آخرین بخت در میانجیگری اروپا
ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست بسياري از ناظران براين باورند که سفر احتمالي «امانوئل ماکرون» به تهران ميتواند آخرين بخت ميانجيگري طرفهاي اروپايي امضاء کننده برجام براي برون رفت از بنبست جاري در بحران روابط ايران و امريکا باشد. به اعتقاد اين گروه از ناظران، نه تنها ابتکارهاي ژاپن، بلکه آلمان و بريتانيا نتوانسته است تهران را مجاب به قبول آنچه کند که اروپائيان خواستار آن هستند. اکنون وزيران امور خارجه فرانسه، آلمان و بريتانيا در پي اجلاس مشترک خود در بروکسل، با جمع بندي ايدههايشان که رئيس جمهوري فرانسه با خود به تهران خواهد آورد، اميدوارند بتوانند روزنهاي را در ديوار بياعتمادي جاري ايجاد کرده و به اين ترتيب زمينه بازگشت به وضع ثبات گذشته فراهم شود. بديهي است کليد گشاينده بنبست کنوني، آنچه خواهد بود که ماکرون براي فروش به تهران ميآورد. «حسن روحاني» در اظهارات کمسابقه و صريح خود آمادگي مشروط تهران را براي بازگشت به ميز مذاکره با امريکا در چارچوب برجام اعلام کرده است. او به سه شرط اصلي تهران اشاره کرده که عبارتند از لغو فوري تحريمها؛ امکان بازگشت بدون مانع به بازار فروش نفت و سرانجام گفتوگو براساس مفاد برجام. کوتاه زماني پس از اظهارات رئيسجمهوري ايران «مايک پمپئو» هرگونه گفتوگو را درچارچوب آنچه «دونالد ترامپ» آن را پيشتر مردود دانسته و براين اساس از برجام خارج شده، رد کرد و خواستار گفتوگو براساس مدل پيشنهادي دولت متبوع خود شد. در نگاه تهران، مطالبات واشنگتن، تمکين از يک حاصل جمع «صفر و صد» است که تنها يک طرف بايد به خواستهاي طرف ديگر تن دهد. در اين صورت «برنامه جامع اقدام مشترک» که به برجام شناخته شده و توافق با حاصل جمع متغير است، دچار تغيير ماهيت خواهد شد. گام تازه اروپا براي ميانجيگري در بحران روابط ايران و امريکا به تفاوت ابتکاري بستگي خواهد داشت که ماکرون از جانب طرفهاي اروپايي امضاء کننده برجام با خود به تهران ميآورد. گمانهها در اينباره توأم با خوشبيني و بدبيني است. خوشبيني از اين بابت که وزيران امور خارجه سه کشور اروپايي سرانجام به ابتکاري دست يافتهاند که بتواند تهران و واشنگتن را براي بازگشت به گفتوگو مجاب کند. بدبيني از اين بابت که ابتکار تازه اروپا همچنان فاقد امتيازهاي لازم در ترغيب تهران براي گفتوگو با حاصل جمع متغير باشد. آنچه بديهي است اينکه اروپا در ابتکار تازه خود اميدوار است در اقدام ميانجيگرانهاش چارهاي بينابين ارائه کند. پيشبيني ميشود اروپائيان در چارچوب جدول زماني معلوم، توافق امريکا را براي قبول انعطاف و تعديل در سياست فشار حداکثري، گشايشهاي تازه اما محدود در فروش نفت ايران از يکسو و ايجاد انعطاف در مواضع هستهاي، دفاع موشکي و سياستهاي منطقهاي ايران از سوي ديگر جلب کنند. تهران تاکنون در برابر خواست همه طرفهاي امضاء کننده برجام، بر موضع بازگشت کامل به اين توافق تأکيد کرده است. به باور تهران، خواست طرفهاي اروپايي، گفتوگو در چارچوب يک برجام شکسته ـ بسته است که نميتواند قابل قبول باشد. براساس اين ديدگاه، ايران در قبال امتيازهاي داده شده در برجام، حاضر به قبول تعهداتش در اين توافق شد. اما اکنون با خروج يکجانبه امريکا از اين توافقنامه بينالمللي و بازگشت تحريمها به نقطه صفر، نميتوان انتظار داشت که ايران براي امتيازهاي از دست رفته به گام دوم در هرگونه توافق پيشنهادي تن دهد. از اين رو در نظر تهران، آنچه اروپا در ابتکارهايش براي ميانجيگري در بحران کنوني بايد به آن توجه کند، پرهيز از رويکردي است که از آن ميتوان تفسير خود پسندانه طرفهاي اروپايي از برجام برداشت کرد. به اين ترتيب بايد منتظر بود که فرانسه ازجانب طرفهاي اروپايي امضاءکننده برجام چه ابتکار قابل فروشي را به تهران عرضه ميکند. آيا اين ابتکار آخرين بخت برون رفت از بنبست کنوني در بحران روابط ايران و امريکا و بالتبع آن برجام خواهد بود؟ *جلال خوش چهره