2019-07-16T15:01:00+04:30
(۱۵:۱) ۱۳۹۸/۰۴/۲۵
اعتماد
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد!
http://akhr.ir/5458559
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
سارا معصومي| «برجام» چهار سال پس از تولد بيش از هر زمان ديگري به پايان خط نزديک شده و برخي پيشبينيها حاکي از آن است که شايد مهمترين توافق هستهاي نيمقرن گذشته تا پنجمين سال تولد دوام نياورد. کنارهگيري ايالات متحده امريکا از توافق، توزان برجام را برهم زد و زنجيرهاي از تبعات را به دنبال داشت؛ ناتواني 1+4 در اجراي تعهدات اقتصادي داده شده به تهران و به تبع آن کاهش تعهدات برجامي ايران.
همزمان با سالروز تولد توافق هستهاي، اروپاييها براي نجات آن در بروکسل دور هم جمع شدند، چين و روسيه از دور شرکاي برجامي را به تلاش بيشتر براي حفظ توافق تشويق کردند و محمدجواد ظريف، وزير خارجه در نيويورک براي چندمين بار تاکيد کرد که اروپاييها هنوز براي حفظ برجام سرمايهگذاري نکردهاند.
برجام؛ توافقي که اروپا ميگويد مهمترين دستاورد در حوزه منع اشاعه است، چين و روسيه آن را بابي براي تجارت قانوني با ايران ميدانند و محمدجواد ظريف ميگويد اگر به گذشته بازگردد باز هم آن را امضا ميکند چرا که به اجماع امنيتي عليه ايران پايان داد، همچنان خار چشم تندروهايي است که نميتوانند ايران را در جامه عضو معمولي جامعه بينالملل ببينند و بيشک بر همين اساس است که بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل ميگويد من يکتنه در برابر جهان و حتي شخص باراک اوباما، رييسجمهور وقت امريکا براي جلوگيري از تولد توافق هستهاي با ايران ايستادم.
اروپاييها در حالي تلاش ديرهنگام براي حفظ برجام را آغاز کردهاند که ايران کاهش تعهدات برجامي را از 18 ارديبهشت در فواصل 60 روزه آغاز کرده و تاکنون دو گام در اين مسير برداشته است. کمتر از 50 روز از ضربالاجل دوم باقي مانده و در شرايطي که 1+4 نتواند در اين مدت انتظارهاي اقتصادي ايران (فروش نفت و ايجاد کانالي براي تبادلهاي مالي و بانکي) را برآورده سازد گام سوم برداشته خواهد شد و به نظر ميرسد که با برداشته شدن اين گام عملا ايران و 1+4 در مسيري غيرقابل بازگشت قرار خواهند گرفت که نزديکترين ايستگاه در آن پايان برجام است.
نشست بروکسل در روزهايي برگزار شد که ايران و بريتانيا تنش جديدي را در روابط تجربه ميکنند. توقيف نفتکش «گريس 1» که حامل نفت ايران بود در سواحل جبلالطارق و با دستور بريتانيا صداي انتقاد و اعتراض ايران را بلند کرده است. در حالي که تهران، لندن را به تبعيت از تحريمهاي يک جانبه امريکا عليه خود متهم ميکند جرمي هانت، وزير خارجه بريتانيا ميگويد نفتکش حامل نفت ايران به دليل بيم حرکت به سمت سوريه که تحت تحريم اتحاديه اروپاست، متوقف شده است. جدال ميان تهران و لندن در اين رابطه ادامه دارد و همين مساله بر بدبيني ايران به اروپا براي حفظ برجام افزوده است.
موگريني همچنان اميدوار
وزراي خارجه 28 کشور اروپايي روز گذشته در بروکسل دور هم جمع شدند تا شايد بتوانند دست در دست هم از توافقي محافظت کنند که ميتوان آن را تنها دستاورد ديپلماتيک اتحاديه اروپاي واحد در حوزه سياست خارجي در چند دهه اخير دانست. دستاوردي که از يک سال و 70 روز پيش در حال دست و پنجه نرم کردن با دردسري است که دونالد ترامپ، رييسجمهوري که شيفته يکجانبهگرايي در سطح بينالمللي است به راه انداخت. برجام ماحصل 13 سال مذاکره و نتيجه دور يک ميز نشستن 6 عضو دائم و غيردائم شوراي امنيت با ايران بود و حالا دونالد ترامپ ميگويد من توافق خودم با تهران را ميخواهم بدون حضور اغيار. سه کشور اروپايي ميگويند هر آنچه در چنته داشتهاند براي حفظ توافق هستهاي به کار گرفتهاند اما با توجه به دستاورد اقتصادي نزديک به صفر ايران از برجام در چندماه اخير بايد گفت ظاهرا مشت اروپاييها بدون امريکا خاليتر از چيزي است که ادعا ميکردند. به نظر ميرسد که اروپاييها تنها راه براي منتفع شدن اقتصادي ايران از برجام را بازگشت امريکا به توافق يا توقف تحريمهاي هستهاي امريکا ميدانند و برهمين اساس ايران ميگويد تکرار نشست و برخواست با تروئيکاي اروپايي بدون آنکه براي اجراي جزييات برجام راههاي عملي ارايه داده شده (از جمله اينستکس) را اجرايي کنند، معنايي ندارد. در حالي که تروئيکاي اروپايي در يک سال گذشته از کنارهگيري امريکا از برجام ترجيح دادند با تلاشهاي سهجانبه ايران را راضي کنند در چند هفته اخير ساير کشورهاي اروپايي هم به کمک بريتانيا، فرانسه و آلمان آمدهاند تا شايد اتحاد دستهجمعي در برابر متحد سنتي يعني امريکا بتواند تاثير تحريمهاي يکجانبه اين کشور بر ايران را کمتر کند. فدريکا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پيش از آغاز نشست ديروز در جمع خبرنگاران پيشبيني کرد که نشست فوق طولانيترين نشست شوراي وزيران در ۵ سال اخير باشد. هر چند که ايران يکي از محورهاي بحث بود اما با توجه به حساسيت موضوع طبيعتا بيشتر زمان نشست ديروز به برجام اختصاص پيدا کرد. کشورهاي اروپايي از ايران ميخواهند کاهش تعهدات برجامي را متوقف کند و اين در حالي است که ايران ميگويد تعهد در برابر تعهد. فدريکا موگريني پيش از جلسه پشت درهاي بسته در پاسخ به سوال خبرنگاران مبني بر اينکه آيا انتظار گشايشي در بنبست به وجود آمده را داريد گفت: انشاءالله. ابراز اميدواري که با توجه به رفتارهاي اروپا در يک سال گذشته چندان نميتوان به آن خوشبين بود.
هرچند که اقدام اخير ايران مستند به مواد 26 و 36 برجام است اما عبور ايران از برخي محدوديتهاي برجامي در گزارش پيشروي آژانس بينالمللي انرژي اتمي منعکس خواهد شد و به اين ترتيب سه سال و نيم پس از اجراي برجام و پس از 15 گزارش آژانس بينالمللي دال بر پايبندي ايران به توافق، براي نخستين بار عدم پايبندي ايران به محدوديتهاي قيد شده در برجام اعلام خواهد شد. در شرايطي که ايران و 1+4 نتوانند اختلافهاي موجود براي اجراي جزييات برجام را حل و فصل کنند اين احتمال که اروپاييها به مکانيسم حل اختلاف در داخل برجام مراجعه کنند، افزايش پيدا خواهد کرد. تهران هشدار داده که ارجاع پرونده به شوراي امنيت و قرارگرفتن 1+4 در مسير استفاده از «مکانيسم ماشه» براي بازگرداندن تحريمهاي هستهاي عليه ايران خط قرمز اين کشور است و تهران در صورت حرکت اروپا در اين مسير از برجام خارج ميشود.»
اينستکس در گير و دار ترس از تحريم و نبود اعتبار
ايران و اروپا مدتهاست درباره يکي از ابزار جبران اقتصادي خروج امريکا از برجام به نام «اينستکس» با هم به توافق رسيدهاند اما گره در جزييات است. خبرگزاري رويترز ساعتي پيش از آغاز نشست وزراي خارجه اتحاديه اروپا در بروکسل در اين باره نوشت: «اروپا هنوز در تلاش است تا کانال ويژه تبادلات مالي با ايران موسوم به «اينستکس» را اجرايي کند اما طرف ايراني اين نهاد هنوز تشکيل نشده است. البته هر چند که اگر اين اتفاق هم بيفتد، باز (اينستکس) در اوان فعاليت خود فقط شامل کالايي مانند مواد دارويي و غذايي ميشود که هماکنون تحت تحريمهاي امريکا قرار ندارند.»براساس ترجمه خبرگزاري فارس رويترز با اشاره به تاکيدهاي مکرر ايران مبني بر لزوم مشمول شدن صادرات نفت (يا ارايه تسهيلات اعتباري قابل توجه جهت بهرهمندي از عوايد اقتصادي برجام) در ساز و کار اينستکس، به نقل از ديپلماتهاي اروپايي مينويسد که اروپا در هر صورت نگران است ايالات متحده عليه کل اين کانال اقدام کرده و آن را نيز مشمول تحريمهاي خود قرار دهد. يک مقام اروپايي در اين باره توضيح ميدهد: «توافق در آستانه حاصل شدن است. روز دوشنبه پيامي براي نشان دادن يکپارچگي اتحاديه اروپا (براي حفظ برجام) صادر ميکنيم اما به ايران نيز تاکيد ميکنيم که بايد به مسير اصلي بازگردد. در حال حاضر هيچ چيز قابل بازگشت نيست، پس ما فرصت بيشتري براي ديپلماسي داريم». اين خبرگزاري همچنين به نقل از يک مقام رياستجمهوري فرانسه درباره ديدار هفته قبل «امانوئل بون» فرستاده ويژه رييسجمهور فرانسه با «حسن روحاني» رييسجمهور ايران، نوشت: «ما به رييسجمهور روحاني گفتيم که مولفههاي توقف (در اجراي تعهدات برجامي) چيست و منتظر پاسخ از سوي طرف ايران هستيم اما آنها نقطه شروع را بسيار بالا گرفته و خواستار رفع فوري تحريمها هستند.» به گزارش «اعتماد»، رويترز در حالي ادعا کرده ساز و کار مقابل اينستکس در ايران هنوز راهاندازي نشده که اين ادعا با اظهارات مقامهاي کشورمان در تناقض است. برخي از منابع خبري ادعا ميکنند طرح فرانسه شامل توقف کاهش تعهدات برجامي ايران در برابر بازگشت وضعيت تحريمهاي هستهاي امريکا به روزگاري است که 8 کشور از معافيتهاي تحريمي براي خريد نفت ايران برخوردار بودند. محمدجوادظريف، وزير خارجه هفته گذشته در سخناني با ناکافي و نامتوازن خواندن پيشنهاد فرانسه اعلام کرد رايزنيها در اين خصوص همچنان ادامه دارد.
چرايي تلاش اروپا
بيبيسي انگليسي در گزارشي تفصيلي به بررسي نشست روز گذشته اروپاييها براي نجات برجام پرداخته و در بخشهايي از اين گزارش به نقل از خبرنگار امنيتي اين رسانه انگليسي مينويسد: با توجه به کاهش تعهدات برجامي ايران حتي اگر تهران به سمت ساخت سلاح اتمي هم نرود بيم اين وجود دارد که ساير کشورهاي همسايه ايران دست به توسعه برنامه هستهاي خود در رقابت با ايران بزنند. اظهارنظرهايي که در اين مدت از سوي عربستان سعودي شاهد بوديم نشان ميدهد که رياض، ايران هستهاي يا ايران خارج شده از مسير نظارت بر برنامه هستهاياش را نميپذيرد. اگر عربستان در اين مسير قرار بگيرد مصر و ترکيه هم در تلاش براي دستيابي به فناوري پيشرفته هستهاي تعلل نخواهند کرد.
پوليتيکو در گزارشي درباره نشست روز گذشته وزراي خارجه اتحاديه اروپا در بروکسل نوشت: اروپاييها تلاش ميکنند بستهاي براي پيشنهاد به ايران تهيه کنند و اين در حالي است که هيچ نرمشي در موضع واشنگتن و تهران حاصل نشده است. 28 وزير خارجه يک هفته پس از تلاشهاي مداوم ديپلماتيک به رهبري فرانسه براي متقاعد کردن ايران به بازگشت از مسير کاهش تعهدات برجامي و تشويق امريکا به توقف در تحريم ايران در بروکسل دور هم جمع شدند. با اين همه به نظر ميرسد که نه تهران و نه واشنگتن هيچ نشانهاي از نرمش از خود نشان ندهند. اروپاييها جدا از مساله برجام نگران اين هستند که تشديد تنش ميان تهران و واشنگتن به رويارويي نظامي منتهي شود و کل منطقه غرب آسيا را در بر بگيرد. تلاشهايي که اروپا تا اين لحظه براي کنترل تنش کرده هيچ فايدهاي نداشته است. محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران همچنان اروپا را به موضعگيريهاي صرفا شفاهي متهم ميکند و تکرار اين اظهارنظر از سوي وي حتي پس از سفر مشاور ديپلماتيک امانوئل مکرون به تهران نشان دهنده مخالفت ايران با طرح فرانسه بود. ايران در چند هفته اخير فشارها بر اروپا براي منتفعسازي اقتصادي ايران از برجام را افزايش داده و همين مساله اروپا را بيش از پيش نگران برجام کرده است. يک مقام آگاه در اليزه در اين باره به پوليتيکو گفته است: «اروپاييها يک مسووليت سخت دارند و آن هم تلاش براي دور کردن تهران و واشنگتن از وضعيت فعلي است. ايرانيها واکنش خوبي نسبت به سفر مشاور ديپلماتيک مکرون نشان دادند هر چند که نه قدم برداشتن در مسير کاهش تنش را پذيرفته و نه رد کردند. ايرانيها به فرستاده مکرون گفتند سياست فشار حداکثري امريکا را با مقاومت حداکثري پاسخ خواهند داد.» به گزارش پوليتيکو در حالي که فرستاده مکرون در حال رايزني با حسن روحاني بود دونالد ترامپ در توييتر خود از وضع تحريمهاي بيشتر عليه ايران خبر داد.
1+4 اقدام ايران را نقض فاحش نميداند
نشست روز گذشته وزراي خارجه اتحاديه اروپا همانطور که فدريکا موگريني، مسوول سياست خارجي اين اتحاديه پيشبيني کرده بود به يکي از طولانيترين جلسات وزراي 28 کشور عضو تبديل شد. پس از پايان اين جلسه، موگريني در جمع خبرنگاران حاضر و پس از ارايه توضيحاتي کوتاه درباره محورهاي بحث، به سوالهاي خبرنگاران که عمدتا درباره پرونده برجام و اجراي آن بود، پاسخ داد. از کليات اظهارات موگريني ميتوان اين گونه نتيجهگيري کرد که در نشست روز گذشته حداقل براساس آنچه تا لحظه تنظيم اين خبر علني شده، تحول خاصي در وضعيت قبلي توافق هستهاي رخ نداده است. موگريني باز هم از تلاش اروپا براي به راهاندازي اينستکس سخن گفت و نويد داد که تعداد کشورهاي پيوسته به اين ساز و کار در حال افزايش است. وي به دليل تهديد تحريم اين ساز و کار از سوي امريکا از ارايه جزييات بيشتر درباره کشورها و شرکتهاي پيوسته به اينستکس خودداري کرد. شايد مهمترين بخش از سخنان موگريني اين بود که تا اين لحظه با توجه به گزارشهاي آژانس بينالمللي انرژي اتمي هيچ کدام از اعضاي 1+4 اقدامهاي ايران در کاهش تعهدات برجامي را نقض اساسي يا فاحش برجام که منتهي به کار افتادن بند 36 از سوي آنها و مکانيسم حل اختلاف شود، ندانستهاند.
مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در اين باره گفت: «درباره مکانيسم حل و فصل اختلاف- بند ۳۶ برجام- بايد بگويم اين ساز و کار در توافق براي «عدم پايبندي اساسي» در نظر گرفته شده است. در حال حاضر، هيچ کدام از طرفهاي توافق قصدي براي فعال کردن اين ساز و کار نشان ندادهاند که اين به معني اين است که در حال حاضر - فعلا و بر اساس اطلاعات موجود - هيچ کدام از آنها عدم پايبندي [ايران] را مصداق عدم پايبندي اساسي نميدانند. تمامي گامهايي که ايران برداشته - اقداماتي که ما بابت آن متاسفيم و از ايران ميخواهيم که به پايبندي کامل برگردد - از لحاظ فني اقداماتي بازگشتپذير هستند. ما اميدواريم که ايران اين گامها را به عقب برگرداند و از اين کشور دعوت ميکنيم که اين کار را انجام دهد و به پايبندي کامل به برجام بازگردد.»
موگريني در ادامه افزود: اجازه دهيد اين را اضافه کنم که من در گفتوگوهايم با بسياري از رابطان، از جمله رابطان در منطقه در اين روزها متوجه شدهام که همه - از جمله آنها که ديدگاه انتقادي بيشتري نسبت به برجام داشتند- امروز از ايران ميخواهند که به اين توافق احترام بگذارد؛ حتي کساني که منتقد توافق بودند و آن را موثر نميدانستند.»
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در ادامه مدعي شد که امروز همه متوجه شدهاند که توافق هستهاي جايگزين ندارد. وي گفت اجراي کامل برجام از اهميتي اساسي براي حفظ هر چه بيشتر آرامش در منطقه و خودداري از تشديد تنشها برخوردار است.
به گزارش «اعتماد»، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در بخشهاي نخست اين نشست خبري تاکيد کرد که در جلسه امروز تمام اعضاي اتحاديه اروپا متفق القول اعلام کردند بايد بکوشيم ابزارهاي اجراي ساز و کار مالي (اينستکس) را شتاب دهيم. وي در ادامه خاطرنشان کرد «هدف ما اين است که اين ساز و کار هم براي کشورهاي اروپايي و هم کشورهاي غير اروپايي قابل استفاده شود. اولين داد و ستدها از طريق اينستکس آغاز شده و بحث درباره اينکه اين مکانيسم فروش نفت را هم شامل بشود يا نه، ادامه دارد.» موگريني در بخشهاي ديگري از اظهاراتش اعلام کرد که تاکنون ۱۰ کشور اروپايي در اين شبکه ساز و کار مالي با ايران حاضر شدهاند.
بازار