راه اندازی سوییفت بین ایران و روسیه موثر است؟
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست ظرفيتهاي اقتصادي روسيه محدود است؛ به ويژه در ارتباط با ايران. نميتوان از روسيه به ويژه در حوزههاي مالي انتظار زيادي داشت. آنچه که به نظر ميآيد اين است که طرفين بايد شرايط را طوري فراهم کنند که دست کم، همکاريهاي اقتصادي ايران و روسيه در نتيجه اين فشارها و تحريمها آسيب جدي نبيند.
سوئيفت روسي- ايراني راه اندازي ميشود. بعد از بازگشت تحريمهاي آمريکا در سال گذشته دسترسي بانکهاي ايراني به سامانه ارتباطي بين بانکي جهاني سوئيفت قطع شده بود. روسيه و ايران قصد دارند با راه اندازي سيستمي مشابه بين دو کشور تبادلات مالي خود را تسهيل کنند. با توجه به ظرفيت اقتصادي روسيه و تلاشهاي متعدد ايران براي دسترسي به کانالهاي جهاني تبادل مالي، به نظر نميرسد مکانيسم مورد نظر روسيه کمک زيادي به اقتصاد ايران کند.
يوري يوشاکوف، دستيار رئيس جمهور روسيه اعلام کرد ايران و روسيه در حال برنامهريزي بر سر استفاده از سيستم پيام رسان مالي روسي مشابه سوئيفت و سيستم ايراني "سپام" هستند. به گفته او هدف راه اندازي اين سيستم جايگزين کردن سيستم سوئيفت و محافظت از روابط دوجانبه خود در برابر تحريمهاي ديگر کشورها است.
آبان سال گذشته بود که سيستم پيامرسان سوئيفت تحت فشارهاي آمريکا دسترسي بانکهاي ايراني را قطع کرد. دسترسي ايران به اين سامانه بعد از تحريمهاي هستهاي در سال ۱۳۹۰ قطع و بعد از برجام مجددا برقرار شده بود.
هدف سوئيفت، تسريع تراکنشهاي مالي در سطح جهان است و از آن به عنوان "شريان مالي جهاني" نام برده ميشود و حدود ۱۰ هزار بانک در سراسر جهان به اين سامانه دسترسي دارند.
پس از خروج آمريکا از برجام، بازگرداندن تحريمها و نهايتا قطع دسترسي ايران به سوئيفت در آبان ۹۷، اروپا و ايران سعي کردند راهي ديگر براي تسهيل تبادلات مالي انجام دهند که هيچ کدام تاکنون موفق نبوده است.
هايکو ماس، وزير امور خارجه آلمان در مقاله پربحثي از ضرورت ايجاد سوئيفت اروپايي براي کمک به تبادلات مالي ايران خبر داد. اين طرح هيچ گاه عملي نشد. اقدام بعدي ايران و اروپا توافق بر سر راه اندازي يک ساز و کار مالي بود. اينستکس که ظرفيت بسيار محدودتري از سوئيفت اروپايي داشت هم عملا نتوانسته خواستههاي اقتصادي ايران را تامين کند.
حالا به نظر ميرسد ايران به دنبال گسترش روابط مالي با کشورهايي است که رابطه بهتري با آنها دارد. برخي از اين کشورها به نوعي رقيب آمريکا محسوب ميشوند. ماه گذشته وزير امور خارجه ايران اعلام کرد: «ما در حال مذاکره در مورد ايجاد توافقنامههاي مالي با ترکيه، روسيه، چين، آذربايجان، هند و ساير کشورها هستيم. با برخي از آنها، توافق نامه حاصل شده و با برخي ديگر نيز توافقنامه بصورت تقريبي حاصل شده است.»
سامانه تبادل مالي روسيه و ايران چه تاثيري بر شرايط اقتصادي کشور خواهد داشت؟
روز جمعه يوشاکوف در مورد مکانيسم جديد مالي بين ايران و روسيه گفت: «به منظور مراقبت از تجارت دوجانبه و روابط اقتصادي، در حال ارزيابي اقدامات لازم نظير استفاده از ارزهاي ملي و اتصال سيستم پيامرسان مالي روسيه و ايران به يکديگر هستيم.» در حال حاضر بين ۲۵ تا ۳۰ درصد تجارت بين ايران و روسيه بر اساس پولهاي ملي دو کشور انجام ميشود.
اما برقراري اين سامانه تا چه حد ميتواند مشکلات اقتصادي موجود در کشور را برطرف کند؟ بر اساس آمار گمرک روسيه، در هفت ماهه نخست سال جاري، ايران و روسيه با يکديگر ۱.۳۳ ميليارد دلار مراوده تجاري داشته اند. سهم صادرات ايران به روسيه ۳۳۳ ميليون دلار بوده است؛ يعني حدود ۲ درصد خط اعتباري که در طرح فرانسه براي مذاکرات با ايران مطرح شده است.
دکتر محمود شوري، کارشناس مسائل روسيه، استاد دانشگاه و پژوهشگر مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت نظام معتقد است هرچند ظرفيتهاي اقتصادي روسيه براي تامين منافع ايران محدود است، اما اينگونه اقدامات آغاز تلاشها براي مقابله با انحصار آمريکاست.
اين کارشناس مسائل روسيه در مورد توانايي روسيه براي رفع مشکلات اقتصادي ايران به فرارو گفت: به هر حال ظرفيتهاي اقتصادي روسيه محدود است؛ به ويژه در ارتباط با ايران. نميتوان از روسيه به ويژه در حوزههاي مالي انتظار زيادي داشت. آنچه که به نظر ميآيد اين است که طرفين بايد شرايط را طوري فراهم کنند که دست کم، همکاريهاي اقتصادي ايران و روسيه در نتيجه اين فشارها و تحريمها آسيب جدي نبيند و امکاني را فراهم کنند که بتوانند مبادلات اقتصادي خود را همچنان داشته باشند.
راه اندازي سوئيفت بين ايران و روسيه موثر است؟
اين استاد دانشگاه در مورد سازوکار مکانيسم مطرح شده بين ايران و روسيه گفت: مکانيسم بيشتر مکانيسمي است که تمرکزش بيشتر بر تدوام و گسترش همکاريهاي اقتصادي ايران و روسيه است، نه اينکه بتواند حوزههاي گسترده تري را در بر بگيرد. به نظر ميرسد حتي در همين موضوع محدود هم موانعي وجود دارد، ولي اگر ايران و روسيه بتوانند توافقي داشته باشند ميتواند تبادلات اقتصادي ما را با جهان بيروني تداوم بخشد.
اين کارشناس مسائل روسيه در مورد هدف روسيه از برقراي اين مکانيسم سازوکار مالي گفت: براي روسيه حائز اهميت است که بتواند برجام را حفظ کند و نگذارد فشارهاي اقتصادي که آمريکاييها به ايران وارد ميکنند باعث شود موضوع برجام «کان لن يکن» شود.
شوري افزود: از طرف ديگر روسيه به دنبال اين است که اجازه ندهد ايران، تحت فشارهايي که آمريکاييها وارد ميکنند دچار مشکلات جدي شود و به فروپاشي اقتصادي منجر شود. به همين دليل براي روسيه خيلي مهم است که ايران بتواند از اين دوران سخت عبور کند و فشارهاي اقتصادي را بتواند تا حدي که اقتصاد ايران دچار مشکل اساسي نشود احيا کند.
اين استاد دانشگاه در مورد تاثير رقابت شرق با آمريکا و مقابله با هژموني دلار بر تبادل مالي ايران و روسيه گفت: بحث جايگزيني ارزهاي ملي با دلار در روابط ايران و روسيه، روسيه و چين و حتي کشورهاي مجموعه بريکس، مدت هاست مطرح بوده و شايد اقداماتي هم صورت گرفته باشد. اما امکان موفقت آميز بودن چنين امري دست کم در در حال حاضر خيلي محدود است.
شوري گفت: ايران و روسيه در برخي زمينهها ميتوانند دلار را از مبادلات دو جانبه خود حذف کنند، ولي واقعيت اين است که تا زماني که ما بتوانيم دلار را از مبادلات مالي حذف کنيم خيلي راه مانده است. به هر حال اينها تلاشهاي اوليهاي است که در حال انجام است و حتما در آينده ابزارهاي جدي تري براي اين مساله ايجاد ميشود.
او افزود: معتقدم خود اين فشارهاي آمريکا عملا به بنيان دلار ضربه ميزند و باعث ميشود کشورهاي ديگر به دنبال گريزگاه يا راه حلي براي خروج از بن بستهاي موجود باشند. چون خود روسيه هم با تحريمها و با اين مشکلات تبادل مالي مواجه است. به هرحال اين مساله خود روسها هم هست که بتوانند گريزگاهي پيدا کنند تا اين ابزار فشار را از آمريکا سلب کنند. چون عملا دلار الان براي آمريکا مثل يک چماق عمل ميکند و آمريکاييها در تبادلات سياسي خود از آن سوء استفاده ميکنند.
اين کارشناس مسائل روسيه ادامه داد: به نظرم اين مساله هم مساله روسيه است و هم چين و کشورهاي ديگري که سعي ميکنند سياست خارجي مستقل را دنبال بکنند. اگرچه اين زمينهها فعلا محدود است، اما در آينده حتما شرايط بيشتري فراهم ميشود که ارزهاي ملي جايگزين در مبادلات کشورها جايگزين شود.