سناریوسازی برای جنگ
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. روزهاي شلوغ آژانس بينالمللي انرژي اتمي و ايران بازهم از راه رسيدند. برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام گرفتار جزر و مد شده است. سلسله اتفاقهايي که در 16 ماه گذشته رخ داده که شامل کنارهگيري ايالات متحده امريکا از توافق هستهاي، بازگشت تحريمهاي هستهاي و ناتواني 1+4 در جبران اين غيبت ميشود، راهي جز دست بردن ايران در تعهدات هستهاي براي تهران باقي نگذاشته است. اقدامهاي امريکا به اضافه سکوت 1+4 عملا توازن لحاظ شده در برجام را برهم زده است. تهران ميگويد از منافع اقتصادي اين توافق پس از خروج امريکا از آن هيچ بهرهاي نميبرد پس مطابق با متن برجام (ماده 26 و 36) دست به کاهش متقابل تعهدات زده است. روند کاهش تعهدات برجامي ايران تاکنون سه گام را تجربه کرده که در آخرين مورد آن به عبور از تمام خط قرمزهاي تعيينشده در برجام در حوزه تحقيق و توسعه رسيده است. کاهش تعهدات برجامي ايران در حالي آغاز شده که گزارشهاي مکرر آژانس بينالمللي انرژي اتمي تا تابستان جاري همگي پايبندي ايران به تعهداتش را مورد تاکيد و تاييد قرار داده بود. نگاهي کارشناسي به گامهاي هستهاي برداشته شده توسط ايران نشان ميدهد که تهران به منظور فرصت دادن به ديپلماسي عملا تناوب و تنوع گامها را به گونهاي انتخاب کرده که همگي از قابليت بازگشتپذيري برخوردار باشند اما ناگفته پيداست که اقدامهاي ايران زنگ خطر را در آژانس بينالمللي انرژي اتمي در وين و پايتختهاي 1+4 به صدا درآورده است. شايد بتوان گفت که پس از يک دوره 120 روزه، فرصت 60 روزه پيش روي اروپا در گام سوم آخرين فرصتي باشد که 1+4 و در راس آنها تروييکاي اروپايي براي حفظ توافق هستهاي دارند. در حالي که آژانس بينالمللي انرژي اتمي با مساله عبور ايران از برخي خط قرمزها در برجام روبرو شده همزمان بنيامين نتانياهو، نخستوزير رژيم اسراييل هم نمايش هستهاياش درباره به اصطلاح وي مخفيکاريهاي ايران را ادامه ميدهد. در چنين شرايطي ميتوان گفت که آژانس بينالمللي انرژي اتمي در حالي که با مساله تعيين مديرکل پس از مرگ ناگهاني يوکيا آمانو روبهرو شده درباره ايران همزمان با دو مساله ادعاهاي هستهاي نخستوزير رژيم اسراييل و بررسي ميزان پايبندي ايران به برجام هم روبهرو است. بسترسازي بولتون، خبرسازي رويترز کاهش تعهدات برجامي ايران زمين بازي را براي اسراييل که از نخستين روز حصول توافق هستهاي مخالف آن بود، فراهم کرده است. با روي کارآمدن دولت دونالد ترامپ در امريکا، بنيامين نتانياهو به همراه چهرههايي چون جان بولتون، محمد بنزايد و محمد بنسلمان (تيم_بي) تلاش براي برهم زدن برجام را مضاعف کردند. نتيجه اين تلاشها ارديبهشت ماه سال 97 با کنارهگيري امريکا از برجام به ثمر نشست. پس از آن پيشبيني تيم ترامپ و اسراييل اين بود که ايران در کوتاهترين زمان ممکن به دليل فشارهاي اقتصادي ناشي از بازگشت تحريمهاي امريکا، عطاي برجام را به لقاي آن ميبخشد و با خروج از برجام تحريمهاي چندجانبه سازمان ملل و قطعنامههاي فصل 7 که با برجام معلق شده بازميگردند. سياست «صبر راهبردي» ايران که تا ارديبهشت ماه سال جاري ادامه داشت عملا خواب اسراييل را در اين زمينه بيتعبير رها کرد. کاهش اقدامهاي برجامي ايران گام ديگري بود که تيم بي اميدوار بود به تحريک اروپاييها منتهي شده و در نهايت با ارجاع پرونده ايران به شوراي امنيت به پايان توافق هستهاي با ايران و ورود جامعه جهاني به مرحله تنازع با تهران منتهي شود. ايران تاکنون 3 گام در مسير کاهش تعهدات برجامي برداشته اما اروپا با توجه به ضعف خود در پاسخ دادن به مطالبههاي برحق برجامي ايران، تلاش کرده با گفتوگو و ارايه راهکارهايي براي نجات برجام، ايران را در مسير معکوس قرار دهد. در چنين شرايطي نتانياهو که روزهاي انتظار براي راي دوباره اسراييليها به خود را پشت سر ميگذارد شوهاي تبليغاتياش درباره برنامه هستهاي ايران را از سر گرفته است. در حالي که کرونل فروتا، مديرکل موقت آژانس بينالمللي انرژي اتمي روز يکشنبه براي نخستينبار از زماني که جانشيني موقت يوکيا آمانو را برعهده گرفته به تهران آمد، جان بولتون و بنيامين نتانياهو مسووليت فضاسازي منفي پيرامون حضور وي در تهران را برعهده گرفتند. جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييسجمهور امريکا در يک توييت پيش از آنکه پاي فروتا به تهران برسد ادعا کرد هدف از سفر وي به تهران، پرسش درباره فعاليتهاي مخفي هستهاي ايران است. اين توييت بولتون چندساعت پس از انتشار به بستر خبري تبديل شد که رويترز منتشر کرد. اين خبرگزاري انگليسي که دسترسيهاي خوبي به منابع داخل آژانس بينالمللي انرژي اتمي دارد در گزارشي که البته به نوعي بازنشر گزارشي قديميتر به حساب ميآيد ادعاي جديدي را مطرح کرد. در اين گزارش ديپلماتهايي گمنام ادعا کردهاند که نمونهبرداري بازرسان آژانس بينالمللي انرژي اتمي از ساختماني در تورقوزآباد که نخستينبار نخستوزير رژيم اسراييل يک سال پيش از آن سخن گفته بود حکايت از وجود اورانيوم غنينشده در اين محل دارد. در اين گزارش رويترز، ادعا شده که ايران هنوز درباره دليل آثار اورانيوم در نمونهها در اين محل، توضيحي ارايه نکرده اما يک ديپلمات به اين خبرگزاري اعلام کرده که اورانيوم پيدا شده با درصد بالا غني نشده بود؛ لذا از خلوص مورد نياز براي ساخت بمب اتمي فاصله داشته است. در همين گزارش عنوان شده بود که بازرسان آژانس در زمان بازديد از اين محل، هيچ اورانيومي کشف نکرده بودند اما نظارتهايي که بر اين محل از ماه آوريل داشتند به ارسال نمونههاي محيطي از اين محل به آزمايشگاه منتهي شده است. دقيقا يک سال پيش در سپتامبر سال 2018 بود که نتانياهو ادعا کرد ايران در تابستان همان سال ۱۵ کيلوگرم مواد راديواکتيو را از تاسيساتي خارج و در مناطق مختلفي در تهران پخش کرده تا اين مواد را پنهان کند. نخستين مقام ايراني که به اين گزارش رويترز و همچنين توييت جان بولتون واکنش نشان داد، کاظم غريبآبادي، نماينده دايم ايران در آژانس بينالمللي انرژي اتمي بود. غريبآبادي در واکنش به توييت جان بولتون نوشت: «آژانس، يکي از نهادهاي وابسته به دولت امريکا نيست که بولتون بتواند دستور کار بازديدهاي مقامات آن را تعيين کند. سفر فروتا، مديرکل موقت آژانس در چارچوب تعاملات و همکاريهاي معمول ايران و آژانس صورت پذيرفت. هيچ دستور کار خاصي، آنگونه که بولتون آرزو ميکرد، نداشت. هرگونه تلاشي براي ايجاد اخلال و انحراف در همکاريهاي سازنده و فعالانه ايران و آژانس و اعمال فشارهاي نابجا به آژانس، کاملا مخرب بوده و با اقدامات مناسب ايران نيز مواجه خواهد شد.» آباده، پرده جديد از نمايش نتانياهو پس از ترک تهران توسط فروتا و انتشار گزارش رويترز، يک خبرنگار اسراييلي ادعا کرد که نخستوزير رژيم اسراييل به وي گفته به زودي درباره يک تاسيسات مخفي هستهاي در ايران افشاگريهايي ميکند. چندساعت پس از اين خبر، بنيامين نتانياهو، نخستوزير اسراييل در يک کنفرانس خبري بازهم با توسل به عکسهاي ماهوارهاي ادعا کرد که اسراييل از وجود يک «تاسيسات هستهاي پنهاني» ايران در آباده در استان فارس اطلاع پيدا کرده است. اين مقام اسراييلي ادعا کرد که ايران با اهداف نظامي «آزمايشهايي براي توسعه سلاحهاي هستهاي» در اين تاسيسات انجام داده است. البته سخنان بيبي بخش دوم جالبتري داشت که وي در آن با نشان دادن تصاويري ادعا کرد که پس از آنکه ايران متوجه شد اسراييل پرده از اين تاسيسات برداشته، تلاش کرد که شواهد و مدارک و خود اين تاسيسات را از بين ببرد. عکسهايي که نتانياهو در اين نشست خبري نشان داد متعلق به دو بازه زماني متفاوت ژوئن و جولاي گذشته بود. عکس اول متعلق به ژوئن تاسيسات را سالم نشان ميداد و در عکس دوم که به ادعاي او در ماه جولاي گرفته شده بخشهايي از ساختمان تخريب شده است که به گفته او تلاشي براي پنهان کردن اين مرکز بعد از آن بود که اسراييل به وجود آن پي برد. نخستوزير رژيم اسراييل در ادامه خطاب به مقامهاي ايران گفت: «اسراييل ميداند شما در حال چه کاري هستيد. چه وقتي و در چه محلي اين کار را انجام ميدهيد. ما به شما اجازه توليد سلاح هستهاي را نخواهيم داد.» عطش چوپان دروغگو براي جنگ از عراق تا افغانستان در حالي که نمايش هستهاي نتانياهو، فضاي خبري در رسانههاي بينالمللي را به دست گرفته بود، محمدجواد ظريف وزير خارجه کشورمان با انتشار يک توييت در روز دوشنبه و توييت ديگري در روز سهشنبه اين ادعاي نخستوزير رژيم اسراييل را رد کرد. وزير خارجه کشورمان در توييت نخست نوشت: «دارنده تسليحات هستهاي «واقعي» همانند چوپان دروغگو درباره يک سايت تخريبشده ادعايي در ايران، فرياد ميزند. او و تيم ب، بيتوجه به خون بيگناهان و يک هفت تريليون ديگر، فقط به دنبال جنگ هستند. تضمين دادنهاي وي در سال ۲۰۰۲ درباره «بازتابهاي مثبت» حمله به عراق را به ياد بياوريد. ولي قطعا اينبار وي نميتواند از کنار به تماشا بنشيند.» ظريف در اين توييت فيلم اظهارات نتانياهو که به نوعي تشويق به حمله به عراق در سال 2003 بود را ضميمه کرد. يک روز پس از اين توييت، وزير خارجه با ضميمه کردن فيلم ديگري از اظهارات نتانياهو که مشوق حمله به افغانستان بود، خطاب به رييسجمهور امريکا نوشت «آقاي ترامپ! آيا ميدانستيد که بنيامين نتانياهو در سوق دادن ايالات متحده به باتلاق افغانستان نيز موثر بود؛ همان باتلاقي که اکنون نميتوانيد از آن خارج شويد؟ شعار نتانياهو از سال ۱۹۸۶ تاکنون همواره اين بوده: تا آخرين سرباز امريکايي بجنگ! يک نمايش پرسوال نشست خبري نتانياهو با ابهامهاي بسياري برگزار شد و کارشناسان اهل فن جزييات مطرح شده در اين نشست را زيرسوال بردهاند. نيويورکتايمز در گزارشي در اين باره مينويسد: نتانياهو به هيچ سوالي پاسخ نداد و حاضران را با سوالهاي بيشمار تنها گذاشت. يکي از اصليترين پرسشهاي بيجواب اين است که اگر اسراييل اين اطلاعات را از مدتها پيش در اختيار داشته چرا تاکنون آنها را افشا نکرده است. سوال ديگر اين است که چرا تا پيش از اين حرفي درباره تاسيسات هستهاي در آباده به ميان نيامده بود. تابستان 2018 بود که وي خبرنگاراني از نيويورک تايمز، واشنگتنپست و والاستريتژورنال را دعوت کرد و اسنادي را که ميگفت ماموران اطلاعاتي اسراييل درباره فعاليتهاي هستهاي ايران به دست آوردهاند به آنها نشان بدهد. در آن زمان از وي سوال شد که آيا اين اسناد از وجود تاسيسات هستهاي اعلام نشده در ايران خبر ميدهد؟ در آن مقطع هيچ اسمي از آباده به ميان نيامد. سوال ديگر اين است که اسراييل چگونه به اين نتيجه رسيده که در اين تاسيسات کار هستهاي انجام ميشود و نکته مهمتر اينکه چرا نتانياهو تا پيش از به قول خودش تخريب عمدي اين تاسيسات توسط ايران، وجود آن را افشا نکرد؟ نيويورک تايمز در ادامه مينويسد: درحالي که اسراييل برخي اسناد ادعايي درباره ايران را در اختيار بازرسان آژانس بينالمللي انرژي اتمي قرار داده اما مشخص نيست که آيا اسناد ادعايي درباره آباده نيز جزو اسناد تسليم شده به آژانس بوده است يا خير؟ آژانس بينالمللي انرژي اتمي تاکنون درباره اين اظهارات نتانياهو اظهارنظري نکرده است. به گزارش «اعتماد»، آژانس درباره ادعاي رويترز پيرامون کشف اورانيوم غنينشده در توروقوزآباد هم دست به تاييد يا تکذيب نزده و مديرکل موقت در نشست خبري صرفا به گفتن اين جمله بسنده کرد که تحقيقات درباره نبود تاسيسات مخفي يا مواد اعلام نشده هستهاي در ايران ادامه دارد. نيويورکتايمز در ادامه گزارش مينويسد که آژانس بينالمللي انرژي اتمي و همچنين سرويسهاي اطلاعاتي امريکا در اين نظر توافق دارند که ايران برنامه مطالعاتي درباره سلاح اتمي را در سال 2003 متوقف کرده است. زمان نشست خبري نتانياهو (نزديکي به انتخابات سراسري) در حالي که هيچ فرصتي هم به خبرنگاران براي پرسش و پاسخ نداد صداي رقباي سياسي وي در داخل اسراييل را بلند کرده است. مخالفان سياسي بيبي وي را متهم کردهاند که براي منافع شخصي از اطلاعات محرمانه استفاده کرده است. در چندهفته اخير اين چندمين بار است که مقامهاي متفاوت اسراييلي، نتانياهو را متهم به سواستفاده از اطلاعات محرمانه با اهداف انتخاباتي ميکنند. به گزارش «اعتماد» در فضاي مجازي نيز نشست خبري بيبي با واکنشهاي متفاوتي روبهرو شد. در شرايطي که برخي رسانههاي جريان اپوزيسيون با تمسک به اطلاعات تاييد نشده و ادعاي بيبي درباره تورقوزآباد و آباده، ايران را به پنهانکاري متهم کردند اما کارشناسان مستقل بسياري ميان ماهيت نظامي يک برنامه و ماهيت صلحآميز فعاليتهاي هستهاي تمييز قائل شدند. نتانياهو در حالي ايران را متهم به پنهانکاري هستهاي ميکند که طبق آمار رسمي نهادهاي تحقيقاتي غربي، رژيم اسراييل که سياست ابهام درباره توانمندي نظامي هستهاي خود را در پيش گرفته چيزي حدود 80 تا 90 کلاهک هستهاي در اختيار دارد. اسراييل در حالي آژانس بينالمللي انرژي اتمي را متهم به آسانگيري در نظارتها بر برنامه هستهاي ايران ميکند که خود اين رژيم تاکنون درهاي هيچکدام از تاسيسات هستهاي خود را به روي بازرسان نهادهاي بينالمللي نگشوده و در هيچکدام از معاهدههاي بينالمللي منع اشاعه هستهاي نيز عضويت ندارد. به گزارش «اعتماد»، تمام هدف نتانياهو پايان دادن به برجام و تنش بيشتر با ايران است که ميتواند به برگ برندهاي براي وي در روزهاي انتخابات تبديل شود و همچنين به ظن وي شانس هرگونه گفتوگو ميان ايران و امريکاي ترامپ را هم کاهش بدهد. با اين وجود به گفته کارشناسان از تورقوزآباد تا آباده، هر فعاليتي بايد ۱. جنبه تسليحاتي داشته و ۲. تاريخ آن پس از اجراي برجام باشد تا بتواند بيبي را به مراد دلش برساند. تنها در يکي از اين دو صورت است که شايد بيبي و همراه وي جان بولتون در واشنگتن بتوانند به ايجاد اجماع عليه ايران که خواب آن را ميديدند دست پيدا کنند. نيويورکتايمز نيز در گزارش اخير خود اشارهاي به اهداف سياسي بيبي از اين به اصطلاح افشاگريهاي هستهاي کرده و مينويسد: نتانياهو موفق شد ترامپ را به کنارهگيري از برجام و بازگرداندن تحريمها تشويق کند و اين را يکي از موفقيتهاي خود در حوزه سياست خارجي ميداند. اما نرمشهاي اخيري که تيم ترامپ براي ديدار با رييسجمهور ايران نشان داده و همچنين پيشنهاد امانوئل مکرون، رييسجمهور فرانسه براي اعطاي خط اعتباري 15 ميليارد دلاري به تهران براي حفظ برجام، نتانياهو را ترسانده است. مويد اين نکته جملهاي است که نتانياهو در نشست خبري گفت و از کشورها خواست به سياست تحريم و فشار حداکثري امريکا عليه ايران بپيوندند. يک کارشناس اسراييلي در اين باره به نيويورکتايمز ميگويد: بعيد است که سخنان نتانياهو در نشست خبري روز دوشنبه بتواند تاثيري بر تصميمهايي بگذارد که کشورها تاکنون درباره ايران گرفتهاند. يک کارشناس گروه بينالمللي بحران در اين باره ميگويد: زمانبندي اين اظهارات مورد مصرف آن را که کاملا براي انتخابات است نشان ميدهد. ترامپ تمام خصوصيتهاي رفتاري ايران را ميداند با اينهمه همچنان به دنبال مذاکره و ديدار با همتاي ايرانياش است. حالا ارايه يک سند ديگر درباره رفتارهاي ايران تاثيري در تصميم ترامپ نميگذارد. به گزارش «اعتماد»، نتانياهو براي از هم پاشيدن کامل برجام و ورود ايران و غرب به فاز نظامي راههاي بسياري را انتخاب و امتحان کرده است. با توجه به گزارشهاي مکرر آژانسبينالمللي انرژي اتمي درباره فعاليتهاي هستهاي ايران و اذعان کارشناسان به اينکه ايران در حال حاضر تحت شديدترين سيستم نظارتي آژانس به شمول توافق پادمان، برجام و پروتکل الحاقي است، شانس بيبي براي اجماعسازي عليه ايران در اين حوزه بسيار اندک است و البته راهي است که پيش از اين هم آزموده شده و ره به جايي نبرده است. در اين مرحله نيز هرچند کاهش تعهدات برجامي ايران، آژانس را موظف به گزارش عبور ايران از خطوط قرمز برجامي ميکند اما نکته اساسي اين است که آژانس صرفا نقش ناظر و گزارشدهنده را برعهده دارد و اين کشورهاي باقيمانده در برجام هستند که در تصميمي سياسي بايد درباره نحوه برخورد با اقدام برجامي ايران تصميمگيري بکنند. فعاليتهاي مخرب اسرائيلي عليه منافع ايران در عراق، سوريه و لبنان که در چندماه اخير شدت پيدا کرده است در حقيقت تلاشي شکست خورده از سوي اين رژيم براي درگيري نظامي ولو محدود و معدود با ايران است که به ظن نتانياهو ميتواند اجماع موجود در جامعه بينالملل براي حفظ توافق هستهاياي با ايران را از بين ببرد. دارنده تسليحات هستهاي «واقعي» همانند چوپان دروغگو درباره يک سايت تخريبشده ادعايي در ايران، فرياد ميزند. او و تيم ب، بيتوجه به خون بيگناهان و يک هفت تريليون ديگر، فقط به دنبال جنگ هستند. تضمين دادنهاي وي در سال ۲۰۰۲ درباره «بازتابهاي مثبت» حمله به عراق را به ياد بياوريد. ولي قطعا اينبار وي نميتواند از کنار به تماشا بنشيند.»