شوک نفتکش ها به برجام
همشهري/ متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اسماعيل سلطنتپور| هنوز جنجال ترامپ بر سر پرواز پهپاد ايران بر فراز ناو آمريکايي در خليجفارس تمام نشده که ايران اين بار نه در آسمان که در دريا خبرساز شد. توقيف نفتکش انگليسي بهدليل نقض قوانين دريانوردي ميتواند اقدامي قابل پيشبيني نسبت به توقيف نفتکش حامل نفت ايران توسط انگليس به شمار رود. شامگاه جمعه سايتهاي رصد تردد نفتکشها گزارش دادند يک نفتکش انگليسي با نام استينا ايمپرو در نزديکيهاي خليجفارس درحاليکه به سمت عربستان در حرکت بود، با تغيير جهت به سمت ساحل ايران متمايل شد. دقايقي بعد روابط عمومي سپاه از توقيف يک فروند نفتکش با پرچم انگليس بهدليل نقض قوانين و مقررات دريايي و به درخواست سازمان بنادر و کشتيراني خبر داد. در اطلاعات اوليه علت توقيف نفتکش انگليسي، عدمرعايت اصل عبور بيضرر از تنگه هرمز، ورود از مسير خروجي به تنگه هرمز، خاموشکردن سيستم A.I.s کشتي، بيتوجهي به اخطارهاي ارائهشده و واردکردن پسماند نفت موجود در مخازن خود و ايجاد آلودگي شديد و لطمهزدن به محيطزيست خليجفارس عنوان شده بود و علاوه بر اين، مسئولان سازمان بنادر و کشتيراني ايران اعلام کردند نفتکش انگليسي در مسير خود به يک لنج ماهيگيري هم صدمه وارد کرده است. توقيف نفتکش بريتانيايي درست 2هفته پس از آن انجام شد که نيروي دريايي بريتانيا يک نفتکش حامل نفت ايران را در تنگه جبلالطارق به بهانه نقض قوانين اتحاديه اروپا مبني بر تحريم نفتي سوريه توقيف کرد؛ درحاليکه ايران اعلام کرده بود مقصد نفتکش سوريه نبوده ضمن اينکه ايران عضو اتحاديه اروپا نيست که ملزم به رعايت تحريمهاي اين اتحاديه باشد. ايران توقيف «گريس ١» را «راهزني دريايي» خواند و گفت: اين اقدام بيپاسخ نخواهد ماند. محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه ايران ديروز در کاراکاس، پايتخت ونزوئلا، در توييتر نوشت: برخلاف دزدي دريايي در تنگه جبلالطارق، اقدام ما در خليجفارس براي برقراري قوانين بينالمللي دريانوردي است. همانگونه که در نيويورک گفتم، اين ايران است که امنيت خليجفارس و تنگه هرمز را تضمين ميکند. بريتانيا بايد از آلت دست آمريکابودن در تروريسم اقتصادي دست بردارد.ديروز همچنين وزيران خارجه ايران و انگليس درباره نفتکشها تلفني گفت و گو کردند. 3 پيام سياسي و حقوقي ايران در همين رابطه رضا نصري، حقوقدان بينالمللي در مصاحبه با همشهري تأکيد ميکند: ايران اقدام خود را با استناد به «قوانين و مقررات بينالمللي دريايي» انجام داده است. اين قوانين و مقررات هم عمدتا ناظر به مقررات عبوري و زيستمحيطي است. او با بيان اينکه اگر از جزئيات فني اين حادثه بگذريم، اين اقدام ايران 3پيام سياسي و حقوقي مهمتري هم دربردارد، خاطرنشان ميکند: ايران مشخصا به دولت بريتانيا ميگويد: «اگر بنا باشد خود را مجاز بدانيد به اسم اجراي قوانين اتحاديه اروپا - آن هم عليه يک کشور غيرعضو اتحاديه اروپا - به زور متوسل شويد و مانع جريان آزاد دريانوردي شويد، ما هم دستکم خود را مجاز خواهيم دانست براي اِعمال قوانين و مقررات بينالمللي، عليه کشتيها و نفتکشهاي شما سختگيرانه اقدام کنيم». نصري ادامه ميدهد: موضوع دوم اين است که اگر بنا باشد بهطور کليتر دولتهاي غربي - به اسم اِعمال قوانين داخلي خود و به تبعيت از منش آمريکا - عليه ايران اقدامات قهريه اتخاذ کنند، ايران هم با توسل به اجراي قوانين بينالمللي يا حتي اجراي قوانين داخلي خود همين رويکرد را پيش خواهد گرفت و از اين پس وارد فاز جديدي از تعامل با اين دولتها خواهد شد. بهعبارت ديگر، اگر بنا باشد باب «اِعمال قوانين فراسرزميني» براي همه باز شود، ايران هم ميتواند فردا به مصوبات شورايعالي امنيت ملي يا قوانين مجلس خود استناد کند و مناسبات بينالمللي را از اين طريق تحتتأثير قرار دهد. بهعنوان مثال، ايران ميتواند بگويد «مطابق فلان قانون مجلس شوراي اسلامي، عربستان سعودي و بحرين - که مرتکب جنايت جنگي شدهاند - ديگر مجاز به دريافت تسليحات يا فروش نفت خود نيستند و ما از اين پس کشتيهايي را که در خليجفارس تردد ميکنند، بهمنظور حصول اطمينان از اجراي اين قانون مورد بازرسي و احيانا توقيف قرار خواهيم داد!» به بيان سادهتر، اگر قرار باشد کشورهاي اروپايي - که رسما متعهد به ايستادگي در برابر قوانين فراسرزميني آمريکا شدهاند - به جاي اجراي تعهدات خود از اين الگو تبعيت کنند، ما هم رويکرد مشابهي پيش خواهيم گرفت. اين کارشناس سياست خارجي در اين خصوص ميگويد: سومين پيام ايران به انگليس اين است که در تبعيت از دستورات غيرقانوني، نامتعارف و غيرمنطقي آمريکا «بيگدار به آب نزنيد»! نصري تأکيد ميکند: بريتانيا و ساير کشورهاي اروپايي توان و قابليت اجرايي اين را ندارند که با ايران وارد بازي توقف نفتکشها شوند يا در پسِ اجراي دستورات آمريکا، منافع خود را بهصورت مستقل تضمين کنند. پس به نفع همه است که بهجاي قدم گذاشتن در مسيري که پايان آن مشخص نيست، همگي به مُر قوانين بينالمللي عمل کنيم. اميرعلي ابوالفتح کارشناس مسائل بينالملل نيز به همشهري ميگويد: ايران اعلام کرده توقيف نفتکش انگليس بهدليل مسائل تکنيکالي بوده؛ ازجمله اينکه در مسير مخالف حرکت کرده و يا با لنج ماهيگيري تصادمي داشته؛ بنابراين انگيزه اعلامشده از سوي ايران سياسي و نظامي نبوده اما طرف غربي تلاش ميکند اين اقدام را مابازاي توقيف کشتي گريس 1 در جبلالطارق معرفي کند. فارغ از اينکه کدام روايت درست است، مسئله مهم اين است که تنش در منطقه تنگه هرمز بسيار تأثيرگذار است و حتي يک اقدام تکنيکالي هم واکنشهاي مهمي در پي دارد؛ مثلا انگليس تردد کشتيهاي خود را متوقف کرده و در منطقه بخش عمدهاي از کشورها تجارتشان از تنگه هرمز است. وي با بيان اينکه چون دو طرف بر مواضع خود پافشاري ميکنند، اين تنشها ادامه خواهد داشت، خاطرنشان ميکند: البته من ورود طرفين به جنگ تمامعيار را محتمل نميدانم اما از اين دست اتفاقات بازهم رخ خواهد داد که تأثير زيادي بر حملونقل و بيمه و بازار انرژي ميگذارد. ابوالفتح در عين حال يادآور ميشود که ممکن است بعد از زورآزمايي آمريکا بر سر تحريم که نتيجهبخش نبود، پس از آنکه زورآزمايي نظامي هم نتيجهبخش نباشد، آمريکا يا وارد جنگ تمامعيار با ايران شود که بسيار هزينهبر است و يا اينکه انتظارات خود را کاهش دهد. شوک نفتکشها به برجام اميرعلي ابوالفتح با بيان اينکه تصاعد بحران شايد مقدمهاي باشد که طرفين به توافق نزديک شوند، تأکيد ميکند که غربيها بايد بدانند که نميتوانند از يکسو نقش و قدرت و جايگاه ايران را ناديده بگيرند و ايران را با تحريمها رها کنند و از سوي ديگر کشتيهايشان بهراحتي از بغل گوش ايران عبور کند و مشکلي براي آنها ايجاد نشود. وي با بيان اينکه برجام هماکنون تقريبا از دست رفته و مثل کسي است که تنفس مصنوعي دارد، گفت: برجام به يک شوک نياز دارد. ايران تاکنون چند شوک وارد کرده که آمريکاييها نپذيرفتهاند. اين اقدامات اخير در تنگه هرمز ميتواند برجام را احيا کند؛ بهنحوي که آمريکاييها ببينند راهي جز چارچوب برجام وجود ندارد؛ در غير اين صورت با ادامه روند فعلي تا چندماه ديگر برجام از بين خواهد رفت.