آیا روحانی برای دیدار با ترامپ تحت فشار است؟
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست شايد بتوان گفت روحاني در يک موقعيت سخت گرفتار شده است. از يک طرف اروپاييها به او فشار ميآورند که با ترامپ ديدار کند تا مشکلات ناشي از تحريمهاي آزاردهنده کاخ سفيد را حلوفصل کند و از طرف ديگر، برخي محافل پرقدرت داخلي، با هرگونه ديدار يا مذاکره با دولت دونالد ترامپ مخالفت ميکنند. روز شنبه ۱۶ شهريور، بهروز کمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي ايران، در يک نشست خبري، جزئيات گام سوم کاهش تعهدات هستهاي ايران را به طور رسمي اعلام کرد. اروپاييها با يک هفته تاخير، بيانيه مشترکي صادر و از اقدامات جديد هستهاي ايران ابراز نگراني عميق کردند. امري که ممکن است با تلاشهاي پشت پرده فرانسه براي ترتيب ديداري ميان سران ايران و آمريکا مرتبط باشد. به گزارش فرارو، گام سوم کاهش تعهدات، بر خلاف دو گام قبلي، با واکنش سرد اروپا مواجه شد. اروپاييها در ابتدا به طور جداگانه و با لحني ملايم درباره اقدامات جديد ايران ابراز نگراني کردند و گفتند پايبندي اروپا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به پايبندي کامل ايران به اين توافق بستگي دارد. در نخستين سالگرد خروج يکجانبه آمريکا از برجام در اواسط ارديبهشت، شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران در واکنش به بيعملي طرفهاي باقيمانده در توافق هستهاي، فرآيند کاهش تعهدات هستهاي را آغاز کرد. تاکنون سه گام در چارچوب اين فرآيند برداشته شد. در نخستين گام، ايران از ۳۰۰ کيلوگرم اورانيوم غني شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پايان اين گام نيز اعلام شد که ايران از اين به بعد سقف غني سازي ۳.۶۷ درصد را رعايت نميکند. گام سوم نيز شامل نصب سانتريفيوژهاي پيشرفته بود. کمالوندي ضمن اعلام آغاز فرآيند گازدهي به سانتريفيوژهاي پيشرفته، در ۱۶ شهريور گفته بود: «(سانتريفيوژ) آيآر ۶ قرار بوده در سال ۱۱ برجام گازدهي شود که گازدهي آن را شروع کرديم. راه اندازي زنجيره ماشين آي آر ۴ بيست تايي هم الان انجام شده است. ماشينهاي آي آر ۶ را به صورت زنجيره ۲۰ تايي از ديروز گازدهي کردهايم و زنجيره ۳۰ تايي را در برنامه بعدي انجام ميدهيم.» اتحاديه اروپا در واکنش به اين اقدام ايران ابراز نگراني کرد. همان زمان، مايا کوچيانچيک، سخنگوي کميسيون اروپا، نيز ضمن تاکيد بر نقش آژانس بين المللي انرژي اتمي در نظارت بر برنامه هستهاي ايران، اعلام کرد: «تعهد ما به توافق هستهاي به پايبندي کامل ايران بستگي دارد.» پشتپرده تناقض اروپايي اروپاييها به کرات اعلام کردهاند تا زماني که ايران به برجام کاملا پايبند باشد، آنها هم به اين توافق پايبند خواهد بود. آنها ايران را به نقض برجام متهم ميکنند، ولي در عين حال، هنوز هم از اين توافق حمايت ميکنند. حمايتي که ظاهرا هدف از آن، نه نجات توافق هستهاي، بلکه «از سرگيري گفتگوها» است. چرا که اروپاييها و آمريکاييها ميدانند و حتي اين را به رسانهها هم گفتهاند که بدون انعطاف کاخ سفيد در زمينه تسهيل فروش نفت ايران، اروپا نميتواند برجام را به تنهايي از طريق تامين منافع اقتصادي ايران نجات دهد. از اين رو، در هفتههاي اخير، اروپا به رهبري فرانسه، تلاشهاي زيادي براي نزديکسازي ديدگاههاي ايران و آمريکا انجام داد و هنوز هم به اين تلاشها ادامه ميدهد. هدف عمده تحرکات ديپلماتيک فرانسه، ترتيب دادن ديداري ميان حسن روحاني و دونالد ترامپ در سازمان ملل در دو هفته آينده است. آمريکاييها از اين ديدار استقبال کردهاند، اما ايران هنوز در اين باره تصميم قاطعي نگرفته است. روحاني در ابتدا، براي ديدار با ترامپ تلويحا اعلام آمادگي کرد، اما به سرعت نظرش را عوض کرد. حال، اروپاييها احتمالا با هدف تحت فشار قرار دادن روحاني در زمينه ديدار با ترامپ، مواضع هستهاي خود در برابر ايران را تشديد کردهاند. روز جمعه، سخنگويان وزراي خارجه فرانسه، آلمان و بريتانيا به همراه سخنگوي مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، در بيانيه مشترکي، ايران را به انجام اقداماتي «مغاير» با تعهداتش ذيل برجام متهم کردند و در اين خصوص، ابراز «نگراني عميق» کردند. اروپاييها از يک طرف ميگويند پايبنديشان به برجام به پايبندي کامل ايران به اين توافق بستگي دارد و از طرف ديگر ايران را به نقض توافق هستهاي متهم ميکنند، ولي همچنان به حمايت از اين توافق ادامه ميدهند. اين تناقض ظاهري چگونه قابل توضيح است؟ گذشته از اين، تاخير يک هفتهاي اروپا در صدور بيانيه درباره گام سوم ايران چه معنايي دارد؟ در روابط بين الملل، معمولا موضعگيري کشورها درباره تحولات مهم بين المللي به سرعت انجام ميگيرد. به ندرت اتفاق ميافتد که کشوري يا نهاد بين المللي، يک يا چند هفته صبر کند و سپس موضعش را اعلام کند. يک دليل تاخير اروپا ميتواند اين باشد که اروپاييها منتظر تاييد اقدامات جديد ايران توسط آژانس بين المللي انرژي اتمي بودند. اما حتي تاييد آژانس هم طول نکشيد. ايران ۱۶ شهريور گام سوم خود را اعلام کرد. دقيقا يک روز بعد، يعني در ۱۷ شهريور (هشتم سپتامبر) آژانس با صدور يک گزارش فوق العاده، نصب سانتريفيوژهاي پيشرفته در نطنز را تاييد کرد. بنابراين، تاخير يک هفتهاي بيانيه مشترک اروپا با مسائل فني آژانس مربوط نيست و به احتمال زياد، علت سياسي دارد. اما اين علت چيست؟ فشار اروپا بر روحاني؟ بيانيه مشترک اروپا تصريح ميکند که اروپاييها «معتقدند که تحولات جديد (گام سوم ايران) ضرورت تلاشهاي ديپلماتيک به سوي تنشزدايي و از سرگيري گفتگو را تضعيف ميکند. گفتگويي که آنها (اروپاييها) کاملا از آن حمايت ميکنند.» گفتگوهاي ايران و اروپا هيچگاه قطع نشد و در ماههاي اخير شدت بيشتري گرفته است. تماسهاي تلفني روساي جمهور ايران و فرانسه و همچنين سفرهاي مکرر ديپلماتهاي ايران و فرانسه به کشورهاي يکديگر شاهدي بر استمرار اين گفتگوهاست. بنابراين، لاجرم منظور از عبارت «از سرگيري گفتگو» در بيانيه اروپا، گفتگوهاي ايران با همه طرفهاي ديگر، از جمله آمريکا، است. در فاصله يک هفته از اعلام گام سوم ايران تا صدور بيانيه مشترک اروپا، يک تحول مهم در آمريکا رخ داد که به نوعي با تلاشهاي ميانجيگرانه پاريس ميان تهران و واشنگتن مرتبط است و آن اخراج جان بولتون، مشاور امنيت ملي آمريکا، از کاخ سفيد است. بولتون به عنوان سد راه هر گونه تنشزدايي با ايران شناخته ميشد و اخراج او ميتواند اروپاييها را به امکان تحقق ديدار روحاني و ترامپ اميدوار کند. خصوصا که ترامپ از اين ديدار استقبال کرده و حتي براي تسهيل آن، ايده کاهش تحريمهاي ايران را بررسي کرده و طبق برخي گزارشها، بولتون را به خاطر مخالفت با همين ايده اخراج کرده است. اما روحاني پس از اعلام آمادگي اوليه براي ديدار با ترامپ، به سرعت از موضع خود عقب نشيني کرد. روحاني ابتدا براي ديدار با همتاي آمريکايياش اعلام آمادگي کرد و گفت حاضر است براي حل مشکلات با هر شخصي ديدار کند. همزمان، ماکرون ابراز اميدواري کرد که ديدار روحاني و ترامپ در «هفتههاي آينده» اتفاق بيافتد. ولي يک روز بعد، روحاني هرگونه تحول مثبت در روابط ايران و آمريکا را به رفع تمام تحريمها مشروط کرد. ماکرون نگران شد و بار ديگر با روحاني تماس گرفت. منابع فرانسوي بعد از اين تماس اعلام کردند روحاني هنوز هم از مذاکره حمايت ميکند. فرانسه براي حل مشکلات ايران و آمريکا يک راهکار چندمرحلهاي پيشنهاد کرده که بر مبناي آن، ايران به پايبندي کامل به توافق هستهاي بازميگردد و در ازاي اين کار، آمريکا براي ايران معافيتهايي براي فروش نفت صادر ميکند. سپس در مرحله بعدي، دو طرف به مذاکرات درباره ساير مسائل مورد اختلاف بازميگردند. ايران و آمريکا هنوز به طور رسمي اين راهکار را نپذيرفتهاند. با اين حال، فرانسه همچنان تلاش ميکند ايران و آمريکا را به پذيرش راهکار مزبور متقاعد کند. شايد بتوان گفت روحاني در يک موقعيت سخت گرفتار شده است. از يک طرف اروپاييها به او فشار ميآورند که با ترامپ ديدار کند تا مشکلات ناشي از تحريمهاي آزاردهنده کاخ سفيد را حلوفصل کند و از طرف ديگر، برخي محافل پرقدرت داخلي، با هرگونه ديدار يا مذاکره با دولت دونالد ترامپ مخالفت ميکنند. اين فشارها در دو هفته آينده، يعني تا زمان برگزاري نشست سالانه مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورک، تشديد خواهد شد. اکنون بايد منتظر ماند و ديد که «شيخ ديپلمات» اين بار چگونه ميتواند مفري از اين موقعيت سخت پيدا کند.