تابستان داغ هسته‌ای

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سارا معصومي| قريب به سه سال پس از اجرايي شدن برجام، روز گذشته براي اولين‌بار ايران اقدامي فراتر از برجام در برنامه هسته‌اي خود انجام داد. 18 ارديبهشت 98 بود که شوراي عالي امنيت ملي در قالب يک بيانيه با اعلام پايان صبر راهبردي تهران در برابر کناره‌گيري ايالات متحده امريکا از برجام، بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي و تعلل بازماندگان در توافق (روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان) هشدار داد که ايران در برجام تغيير مسير داده است. اين تغيير مسير بازگشت‌پذير فعلا در دو گام طراحي شده که گام نخست آن اجرايي شده است: عدم رعايت محدوديت در ذخيره 300 کيلوگرمي اورانيوم 3.67 و همچنين ذخيره 130 تني آب سنگين. شمارش معکوس ايران در گام نخست از روز 18 ارديبهشت آغاز و با احتساب 60 روز در شانزدهمين روز از تيرماه به پايان مي‌رسد. با اين‌همه بالا رفتن سرعت توليد اورانيوم ايران باعث شد که ايران پيش از پايان مهلت 60 روزه نخست به 1+4 به ظرفيت ذخيره بالاتر از 300 کيلوگرم برسد. در حالي که خبرهاي اوليه حاکي از اين بود که تهران روز پنجشنبه 6 تير از اين مرز عبور مي‌کند خبر اين عبور روز گذشته ابتدا در رسانه‌هاي داخلي و سپس در رسانه‌هاي خارجي انعکاس پيدا کرد. عبور ايران از مرز 300 کيلوگرم ذخيره اورانيوم بلافاصله به تيتر تبديل شد: «تهران از يکي از خطوط قرمز مندرج در برجام عبور کرد.» عبور ايران از مرز ذخيره 300 کيلوگرمي اورانيوم در روزهايي اعلام شد که بلوايي بر سر برجام در سطح بين‌المللي در جريان است. واشنگتن هر روز تحريم جديدي را بر زنجيره تحريم‌هاي هسته‌اي و غيرهسته‌اي موجود ايران اضافه مي‌کند، تهران مي‌گويد ماندن در توافق براي ما به معناي عمل يک‌جانبه در سايه انفعال طرف مقابل است و همزمان در جبهه بازماندگان در برجام هم شکافي ايجاد شده است. روسيه و چين، تروييکاي اروپايي را به واسطه تعلل در به راه‌اندازي کانال مالي و بانکي براي کار با ايران به تسليم شدن در برابر تحريم‌هاي اقتصادي و اراده سياسي امريکا محکوم مي‌کنند. در چنين شرايطي روز جمعه 7 تيرماه بود که جلسه کميسيون مشترک برجام با اين اميدواري برگزار شد که تهران از مسير کاستن از سطح تعهدهاي برجامي که در آن قرار گرفته خارج شود. با پايان اين جلسه مشخص شد که اقدام‌هاي 1+4 هرچند به تعبير مذاکره‌کننده ايراني يک گام رو به جلو بوده اما براي متوقف کردن ابتکار برجامي جديد ايران ناکافي است. در حالي که معاون سياسي وزير خارجه با بسته پيشنهادي 1+4 در دست به تهران بازگشت و اعلام کرد که تصميم‌گيري درباره راهبرد برجامي ايران با سران نظام است روز گذشته خبر عبور ايران از مرز 300 کيلوگرم ذخيره اورانيوم دو تحليل را پيش رو قرار داد: يا تهران هنوز تصميم جديدي با توجه به آنچه در جلسه کميسيون مشترک برجام گذشت نگرفته است يا تصميم جديد ادامه مسير کاستن از سطح تعهدات برجامي است. يک سال پيش زماني که دونالد ترامپ از توافق هسته‌اي با ايران کنار کشيده و فرمان بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را داد برخي مقام‌هاي امريکايي تهديد کردند که تابستان داغي در انتظار ايران خواهد بود. از آن تابستان و تهديد امريکايي يک سال گذشت و روز گذشته اين ايران بود که پس از 15 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مبني بر پايبند بودن تهران به تمام تعهداتش با کاستن از سطح تعهدات، تابستان داغ هسته‌اي را براي امريکا، متحدانش در منطقه و البته بازماندگان در برجام رقم زد. چشم در برابر چشم دخيره اورانيوم، آب سنگين، سطح غني‌سازي، مدرن‌سازي رآکتور اراک، اينستکس (سازوکار مالي ويژه براي کار با ايران). فروش نفت ايران کلماتي است که اين روزها در متن‌ها و گزارش‌هاي خبري درباره برجام بيش از گذشته به چشم مي‌خورد. روز 18 ارديبهشت‌ماه زماني که ايران با اعلام از کاستن سطح تعهدات برجامي شوکي به بازماندگان در اين توافق وارد کرد تحليل برخي از ناظران امور اين بود که ايران با توجه به تبعات اين تصميم تا نيمه راه بيشتر نخواهد آمد و شايد با دريافت مشوق‌هايي از اروپا به اضافه چين و روسيه از مسير آمده بازگردد. امروز با گذشت بيش از 10 روز از فرصت 60 روزه، بالاتر رفتن ميزان ذخيره اورانيوم ايران نشان داد که تهران علاوه بر توانايي فني براي ادامه دادن اين مسير اراده سياسي آن را هم دارد. هرچند که اروپايي‌ها مي‌گويند ما رويکرد کاستن از سطح تعهدات ايران در برابر کاسته شده از سطح تعهدات طرف مقابل يا به اصطلاح رايج «چشم در برابر چشم» را نمي‌پذيريم اما سياست فعلي ايران اين است که تعهدات فني خود را در مقابل تعهدات اقتصادي طرف مقابل قرار بدهد. برهمين اساس مقام‌هاي متعدد در وزارت خارجه، شوراي عالي امنيت ملي و ساير نهادهاي مربوطه اعلام کرده‌اند که هرگاه 1+4 در مسير منتفع‌سازي اقتصادي ايران از برجام قرار بگيرد به گونه‌اي که فروش نفت ايران انجام گرفته و نقل و انتقال‌هاي مالي هم براي تهران ميسر شود، ايران از مسيري که تاکنون آمده بازخواهد گشت. در حال حاضر اينستکس وارد فاز اجرايي شده اما مشکل باقيمانده اين است که اعتبار قابل توجه مالي در اين سازوکار وجود ندارد. در حالي که سه کشور اروپايي حاضر در برجام در به راه افتادن اين سازوکار نقش دارند و گفته مي‌شود که سهامي را هم به اين سامانه اختصاص خواهند داد 7 کشور اروپايي ديگر هم براي الحاق به آن اعلام آمادگي کرده‌اند و اين در حالي است که به گفته يک منبع مطلع، سه کشور از اين جمع به زودي به عنوان سهامدار به اين سازوکار مي‌پيوندند. در حالي که به نظر مي‌رسد اروپايي‌ها صرف اجرايي شدن اينستکس را کارتي مي‌دانند که مي‌تواند به عنوان مشوق کافي براي ايران عمل کند اما تهران به گردش مالي در اين سازوکار نياز دارد. در تهران نگاه به اينستکس اينگونه است که اين سازوکار نبايد تبديل به ابزاري براي مکيدن دريافت‌هاي مالي ايران از ساير کشورها شود. اين بدان معنا است که به راه افتادن اينستکس نبايد موکول به اين باشد که ايران اموال حاصل از فروش نفت يا ديگر صادرات خود را تماما در اينستکس قرار بدهد. در حال حاضر يکي از مشکلات اصلي پيش روي اينستکس عدم توازن ميان ورودي و خروجي است که دليل آن کاهش واردات از ايران است. تهران مي‌گويد طرف مقابل براي به راه افتادن اينستکس مي‌تواند واردات نفت يا محصولات پتروشيمي يا هر محصول ديگري از ايران را آغاز کند و در غيراين‌صورت مي‌تواند از طريق وام يا تخصيص خط اعتباري به تهران اقدام کند. به نظر مي‌رسد که اروپايي‌ها براي گره‌گشايي از اينستکس تا روز 16 تيرماه فرصت دارند و بايد ديد که آيا حل اين مساله مانع از ادامه مسير تهران در کاستن از سطح تعهداتش مي‌شود يا خير. مهر تاييد ظريف گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي درباره عبور ايران از مرز 300 کيلوگرم با تاييد محمدجوادظريف، وزير خارجه کشورمان رنگ ديگري به خود گرفت. ظريف در اين باره به خبرنگاران گفت: آن‌گونه که من مطلع شدم ايران طبق برنامه از مرز ۳۰۰ کيلوگرم اورانيوم غني شده عبور کرده است. اين موضوع را قبلا اعلام کرده بوديم و لذا براساس آنچه که اعلام کرده‌ايم خيلي شفاف گفته‌ايم که چه کار مي‌کنيم و براساس آن نيز عمل مي‌کنيم و اين را از حقوق خود در چارچوب برجام مي‌دانيم. ظريف درباره نشست روز جمعه کميسيون مشترک برجام در وين و عبور ايران از مرز 300 کيلوگرم اورانيوم غني شده گفت: ما بعد از جلسه کميسيون مشترک اعلام کرديم که اقدامات اروپايي‌ها کافي نبوده و لذا جمهوري اسلامي ايران همانطور که قبلا برنامه‌اش را اعلام کرده، اين برنامه را اجرا خواهد کرد. برنامه مرحله اول در مورد ذخاير اورانيوم غني شده و ذخاير آب سنگين در حال اجرا شدن است. گام بعدي نيز سطح غني‌سازي 3.67 درصد است که آن را هم اجرا خواهيم کرد. در نامه رييس‌جمهور صراحتا بيان شده در صورتي که آنها اقدامات لازم را براي اجراي تعهدات‌شان انجام بدهند، اقدامات ما قابل بازگشت است، ولي اگر اقدامات لازم را انجام ندهند، ما براساس ماده 36 برجام اين حق را از سال گذشته داشتيم که اقدامات خودمان را انجام دهيم. ماده 36 کاملا واضح است، حق ايران در اين ماده کاملا مشخص شده چون اين، ضمانت اجراي برجام است. اگر اروپايي‌ها ادعا مي‌کنند براي برجام ارزش قائلند، بايد براي ضمانت اجرايي‌هايي که در داخل برجام ديده شده، ارزش قائل شوند و اقداماتي که ما انجام مي‌دهيم دقيقا در جهت حفاظت از برجام از طريق اجراي ضمانت اجراست. همزمان با اين سخنان وزيرخارجه کشورمان، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، عبور ذخاير اورانيوم ۳.۶۷ درصدي ايران از سقف ۳۰۰ کيلوگرم مشخص‌شده در برجام را تأييد کرد. يک سخنگوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بيانيه‌اي که رويترز آن را گزارش کرده گفت: « يوکيا آمانو، دبيرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به اعضاي شوراي حکام اطلاع داده آژانس، عبور کل ذخاير اورانيوم ايران [از سقف تعيين‌شده در برجام] را تأييد مي‌کند.» پايان صبوري ايران پس از 15 گزارش مثبت آژانس پس از محمد جواد ظريف، کاظم غريب آبادي سفير و نماينده دايم کشورمان در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با اشاره به گزارش روز دوشنبه يوکيا آمانو مديرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره عبور ايران از سطح مقرر شده براي ذخاير اورانيوم غني شده در برجام، گفت: : همان‌گونه که در بيانيه شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران نيز تأکيد شده بود، ايران در راستاي استيفاي حقوق خود، مطابق بندهاي ٢۶ و ٣۶ برجام، از 8 مه‌٢٠١٩ اقداماتي را براي اعاده بخشي از تعادل به برجام، اتخاذ کرده است.سفير و نماينده دايم کشورمان با اشاره به اينکه ايران در اين فرآيند بسيار شفاف عمل کرده است، از خروج امريکا از برجام و اعمال تحريم‌هاي يکجانبه نه تنها بر جمهوري اسلامي ايران بلکه بر ساير کشورهايي که خواهان پايبندي به تعهدات خود ذيل قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل هستند، ابراز تأسف جدي کرد. وي ابراز اميدواري کرد که جامعه بين‌المللي در مقابل اين رفتار قلدرمآبانه در روابط بين‌المللي متحد شود و نگذارد بارقه اميدي که براي ديپلماسي و چندجانبه گرايي در عصر نوين باقي‌مانده است، رو به خاموشي برود. نماينده دايم ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تأکيد کرد که ورود ايران به مذاکرات هسته‌اي و پيوستن به توافق برجام، همراه با «حسن نيت» بوده و در اين راستا، بطور کامل و جامع به اجراي تعهداتش پايبند بوده است و اين موضوع 15 بار در طول سال‌هاي گذشته توسط مديرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مورد تأييد قرار گرفته است. اکنون نوبت اروپاست تا اگر به سرنوشت برجام علاقه‌مند است، اقدامات عملي جدي براي حفظ آن بردارد. در صورتي که اين کشورها (اروپايي‌ها) به تعهدات خود به ويژه در رابطه با مسائل مالي و خريد نفت عمل کنند، اقدامات ايران نيز متناسب با آن، قابل بازگشت خواهد بود. تهديدي که عملي شد تعبير رسانه‌ها از اقدام ايران زماني که جنبه عملي به خود گرفت جدي‌تر از سه هفته قبل و زماني بود که تهران اعلام کرد از برخي خطوط قرمز برجامي عبور مي‌کنيم. ديويد سنگر، خبرنگار معروف نيويورک‌تايمز در اين باره نوشت: « ايران از مرز 300 کيلوگرم ذخيره اورانيوم عبور کرد که اين اقدام در حوزه اجرا بدين معنا است که تهران ديگر به توفق هسته‌اي که دونالد ترامپ يک سال پيش از آن خارج شد، احترام نمي‌گذارد. عبور ايران از اين خط قرمز و بالارفتن ميزان ذخيره اورانيوم تهران از 300 کيلوگرم به اين معنا نيست که تهران به سمت توليد بمب اتم مي‌رود اما بدان معنا است که شايد ايران مي‌خواهد با عبور از سقف تعيين شده، رقم بسيار بيشتري را ذخيره کند و اين در حالي بود که طبق برجام ايران بايد اين مازاد را به خارج از کشور مي‌فرستاد. در حالي که تا زمان تنظيم اين گزارش، کاخ سفيد يا وزارت‌خارجه امريکا واکنشي به خبر عبور ايران از خط قرمز برجامي نشان نداده‌اند اما مايک پمپئو وزير خارجه امريکا ماه پيش همزمان با اعلام شفاهي ايران مبني بر کاستن از سطح تعهدات برجامي ادعا کرده بود که واشنگتن به تهران اجازه نمي‌دهد به ميزاني از پلوتونيوم دست پيدا کند که براي توليد بمب کافي باشد. برايان هوک، مسوول گروه اقدام عليه ايران در وزارت‌خارجه امريکا تاکنون چندين بار اعلام کرده که سياست دولت ترامپ در قبال برنامه هسته‌اي ايران، غني‌سازي صفر است. اين در حالي است که تهران هرگونه مذاکره مجدد درباره برجام را رد کرده و مي‌گويد امريکا بايد با بازگشت به برجام به تمام تعهدات خود عمل کند. فيليپ گوردون از اعضاي تيم امنيت ملي کاخ سفيد در دوره باراک اوباما در اين باره مي‌گويد: «به نظر مي‌رسد که چرخه تنش کامل شده است.» به گزارش «اعتماد»، در حالي که رسانه‌هاي بين‌المللي خبر عبور ايران از يک خط قرمز تعيين شده در برجام را با آب و تاب بسياري پوشش مي‌دهند اما از نگاه کارشناسان، ناظران و حتي بسياري از سياستمداران امريکايي، اتفاقي که روز دوشنبه درتهران رخ داد ريشه در اقدام‌هايي دارد که در دو سال و نيم گذشته در کاخ سفيد عليه ايران رخ داد. برخي از ناظران تحولات پيرامون ايران در فضاي مجازي در اين باره نوشتند: ترامپ زماني که از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد گفت به توافق بهتري دست پيدا مي‌کند که ترمزي دائمي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران خواهد بود. اکنون با عبور ايران از مرز ذخيره 300 کيلوگرم اورانيوم که در برجام محدود شده بود، آن توافق بهتر وعده داده شده کجاست؟ نيويورک‌تايمز در بخش ديگري از گزارش مربوطه نوشت: «ممکن است عبور ايران از مرز 300 کيلوگيرم اورانيوم ذخيره شده تاکتيکي مذاکراتي براي اعمال فشار بر واشنگتن آن هم در حالي که در يک سال گذشته بيشترين تحريم‌ها را بر تهران وارد کرده باشد اما اين تاکتيک با ريسک بسياري همراه خواهد بود.» به گزارش «اعتماد»، هرچند که اميدواري ايراني‌ها و برخي از ناظران منتقد رفتار ترامپ اين است که حتي در صورت فروپاشي برجام هم جهان ترامپ و سياست‌هاي وي را مقصر بداند اما قريب به يک ماه پيش بود که ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه هشدار داد که اگر ايران از برجام خارج شود همه فراموش خواهند کرد که چه کسي اولين تخطي را انجام داد. نيويورک‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: «اروپايي‌ها در يکي از بي‌سابقه‌ترين شکاف‌هايي که تاريخ معاصر در رابطه ميان بروکسل و واشنگتن به چشم خود ديده تلاش مي‌کنند برجام را حفظ کنند و همزمان هشدار مي‌دهند که اگر شالوده اين توافق از هم پاشيده شود، ايران و امريکا مي‌توانند در مسير جنگ قرار بگيرند. با اين‌همه اين اظهارنظر شفاهي نمي‌تواند چندان در روزهايي که ايران از سطح تعهدات خود به شکل پلکاني مي‌کاهد به کارآيد چرا که اروپايي‌ها مي‌توانند با استفاده از مکانيسم تعريف شده در برجام، اگر ايران دست به تخلف زد تحريم‌هاي هسته‌اي معلق شده را بازگردانند. اين در حالي است که ايراني‌ها مي‌گويند باتوجه به اينکه امريکا سال گذشته در مرحله نخست از برجام کنار کشيد و تحريم‌ها را بازگرداند، اقدام آنها در کاستن از سطح تعهد در حقيقت مقابله به مثل است لذا اروپا يا هر عضو ديگر برجام نمي‌تواند مکانيسم ماشه را عليه ايران به کار بگيرد. حمله سايبري؟ نيويورک‌تايمز در ادامه اين مطلب به راهکار عجيبي پيش روي کاخ سفيد براي مقابله با توسعه فعاليت موشکي ايران اشاره مي‌کند و آن‌هم حملات سايبري به تاسيسات هسته‌اي ايران است. ديويد سنگر در اين باره مي‌نويسد: «حتي پيش از آنکه ايران اعلام کند در مسير کاستن از سطح تعهدات هسته‌اي خود قرار مي‌گيرد نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي در امريکا در حال بررسي اين موضوع بودند که اگر کاخ سفيد مطمئن شد تهران در حال نزديک شدن به بمب است چه بايد بکند؟ يک دهه قبل دولت باراک اوباما از حملات سايبري به تاسيسات غني‌سازي نطنز براي متوقف کردن سرعت توسعه برنامه هسته‌اي ايران استفاده کرد. براساس اطلاعات ادعا شده اين حمله رقمي حدود هزار تا 5 هزار سانتريفيوژ ايران را تخريب خواهد کرد اما ايران در بازه زماني کمتر از دو سال توانست از عهده مديريت خسارت اين حمله برآيد و زماني که مذاکرات هسته‌اي دولت روحاني با دولت اوباما آغاز شد ايران بيش از 17 هزار سانتريفيوژ در اختيار داشت. اين‌بار هم برخي از کارشناسان پيش‌بيني مي‌کنند که دولت ترامپ اگر نيتي براي حمله سايبري به تاسيسات هسته‌اي ايران داشته باشد نطنز را هدف قرار بدهد اما فرق ماجرا در اين است که اين‌بار ايراني‌ها خبره‌تر از قبل هم در دفع حمله و هم در جبران تبعات آن شده‌اند. در اين سناريو امريکا تنها نيست و رسانه دولتي پادشاهي سعودي نيز چندي پيش خواهان حملات هدفمند امريکا به تاسيسات ايران شد که برخي از کارشناسان آن را به حمله به تاسيسات هسته‌اي تعبير کردند. نکته‌اي که بايد به آن دقت کرد اين است که هرگونه حمله به تاسيسات ايران چه با تسليحات متعارف و چه در قالب حمله سايبري بسيار پرريسک خواهد بود. حتي اگر ايران به 800 تا 900 کيلوگرم اورانيوم هم دست پيدا کند باز هم براي توليد يک بمب ناچيز خواهد بود و با سرعت فعلي ايران به اين آستانه توليدي تا اواخر تابستان هم دست پيدا نمي‌کند.» ترس از غني‌سازي 20 درصد ايران علي‌رغم اينکه ايران به حق تاکيد مي‌کند اقدامات اخير نقض برجام نيست برخي رسانه‌هاي غربي از هم‌اکنون به گمانه‌زني در مورد مفاد برجام پرداختند که به شرايط نقض آن توسط ايران مي پردازد. بي بي‌سي انگليسي در گزارشي تفصيلي در اين باره مي‌نويسد: «اگر سوال اين باشد که چرا افزايش ذخيره اورانيوم ايران مهم است بايد گفت که به يک دليل ساده: نقض برجام به حساب مي‌آيد. در چنين شرايطي سيستم بازگشت خودکار تحريم‌ها معروف به مکانيسم ماشه به راه مي‌افتد و مساله اينجاست که در چنين شرايطي هيچ عضو دايم شوراي امنيت هم نمي‌تواند با وتوي خود مانع از بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران شود.» با توجه به اينکه ايران از امکانات پيش بيني شده درون برجام استفاده کرده است اين اقدام در شرايط کنوني امکان‌پذير به نظر نمي‌رسد. کارشناسان هسته‌اي مي‌گويند هرچند گام نخست ايران هم آنها را نگران کرده اما نگراني اصلي زماني است که تهران پس از 16 تيرماه از سطح غني‌سازي 3.67 درصد هم فراتر برود. برخي از مقام‌هاي سازمان انرژي اتمي ايران گفته‌اند شايد در مرحله بعد غني‌سازي تا سطح 5 درصد را براي توليد سوخت بوشهر آغاز کنند و شايدهم به سمت غني‌سازي 20 درصد براي استفاده در رآکتور تحقيقاتي تهران حرکت کنند. آغاز غني‌سازي 20 درصد در تهران مي‌تواند تمام زنگ خطرها را به صدا در‌آورد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد