چراغ جادوی ۶۸ هزار میلیاردی وزارت نفت
فرهيختگان/ متن پيش رو در فرهيختگان منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. صندوقهاي بازنشستگي بهعنوان سرمايهگذاران نهادي، بهموجب اسناد مصوب سازمانهاي بينالمللي در سرمايهگذاريهاي خود بايد از اصولي مانند داشتن اهداف مشخص، شفافسازي فعاليتها براي اعضاي صندوق، تعادل امنيت و سودآوري، استقلال از مداخلات دولت و مسئولانه بودن سرمايهگذاري پيروي کنند. با توجه به آنکه تبعيت صندوقها از اين اصول موجب تقويت منابع مالي و توانايي آنها در ايفاي تعهدات در برابر بيمهشدگان و درنهايت، تضمين حق بر تامين اجتماعي اعضاي صندوق خواهد شد، در نظام حقوقي بيشتر کشورها، پيروي صندوقها از اين اصول نظاممند شده است. در اين گزارش وضعيت «صندوقهاي بازنشستگي، پسانداز و رفاه کارکنان صنعت نفت» بررسي شده است که نشان ميدهد اين صندوقها با دارايي نزديک به 68 هزار ميليارد توماني خود و با سرمايهگذاري در سهام 181 شرکت، با وجود اينکه يکي از بزرگترين صندوقهاي بازنشستگي کشور هستند، اما عملکرد آنها چندان شفاف نيست. براي مثال زماني که قانون منع بهکارگيري بازنشستگان در نهادهاي دولتي تصويب شد، اين صندوقها به اين بهانه که غير دولتي هستند، از اعلام ليست اعضاي هياتمديره صندوق شرکتهاي زيرمجموعه خودداري کردند. همچنين اين شرکتها در حالي خود را غيردولتي خطاب ميکنند که طبق اساسنامه صندوقهاي بازنشستگي وزارت نفت، بيژن زنگنه بهعنوان وزير نفت، رئيس هياتامناي اين صندوقهاست و رئيس صندوق که بالاترين مقام اجرايي صندوق و مسئول اداره آن است از سوي زنگنه انتخاب ميشود. بهعبارت ديگر، همان نقشي که وزارت کار در شرکتهاي زيرمجموعه سازمان تامين اجتماعي ازجمله شستا بازي ميکند، در اين صندوقها نيز وزارت نفت بازيگر همان نقش است، با اين تفاوت که در زيرمجموعههاي سازمان تامين اجتماعي تا حدودي اطلاعات مالي و ليست مديران و اعضاي هياتمديره مشخص است اما در اينجا به بهانه غيردولتيبودن شرکتها، اين شرکتها به حياط خلوت سياسيون تبديل شده است. در اهميت سرمايهگذاريهاي صندوق بازنشستگي کارکنان صنعت نفت همين قدر کافي است که بدانيم طي سالهاي 86 تا 94 که نام هلدينگ سرمايهگذاري صندوق بازنشستگي کارکنان صنعت نفت از زيرمجموعههاي صندوق بازنشستگي نفت در ليست 500 شرکت برتر سازمان مديريت صنعتي ايران بوده، ميزان فروش سالانه هلدينگ مذکور از 811 ميليارد تومان در سال 86 به 19.4 هزار ميليارد تومان در سال 93 و 16.4 هزار ميليارد تومان در سال 94 رسيده است. حال اينکه صندوقي با اين گردش مالي عظيم که شرکت سرمايه گذاري آن در سال 94 جايگاه نهم را ميان 500 غول اقتصاد ايران کسب کرده، چرا ليست هياتمديرهها و اعضاي شرکتهاي زيرمجموعه را منتشر نميکند، جاي تامل دارد. صندوقي با 68 هزار ميليارد دارايي طبق آخرين صورت مالي حسابرسيشده که مربوط به سال مالي منتهي به ارديبهشت سال 96 است، حجم داراييهاي صندوقهاي بازنشستگي، پسانداز و رفاه کارکنان صنعت نفت در ارديبهشت 96 حدود 67 هزار و 797 ميليارد تومان بوده است. بررسي جزئيات حجم داراييهاي اين صندوقها نشان ميدهد از مجموع کل دارايي اين صندوقها، 14 هزار و 653 ميليارد تومان آن مربوط به داراييهاي شرکتهاي اصلي، 2.5 هزار ميليارد تومان آن مربوط به سرمايهگذاري در شرکتهاي فرعي، نزديک به 91 ميليارد تومان آن مربوط به سرمايهگذاري در املاک، 341 ميليارد تومان آن مربوط به اوراق مشارکت، 1.7 هزار ميليارد تومان آن مربوط به تسهيلات اعطايي، 2.2 هزار ميليارد تومان آن مربوط به سپردههاي بانکي و 46 هزار ميليارد تومان آن مربوط به موجودي مواد و کالا، سرقفلي، ساير داراييهاي مشهود و غيرمشهود است. صندوق نفت نهمين غول اقتصاد ايران بود! از سال 86 تا 94 نام هلدينگ سرمايهگذاري صندوق بازنشستگي کارکنان صنعت نفت از زيرمجموعههاي صندوق بازنشستگي نفت در ليست 500 شرکت برتر سازمان مديريت صنعتي ايران ديده ميشود، اما مشخص نيست در پسابرجام که وضعيت مالي و عملکردي شرکتهاي نفتي، معدني و پتروشيمي بهبود يافت، چرا اين شرکتها در ليست 500 شرکت برتر ديده نميشوند. خروج نام هلدينگ سرمايهگذاري صندوق بازنشستگي کارکنان صنعت نفت از اين ليست از آنجايي داراي اهميت است که در سال مالي 94 هلدينگ مذکور با فروش 16 هزار و 409 ميليارد توماني شرکتهاي زيرمجموعهاش، نهمين غول اقتصادي ايران نام گرفته بود. در اين زمينه بررسي آمارهاي سازمان مديريت صنعتي ايران در سالهاي مختلف نشان ميدهد ميزان فروش هلدينگ سرمايهگذاري صندوق بازنشستگي صنعت نفت در سال مالي 86 حدود 811 ميليارد تومان بوده که اين ميزان تا سال 91 به8.4 هزار ميليارد تومان، در سال 92 به 12.6 هزار ميليارد تومان، در سال 93 به 19.4 هزار ميليارد تومان و در سال 94 به16.4 هزار ميليارد تومان رسيده است. صندوقي با 181 شرکت! طبق صورت مالي سال مالي منتهي به ارديبهشت 96 صندوقهاي بازنشستگي، پسانداز و رفاه کارکنان صنعت نفت، حجم داراييهاي اين صندوقها در شرکتهاي اصلي حدود 14 هزار و 653 ميليارد تومان و حجم دارايي اين صندوقها در سرمايهگذاري شرکتهاي فرعي حدود 2.5 هزار ميليارد تومان بوده است. در اين زمينه بررسيها نشان ميدهد در زيرمجموعه شرکتهاي اصلي اين صندوقها نام 47 شرکت درجشده که صندوق سهام 20 تا 49 درصدي در اين شرکتها دارد. همچنين در زيرمجموعه سهام شرکتهاي فرعي اين صندوقها نيز نام 134 شرکت و صندوق بورسي و غيربورسي ديده ميشود. پتروشيمي مارون، پتروجه زاگرس، پتروشيره خارک، صنايع پتروشيمي خليجفارس، سيمان خاش، سيمان بهبهان، سرمايهگذاري صنعت و معدن، پتروشيمي فنآوران و داروسازي اسوه از زيرمجموعههاي اصلي و بورسي اين صندوقها هستند و از شرکتهاي غيربورسي نيز ميتوان به پتروشمي باختر، پتروشيمي مرواريد، شرکت ملي نفتکش ايران، پتروشيما اروند، پتروشيمي تندگويان، لولهسازي اهواز، خدمات بيمهاي امين پارسيان، تامين سرمايه سپهر و... اشاره کرد. همچنين صندوق صنايع پتروشيمي خليجفارس، صندوق ملي نفتکش ايران، صندوق پتروشيمي اروند و صندوق پتروشيمي تندگويان نيز از صندوقهاي زيرمجموعه صندوق بازنشستگي وزارت نفت هستند. صندوقهاي نفت حياطخلوت بازنشستههاست؟ 26شهريور سال 97 بود که مجلس شوراي اسلامي طرح خروج بازنشستگان از پستهاي دولتي را به تصويب رساند. با تصويب اين قانون و مطالبه رسانههاي عمومي، برخي از وزارتخانهها ازجمله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي اقدام به انتشار اسامي اعضاي هياتمديره و مديران شرکتهاي تابعه و زيرمجموعه خود اعم از شستا، صندوق بازنشستگي کشوري، صندوق بازنشستگي کارکنان فولاد، صندوق بيمه اجتماعي کشاورزان، روستاييان و عشاير، سازمان تامين اجتماعي و بانک توسعه تعاون کردند. در همين زمينه انتظار ميرفت وزارت نفت نيز اقدام به انتشار اسامي و مشخصات مديران شرکتهاي تابعه خود کند، با اين حال تا بهامروز وزارت نفت هيچ اقدامي در راستاي شفافسازي مشخصات شرکتهاي وابسته به خود نکرده است. شفافسازي ليست اسامي اعضاي هياتمديره و مديران شرکتهاي تابعه وزارت نفت از اين منظر مهم است که برخي خبرها شائبه حضور مديران بازنشسته، چندشغله و حتي نمايندگان ادوار مجلس در اين شرکتها را تقويت ميکند؛ اما قابل تامل اينکه هر بار موضوع شفافيت درمورد شرکتهاي زيرمجموعه وزارت نفت ازجمله صندوقهاي بازنشستگي وزارت نفت مطرح شده، مديران اين شرکتها دليل بهکارگيري بازنشستهها را در زيرمجموعههاي اين شرکتها، غيردولتي بودن شرکت و عدم تامين بودجه مستقيم از سوي دولت ذکر کردهاند. صندوقهاي نفت بالاخره دولتي هستند يا خصوصي؟ صندوق بازنشستگي صنعت نفت در تاريخ 1326.10.11 براساس مصوبات مربوطه تشکيل شده است. طبق قانون اساسنامه شرکت ملي نفت ايران، اداره امور صندوقها ازجمله نگهداري، بهکار انداختن و بهرهبرداري از داراييهاي آن برعهده هياتامناي صندوقها که همان هياتمديره شرکت ملي نفت ايران است. تا قبل از تاريخ 1377.10.29 صندوقهاي بازنشستگي، پسانداز و رفاه کارکنان صنعت نفت از نقطهنظر تشکيلات اداري و سازماني زيرمجموعه امور اداري شرکت ملي نفت ايران محسوب ميشد و اتخاذ تصميم در اداره امور آن بهطور عام به نحو متمرکز و با تصويب هياتمديره شرکت ملي نفت ايران (هياتامناي صندوق) به مرحله عمل درميآمد؛ اما در تاريخ 1377.10.29 هياتامناي صندوقها بهمنظور اجراي هرچه بهتر وظايف مصرح در اساسنامه و تعيين ترتيبات و نظام ارتباطي بين صندوقها و مديريت و هياتامنا، مقررات مربوط به اداره صندوقها را طي مصوبه شماره 1185 تصويب کرد که براساس آن صندوقها داراي ارکان و تشکيلات جديدي به ترتيب 1- هياتامنا (هياتمديره شرکت ملي نفت ايران)، 2- هياتمديره (رئيسه) و 3- رئيس صندوق و بازرسي شد. طبق اطلاعات درجشده در صندوقهاي بازنشستگي، در حال حاضر بيژن زنگنه رئيس هياتامناي اين صندوقهاست. طبق اطلاعات درجشده در اساسنامه صندوق، رئيس صندوق بالاترين مقام اجرايي صندوق و مسئول اداره، هماهنگي امور و همچنين حفظ حقوق، منافع و اموال و سرمايه و وجوه در اختيار صندوق است که نمايندگي صندوق را در مقابل مقامات دولتي، انتظامي، قضايي، همچنين اشخاص حقيقي و حقوقي نيز دارد. در حال حاضر افخم زرواني، رئيس صندوقهاي بازنشستگي، پسانداز و رفاه کارکنان صنعت نفت است که در 22 آبان سال 95 توسط زنگنه انتخاب شده است. بر اين اساس بيژن زنگنه بهعنوان وزير نفت و شرکت ملي نفت ايران در حالي نقش مهمي در تصميمگيريهاي اين صندوقها دارد که گفته ميشود اين صندوقها مشمول قوانين شرکتهاي دولتي نميشوند. طبق مطالبي که گفته شد، بيژن زنگنه و شرکت ملي نفت ايران نقش پررنگي در اداره اين صندوقها دارند، با اين حال هويت حقوقي صندوق بازنشستگي نفت هنوز مشخص نيست و اين سوال مطرح ميشود که اگر اين صندوقها و شرکتهاي زيرمجموعه آن بهلحاظ حقوقي جزئي از وزارت نفت نيست، پس چرا زنگنه و شرکت ملي نفت رئيس اين صندوقها را انتخاب ميکنند و اگر شرکتهاي آن دولتي است، پس چرا در پيوست شماره سه قانون بودجه سالانه کشور نام اين صندوق نيامده است. ماجراي کلاهبرداري ۳۳۰ ميلياردي سلطان قير از صندوق يکم ديماه 97 حميدرضا باقريدرمني به جرم افساد فيالارض از طريق تشکيل شبکه کلاهبرداري و رشاء اعدام شد. يکي از اتهامات درمني اين بود که وي بدون پرداخت حتي يک ريال از شرکت پالايش نفت جي، ۳۲۲ هزار تن قير خريداري کرده بود؛ شرکتي که از زيرمجموعههاي صندوق بازنشستگي صنعت نفت است. درمني که از طريق تشکيل شرکتهاي صوري و کاغذي متعدد اقدام به اين کلاهبرداري کرده بود، درنهايت معلوم نشد که چگونه مطالبات صندوق را پرداخت کرد، با اين حال آنچه در عملکرد شرکت پالايش نفت جي اهميت دارد، اينکه نظارت کافي بر اين شرکتها وجود ندارد، همان موضوعي که موجب شد عدهاي با جعل و ارتشا، زيان قابلتوجهي به شرکت پالايش نفت جي وارد کنند.