تکاپوی پاریس برای تنش زدایی نتیجه می دهد؟
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست با عبور ايران از برخي محدوديتهاي توافق هستهاي، اروپا براي حفظ اين توافق به تکاپو افتاده و تلاش ميکند از طريق ايجاد زمينه مشترک ميان ايران و آمريکا، تنشزدايي کند. اما هنوز معلوم نيست که در اين امر موفق شود. روز يکشنبه همزمان با پايان يافتن مهلت ۶۰ روزه ايران به ساير اعضاي برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، اين کشور خلوص اورانيوم غنيشده خود را از محدوده برجام بالاتر برد. بر اساس اين توافق، ايران نبايد بالاتر از سطح ۳.۶۷ درصد اورانيوم غنيسازي کند. اما اکنون سطح غنيسازي ايران به پنج درصد نزديک شده و چنانچه اروپاييها در تامين منافع اقتصادي ايران از برجام تعلل کنند، احتمالا به ۲۰ درصد هم خواهد رسيد. اروپاييها صريحا ايران را به «نقض» برجام متهم کردند. با اين حال، هنوز هم به امکان زنده ماندن اين توافق اميداورند. از اين رو، به منظور پيدا کردن راهي براي متقاعد کردن ايران به عقبنشيني از اقدامات هستهاي جديد خود، تحرکات ديپلماتيک جديدي را آغاز کردند. در آستانه اجراي گام دوم کاهش تعهدات هستهاي، ايمانوئل ماکرون، رئيسجمهور فرانسه، با همتاي ايرانياش، حسن روحاني، تماس گرفت و به مدت بيش از يک ساعت با او درباره مسائل مرتبط با برجام صحبت کرد. طبق روايت فرانسه، در اين تماس، ماکرون و روحاني، شرايط از سرگيري گفتگوها ميان همه طرفها تا ۱۵ ژوئيه را بررسي کردند. رئيسجمهور فرانسه همچنين همتاي ايراني خود را به ادامه دادن پايبندي به برجام دعوت کرد. اما ظاهرا اين تماس نتوانست ايران را به انصراف از اجراي گام دوم کاهش تعهدات هستهاي متقاعد کند. در نتيجه، روز بعد از تماس، ايران غنيسازي فراتر از محدوديتهاي توافق هستهاي را اعلام کرد. با اين حال، اروپا مأيوس نشد و همچنان براي نجات برجام تلاش ميکند. در ادامه اين تلاشها، امروز (سهشنبه) مشاور ارشد رئيسجمهور فرانسه در امور ديپلماتيک، با هدف کاستن از تنشها ميان تهران و واشنگتن به مدت دو روز به ايران سفر ميکند. اين سفر در حالي انجام ميشود که ايران روز دوشنبه تهديد کرد که غنيسازي را به سطح ۲۰ درصد برساند. مشاور ماکرون چندي پيش هم به تهران سفر کرده بود، اما نتوانست به کاهش تنشها کمک کند. يک مقام در کاخ رياستجمهوري فرانسه مدعي شد که در حال حاضر هم ايران و هم آمريکا به افزايش فشارها علاقه دارند، اما نهايتا هر دو طرف به آغاز گفتگوها علاقه خواهند داشت. وي افزود: «چيزي که در يک وضعيت بحراني نظير وضعيت فعلي مهم است، اين است که نقاط مياني پيدا شود که ما را از تنش شديد به مذاکرات منتقل کند. اين چيزي است که براي تحقق آن تلاش ميکنيم.» فرانسه تحرکاتش براي تنشزدايي را با ايران و آمريکا هماهنگ ميکند. اندکي پيش از عزيمت مشاور رئيسجمهور فرانسه به تهران، ماکرون براي دومين بار ظرف يک هفته با دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا، درباره ايران تلفني گفتگو کرد. پس از اين تماس، کاخ سفيد اعلام کرد دو رئيسجمهور درباره تهديد ايران در زمينه افزايش غنيسازي اورانيوم صحبت کردند. سخنگوي کاخ سفيد طي بيانيهاي مدعي شد: «آنها (ترامپ و ماکرون)، تلاشهاي جاري براي تضمين اينکه ايران سلاح هستهاي بدست نميآورد و نيز تلاشها براي پايان دادن به رفتار بيثباتکننده ايران در خاورميانه را بررسي کردند.» آمريکا به رغم خروج يکجانبه از برجام، نگران خروج ايران از اين توافق است. به همين دليل، مايل است تلاشهاي اروپا براي حفظ توافق هستهاي موفق شود. همزمان با گام دوم کاهش تعهدات ايران، يک مقام آگاه آمريکايي به نشريه آمريکايي «پالتيکو» گفته تيم ترامپ به تحقق سه امر اميدوار است: ۱- اروپا تحريمهايي عليه ايران اعمال کند تا آن را از تعليق تعهدات بيشتر در برجام منصرف کند. ۲- سازوکار مالي که اروپاييها براي کمک به ايران جهت دستيابي به کالاهاي غيرتحريمي برقرار کردهاند، موفق شود. ۳- مانورهاي اخير نظامي آمريکا در خاورميانه براي منع ايران از تشديد تنشهاي نظامي کافي باشد. اين مقام آمريکايي در پاسخ به اين پرسش که چرا دولت ترامپ خواهان موفقيت سازوکار «ابزار حمايت از تبادلات تجاري» (اينستکس) است، گفت: «اساسا ما ميخواهيم آنها (ايران) در توافق (هستهاي) باقي بمانند.» اين تغيير غيررسمي در موضع آمريکا زماني اتفاق افتاد که ايران گزينه خروج تدريجي از برجام را در پيش گرفت. سيد عباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، روز دوشنبه در يک نشست خبري تصريح کرد همه گزينهها از جمله بحث خروج از برجام ميتواند در گامهاي بعدي ايران مطرح باشد، ولي تصميمي فعلاً در اين زمينه اتخاذ نشده است. اکنون پرسش اصلي اين است که آيا فرانسه ميتواند براي تنش فعلي ميان ايران و غرب راه حلي پيدا کند؟ تنشها ميان ايران و آمريکا در يک سال گذشته به طور تصاعدي افزايش يافته و در حال حاضر به مرحله حساسي رسيده است. بديهي است که با توجه به حساسيت امور، نميتوان به سادگي راه حلي پيدا کرد. با اين حال، در عالم سياست هيچ چيز، غيرممکن نيست. در تماس اخير روساي جمهور ايران و فرانسه، ظاهرا ماکرون به روحاني پيشنهاد داده است که تهران و واشنگتن در قالب گروه ۱+۵ گفتگوها را از سربگيرند. روحاني هم با اين پيشنهاد مخالفت نکرده، اما ورود به اين گفتگوها را به رفع تحريمهاي آمريکا مشروط کرده است. در حال حاضر، رفع تحريمها شرط اصلي ايران براي هرگونه مذکرات با آمريکاست. ايران تاکيد ميکند که آمريکا بايد قبل از مذاکرات تحريمها را رفع کند و به برجام بازگردد. اما ناظران، احتمال بازگشت ترامپ به برجام و رفع تحريمها قبل از مذاکرات و يا در حين مذاکرات را بعيد ميدانند. اين امر به دو دليل است: اولا اگر ترامپ بدون امتيازگيري از ايران به برجام بازگردد، جايگاه او ميان حاميانش، خصوصا محافل نزديک به اسرائيل، به شدت تضعيف خواهد شد. گروههاي متنفذي در واشنگتن وجود دارند که از سياست سختگيرانه ترامپ عليه ايران به شدت حمايت و با هرگونه عقبنشيني در برابر ايران مخالفت ميکنند. حتي ميتوان تصور کرد که دمکراتها هم در صورت بازگشت ترامپ به برجام از او انتقاد خواهند کرد. آنها احتمالا به ترامپ خواهند گفت که به چه دليل از اين توافق خارج شده و سپس بدون هيچ دليل به آن بازگشته است. ثانيا، سابقه مذکرات هستهاي کره شمالي و آمريکا نشان داد که حتي اگر سران کشوري با رهبران آمريکا ديدارهاي صميمي داشته باشند، احتمال رفع تحريمها قبل از امضاي توافق وجود ندارد. کيم جونگ اون، رهبر کره شمالي، چندين بار ترامپ ديدار کرد و ترامپ «عاشق» او شد، اما هيچکدام از تحريمهاي آمريکا عليه کره شمالي تعليق يا رفع نشد. با اين همه، رسيدن به يک راه حل مياني بعيد نيست. هماهنگي فرانسه و آمريکا در مسئله ايران، ممکن است به راه اندازي اينستکس و کارآمد شدن آن منجر شود. خصوصا که الآن آمريکا هم از راهاندازي اين سازوکار حمايت ميکند. بنابراين، ماکرون با حمايت آمريکا ميتواند از طريق راه اندازي اينستکس ايران را به ماندن در برجام متقاعد کند. به نظر ميرسد که تنشها ميان ايران و آمريکا از مرحله ميانجيگريها عبور کرده و ايران و غرب به طور مستقيم با يکديگر تعامل ميکنند. دو ماه پيش زماني که آمريکا به خليج فارس نيروي نظامي اعزام کرد، رهبران کشورهاي اروپايي عضو برجام تلاش خاصي براي تنشزدايي ميان ايران و آمريکا انجام ندادند. کشورهاي واسطه (نظير عراق، قطر، ژاپن، سوئيس و عمان) براي ميانجيگري پيشقدم شدند، ولي نتوانستند کاري کنند. الآن، اروپا به رهبري ماکرون، متولي پرونده ايران شده و، چون ماکرون روابط نزديکي با آمريکا و ايران دارد، احتمال موفقيت فرانسه در تنشزدايي يا حداقل انتقال پيام ميان ايران و آمريکا بيشتر شده است. درست است که ماکرون با انتقال پيام ميان ايران و فرانسه، عملا نقش ميانجيگر را ايفا ميکند، اما به هر حال نبايد فراموش کرد که فرانسه عضو برجام هست و لذا يکي از طرفهاي منازعه هستهاي است.