمينه برجام هم بيشتر شده است. پريروز شوراي امنيت سازمان ملل، درباره ايران يک جلسه غيرعلني برگزار کرد و قرار است روز پنجشنبه هم جلسه ديگري درباره پايبندي ايران به توافق هستهاي برگزار کند. همزمان با جلسه گذشته شوراي امنيت، آمريکا براي بازگشت سريع (Snapback) تحريمها در صورت تخطي ايران از برجام تلاش ميکند. منابع ديپلماتيک بلندپايه در شوراي امنيت به روزنامه الشرق الاوسط گفتهاند به موازات جلسه قبلي شوراي امنيت، که به درخواست آمريکا برگزار شده بود، حرفوحديثهايي درباره بازگشت خودکار تحريمهاي بين المللي، موسوم به «Snapback» در صورت تخطي ايران از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مطرح شد که اين امر به معناي بازگشت شش قطعنامهاي است که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده بودند. البته پس از خروج آمريکا از برجام، درباره صلاحيت اين کشور براي ارائه درخواست بازگشت تحريمهاي بين المللي شکوترديدهايي وجود دارد. يک ديپلمات به الشرق الاوسط گفته اگر ايران مفاد برجام را نقض کند، اين درخواست ميتواند از سوي يکي از کشورهاي عضو برجام مطرح شود. با اين حال، بنا به گفته الشرق الاوسط، روسيه با اعمال تحريمها مخالفت ميکند و اروپاييها هم مردد هستند. در چند هفته آينده، با انتهاي مهلت ايران، اين صفبنديها آشکارتر و جديتر خواهد شد. اگر اروپا نتواند ايران را به ماندن در توافق هستهاي متقاعد کند، وضعيت دشواري خواهد داشت. چرا که در صورت کاهش تعهدات برجامي از سوي ايران، بايد تصميم بگيرد که آيا تحريمهاي بين المللي عليه ايران اعمال شود يا اينکه تحريمها همچنان تعليقشده باقي بماند.