پایبندی به شرایط پمپئو، چالش دولت ترامپ
ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست ري تاکي| واشنگتن يک مرتبه ديگر در هيجان جنگ فرو رفته است. طبق گزارش ها، دونالد ترامپ، رئيس جمهوري آمريکا، دستور خود مبني بر حمله به ايران در تلافي تحريکات آن را لغو کرده است. فهرست تحريک هاي ايران طبق باورهاي ايالات متحده، طولاني است: تهران از تصميم خود به نقض نسبي توافق هسته اي و ناديده گرفتن محدوديت ها بر ذخاير اورانيوم غني شده خبر داده است؛ طبق ادعاي دولت ترامپ، ايران مسئول حملات به تانکرهاي نفتکش در خليج فارس و از اين رو، ايجاد اختلال در حمل و نقل محموله هاي تجاري در آب هاي بين المللي بوده؛ و نهايتا، يک هواپيماي بدون سرنشين آمريکا را هدف گرفته است. اما بعيد است که هدف از اين اقدامات تحريک آميز شروع جنگ بوده باشد. بيشتر به نظر مي رسد که تهران به دنبال مذاکره با واشنگتن در شرايطي قدرتمند و اثبات ايستادگي خود در برابر کمپين «اعمال فشار حداکثري» است. ايران پيش از مذاکره با ايالات متحده، به روايتي از موفقيت خود نياز دارد و تحولات چند روز گذشته از جمله دستور به حمله ترامپ و سپس عقب نشيني از آن، نهايتا توجيه مناسب براي تهران براي حضور پاي ميز مذاکره را فراهم آورده است. روند شکل گيري اين روايت روز جمعه و ساعاتي پس از آنکه ترامپ دستور به حمله هوايي را لغو کرد، قابل مشاهده بود. (حجت الاسلام) علي اکبري، خطيب با نفوذ نماز جمعه تهران تاکيد کرد: «دشمن هم به خوبي مي داند که اگر جنگ را شروع کند، پايانش با آنها نخواهد بود.» سردار امير حاجي زاده از فرماندهان نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي هم به اين مساله اشاره کرد که ايران به راحتي مي توانسته هواپيماي جاسوسي ايالات متحده را بزند، اما اين کار را نکرده است. ترامپ هم روز شنبه به اين اتفاق اشاره کرد و گفت: «ديروز يک هواپيما با 38 سرنشين هم بود. آنها هواپيما را زير نظر داشتند، اما آن را هدف نگرفتند. فکر مي کنم که اين کار عاقلانه اي بود. و ما از آنها ممنونيم که اين کار را نکردند. فکر مي کنم تصميم کاملا عاقلانه اي بود.» اما واقعيت پيچيده تر از روايت موفقيت ايران است. اول اينکه دولت ترامپ بدون اينکه در صحنه بين المللي منزوي شود، از برجام يکجانبه خارج شد. دوم اينکه توانست به حمايت چند جانبه از تحريم اقتصادي خود دست يابد، چرا که تجارت هاي اروپايي با ناديده گرفتن اعتراض ديپلمات ها و سياستمداران اروپايي مطابق درخواست ايالات متحده عمل کردند. طبق برآوردهاي صندوق بين المللي پول، توليد ناخالص داخلي ايران در نتيجه تحريم ها 6 درصد کاهش و نرخ تورم حدود 50 درصد افزايش يافته است. مايک پومپئو، وزير امور خارجه آمريکا فهرستي 12 موردي از خواسته ها از ايران را منتشر کرده که نشان مي دهد واشنگتن تنها به دنبال رسيدگي به برنامه هسته اي تهران نيست و محدودسازي فعاليت هاي منطقه اي آن را دنبال مي کند. و نهايتا اينکه دولت ترامپ موفق شده صادرات نفتي ايران را به شدت کاهش دهد. به عبارت ديگر، ايران براي مذاکره با ايالات متحده دلايل زيادي دارد. ديپلمات هاي ايراني که معتقدند از مذاکرات با دولت اوباما با دستاوردهاي بيشتري از ايالات متحده بيرون آمدند، اکنون هم باور دارند که اگر وارد هر اتاق مذاکره اي شوند مي توانند به سادگي از مخاطبان خود پيشي بگيرند. در صورت هر گونه بن بستي در مذاکرات، دولت ترامپ با فشارهاي متحدان اروپايي و دموکرات ها مواجه خواهد شد که معتقدند خوسته هاي پومپئو واقع گرايانه نيستند و بايد ناديده گرفته شوند. بسياري از ديپلمات هاي وزارت امور خارجه، تحليلگران اطلاعاتي و ژنرال هاي وزارت دفاع هم احتمالا همين حرف را خواهند زد. ايراني ها پيشتر شاهد اين مساله بوده اند که فشارهاي اين چنيني و ترس از جنگي ديگر در خاورميانه دولت هاي اوباما و جورج دابليو. بوش را پاي ميز مذاکره کشانده است و اکنون اميدوارند که همين عوامل نهايتا ترامپ و پومپئو را به محدودسازي خواسته هايشان وادار کنند. اما دولت ايران که در دو سال گذشته بارها تاکيد کرده وارد هيچ گونه مذاکره اي با ترامپ نخواهد شد، اکنون براي تغيير رويکرد خود به يک دليل قانع کننده نياز دارد. احتمالا استراتژي مخاطره آميز ايران در افزايش فشارها عليه ايالات متحده و کاهش تمايلات به از سر گيري مذاکرات هسته اي نيز به همين دليل بوده است. حسن روحاني، رئيس جمهوري ايران، اعلام کرد که کشورش نهايتا در اجراي تعهدات طبق توافق هسته اي تجديد نظر خواهد کرد و اورانيوم غني سازي شده را به جاي ارسال به خارج از کشور، در داخل نگهداري خواهد کرد. بعدتر هم اتهامات دولت ترامپ عليه ايران مبني بر دست داشتن آن در حملات به نفتکش ها در منطقه خليج فارس پيش آمد. ايران هرگونه مداخله اي در اين حملات را رد کرده، اما هر زماني که با تهديدها و تحريم هاي ايالات متحده مواجه شده حمل و نقل دريايي در منطقه را تهديد و اين پيام را ارسال کرده است که ايران قابليت متوقف کردن تجارت نفت از طريق يکي از استراتژيک ترين مسيرهاي آبي جهان را دارد. و در آخرين تحولات، ايران يک هواپيماي بدون سرنشين ايالات متحده را هدف گرفته است. احتمالا ايران اميدوار بوده که اقداماتش به جنگ منجر نشود و آغازگر روندي ديپلماتيک باشد. اگرچه رويکردي مخاطره آميز است، اما احتمالا جواب مي دهد. پيشبرد اين استراتژي در اقدامات هفته هاي گذشته روحاني و محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، نيز مشهود است. روحاني از اصرار بر لزوم پيوستن مجدد ايالات متحده به برجام به عنوان پيش شرط مذاکره دست برداشت و تاکيد کرد: «ما براي منطق و گفت و گو آماده ايم اگر که [طرف ديگر] با احترام پاي ميز مذاکره حاضر شود و مقررات بين المللي را دنبال کند و دستور به مذاکره ندهد.» ظريف هم به ترامپ هشدار داد: «شما عليه مداخله هاي احمقانه پرهزينه کمپين کرده ايد. اما گروه جنگ طلبان و قصاب ها، "گروه بي" بدنام، به دنبال چيزي بيشتر از آنچه شما برايش آماده هستيد، فعاليت مي کنند.» ظريف با جدا کردن ترامپ از مشاورانش، اين مساله را يادآور شد که اگر ترامپ مطابق توصيه آنها پيش برود، درگير جنگ خواهد شد. برخي از سياستمداران خارجي به طور مرتب اين مساله را مطرح مي کنند که آيت الله علي خامنه اي، رهبر معظم ايران مخالف هر گونه مذاکره است. اما اين درست نيست. مذاکرات با دولت اوباما بدون موافقت رهبر ايران هرگز ممکن نمي شد. درست است که او به روحاني و ظريف درباره اعتماد به آمريکايي ها هشدار داده، اما اضافه کرده که شاخه اجرايي تحت رهبري روحاني مسئوليت ديپلماسي را بر عهده دارد و او تا زماني که تهديدي براي انقلاب وجود نداشته باشد، در امور دولت مداخله نخواهد کرد. اين يعني اگر روحاني در نقش خود به عنوان رئيس قوه مجريه با آمريکا وارد مذاکره شود، دست کم بايد موافقت آيت الله خامنه اي را داشته باشد. انتظار مي رود که آمريکا و ايران به زودي مذاکره را شروع کنند اما چالش براي دولت ترامپ پايبندي به پارامترهاي تعيين شده از سوي پومپئوست چرا که دستيابي به توافق به هر قيمتي نمي تواند يک ميراث خوب براي دولتي با سياست هاي افراطي باشد. *پوليتيکو مگزين