ابعاد ناگفته از انفجار آرامکو
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست بعد از حمله به تاسيسات آرامکو، عربستان با استفاده از انبارهاي نفت خود، تاخير در زمان تحويل محمولهها و تغيير نوع نفت تحويلي در حال پاسخگويي به نياز مشتريان است. با اين حال آسيب ديدن «بقيق» که به گفته تحليلگران استراتژيکترين منطقه نفتي جهان است، تبعات پنهاني نيز به همراه دارد. اين وقايع نشان داد که امنيت عرضه نفت عربستان از تحولات و تنشهاي منطقهاي مصون نيست. اين موضوع علاوه بر اينکه ميتواند به تغيير سياستهاي منطقهاي رياض منجر شود، بازبيني کارشناسان در رتبهبندي نقاط ريسک بازار نفت را نيز ضروري ميکند.
بازار نفت روز گذشته بهعنوان دومين روز کاري خود بعد از حمله پهپادي به تاسيسات شرکت دولتي نفت عربستان(آرامکو) که به خروج ۷/ ۵ ميليون بشکه معادل حدود ۶۰ درصد از عرضه نفت اين کشور منجر شد، افت قيمت را تجربه کرد. اين در حالي است که طلاي سياه در اولين دقايق اولين روز بازگشايي هفته حدود ۲۰ درصد رشد کرد که بيشترين رشد طي حدود ۳ دهه محسوب ميشد. افت قيمت در ابتداي روز گذشته محدود بود، اما در ميانههاي روز رويترز به نقل از منابع آگاه از بازگشت زودهنگام توليدات عربستان خبر داد و اين موضوع به افت شديد قيمتها منجر شد. قيمت نفت برنت روز گذشته تا لحظه تنظيم اين گزارش (ساعت ۱۹ به وقت تهران) ۴ دلار معادل حدود ۶درصد کاهش يافت و به کمتر از ۶۵ دلار بر بشکه رسيد. نفتخام آمريکا نيز با افت حدود ۳ دلاري، معادل ۵درصد کمتر از ۶۰ دلار بر بشکه به فروش رسيد. در اين ميان، رسانههاي سعودي اعلام کردند وزير نفت عربستان ساعت ۸ شب سهشنبه به وقت اين کشور(ساعت ۲۱:۳۰ به وقت ايران) درخصوص اين حملات و ميزان خسارات ناشي از آن سخنراني خواهد کرد. در زمان تنظيم گزارش کنوني جزئيات بيشتري در اين خصوص منتشر نشده بود. با وجود اين برآوردها، بهنظر ميرسد قيمت نفت و حتي زمان بازيابي و تعمير اين تاسيسات تنها وجه آشکار حملات روزهاي اول هفته به آرامکو بوده است. شکست امنيتي بقيق که به گفته تحليلگران استراتژيکترين منطقه نفتي جهان است، ابعاد ديگري نيز دارد که به مرور زمان آشکار خواهد شد.
بقيق؛ پاشنه آشيل بازار نفت
تغيير ارزيابيها درخصوص نقاط حساس و استراتژيک بازار نفت از نگاه کارشناسان و معاملهگران يکي از نتايج احتمالي حملات اخير است. آنطور که جان کمپ، تحليلگر بازار نفت در رويترز ميگويد، براي دههها کارشناسان و ناظران بازار نفت نگران آسيبديدن بقيق در برابر حملات نظامي بودند. ميادين و ديگر تاسيسات نفتي به دليل پراکندگي هدفهاي دشواري براي حملات نظامي هستند، اما تاسيسات فرآورش نفت و همچنين پايانههاي صادراتي به دليل متمرکز بودن از آسيبپذيري بالايي برخوردارند.
بقيق بيش از نيمي از نفت توليدي عربستان را فرآورش ميکند، به اين معنا که روزانه ۸/ ۳ ميليون بشکه از نفت توليدي غوار، بزرگترين ميدان نفتي جهان، يک ميليون بشکه نفت شيبه و حدود يک ميليون بشکه نفت ميدان خريص به تاسيسات بقيق منتقل ميشد تا بعد از اسيدزدايي(فرآورش) آماده صادرات شود. بدون تاسيسات بقيق نفت توليدي در ميدانهاي يادشده هيچ مصرفي ندارد. از اينرو با از کار افتادن بقيق عملا بيش از نيمي از توليد نفت عربستان از مدار خارج شده است. کمپ ميگويد: «ريسک آسيب ديدن بقيق براي دههها بزرگترين ريسک امنيتي در سراسر جهان شناخته ميشد. به همين دليل، بقيق يکي از امنيتيترين نقاط جهان بود و عربستان تجهيزات نظامي و تسليحاتي بسياري را در اين منطقه متمرکز کرده بود.» به گفته اين تحليلگر بازار نفت، «همواره بقيق ريسک بسيار بيشتري از تنگه هرمز براي بازار نفت داشته. با اين حال تا پيش از حملات اخير فرض بر اين بود که احتمال آسيب ديدن اين تاسيسات بسيار اندک است و ريسک وقوع درگيري در تنگه هرمز بيشتر بود.»
پيش از اين، تنها يکبار ديگر به تاسيسات بقيق حمله شده بود. در سال ۲۰۰۶ القاعده تلاش کرد دو خودروي بمبگذاري شده را وارد محوطه اين تاسيسات کند که اين حملات ناکام ماند. بعد از آن عربستان اعلام کرد که سطح امنيتي در بقيق را به بيشترين ميزان ممکن افزايش داده است. به گفته کمپ، در نتيجه اين اقدامات کارشناسان امنيتي نتيجه گرفتند که بقيق در بيشتر شرايط و درگيريهاي نظامي مصون ميماند. اما حملات روز شنبه نشان داد که ارزيابيها اشتباه بوده است. از اينرو، کمپ بر اين باور است که «يک نتيجه جانبي وقايع اخير اين خواهد بود که تحليلگران بايد نقاط ريسک و حساس بازار نفت را مورد بازبيني مجدد قرار دهند.» از اينرو هرچند در حالحاضر و در کوتاهمدت مهمترين پرسش براي بازار نفت اين است که اين تاسيسات چه زماني بازيابي و به مدار توليد بازميگردند، اما در بلندمدت سوال اساسي اين است که آيا ميتوان اعتماد از دست رفته بازار به جريان صادرات نفت عربستان را بازيابي کرد؟
بقيق؛ نقطه عطف سياستهاي پسرسلمان
در اين ميان همواره گمان ميشد که هرگونه درگيري در منطقه از نفت عربستان و خاک اين کشور دور باقي خواهد ماند، اما حال تنشها به حساسترين نقطه صنعت نفت اين کشور و بازارهاي جهاني يعني بقيق رسيده است. از اينرو به باور جان کمپ، وقايع بقيق عربستان را وادار خواهد کرد که در سياستهاي امنيتي خود که حول محور نزديکي حداکثري به آمريکا، فشار به ايران، دوستي با اسرائيل و فشار رو به جلو در يمن و سوريه بود، تغييراتي لحاظ کند.به باور کمپ با وجود سيگنالهايي که هرچند در روزهاي اخير درخصوص متهم کردن ايران و احتمال درگيري از سوي مقامات آمريکايي منتشر شده، اما مهمترين مساله اين است که هرگونه افزايش درگيريها در منطقه ميتواند تبعات گستردهتر و غيرقابل کنترلتري براي بازار نفت داشته باشد. چراکه ميتواند به واکنش ايران با افزايش تنش در تنگه هرمز يا حمله به تاسيسات عربستان در شرق اين کشور منجر شود. اقداماتي که به اختلالات عرضه نفت دامن خواهد زد.
روياي بر باد رفته؟
اما محمد بنسلمان، وليعهد سعودي در سالهاي اخير روياي استقلال عربستان از نفت را با اجراي برنامه «چشمانداز سعودي ۲۰۳۰» در سر ميپروراند، رويايي که پايه و اساس آن عرضه اوليه سهام آرامکو بود. حال به نظر ميرسد حمله به بقيق اين رويا را بيش از پيش ناممکن کرده است. عربستان ظرف ۳ سال گذشته در تدارک فروش ۵درصد سهام آرامکو بود. بنسلمان اعلام ميکرد که اين عرضه اوليه به ارزش ۱۰۰ ميليارد دلار بزرگترين عرضه اوليه جهان خواهد بود. قرار بود اين ۱۰۰ ميليارد در بزرگترين طرحهاي غيرنفتي جهان سرمايهگذاري شود و زمينه استقلال اقتصاد عربستان از نفت را فراهم کند. وليعهد سعودي براي رسيدن به اين رويا از هيچ اقدامي فروگذار نبود، او براي رسيدن به اين هدف دو وزير نفت اين کشور را قرباني کرد. اول، علي النعيمي، کسي که به مدت ۲۰ سال وزارت نفت سعوديها را به عهده داشت و سپس، خالد الفالح، کسي که از زمان روي کار آمدن در سال ۲۰۱۶ دوستي و نزديکي به بنسلمان را در کارنامه خود داشت. الفالح حدود ۱۰ روز پيش از کار برکنار شد و جاي خود را به عبدالعزيز بنسلمان، برادر وليعهد سپرد. بعد از برداشتن آخرين مانع عرضه اوليه آرامکو، جمعي از بزرگترين سرمايهگذاران جهان و بزرگترين بانکها به دعوت سعوديها روز جمعه در ابوظبي گرد هم آمدند تا آخرين گمانهزنيها درخصوص IPO آرامکو انجام شود. گفته ميشد احتمالا تا پايان سال جاري بورس داخلي عربستان ميزبان سهام آرامکو خواهد بود و سپس در بورسهاي بزرگي چون لندن و شانگهاي بخش ديگري از سهام اين شرکت عرضه خواهد شد.
اما وقايع بقيق بحث داغ IPO آرامکو را به کما فرستاد. حال کارشناسان برآورد ميکنند که بسته به سطح خسارات عرضه اوليه اين شرکت بين ۶ماه تا يک سال به تعويق خواهد افتاد؛ چراکه اين واقعه نشان داد تاسيسات آرامکو يعني همان محل سرمايهگذاري آسيبپذير است و آنقدر که گمان ميشد امن نيست. اين موضوع علاوه بر اينکه از جذابيت عرضه اوليه سهام آرامکو خواهد کاست، ارزيابي از ارزش اين شرکت را نيز کاهش خواهد داد. حال کمتر از هر زمان ديگري انتظار ميرود برآورد ۲هزار ميليارد دلاري وليعهد سعودي از ارزش آرامکو محقق شود.
اما وجه ديگر تاثير حملات اخير به تنگنا افتادن بزرگترين مشتريان نفت عربستان است. با وجود از دور خارج شدن ۷/ ۵ ميليون بشکه از نفت توليدي عربستان، سعوديها اعلام کردهاند که قادر به تامين نفت مورد نياز مشتريان خود هستند. آنها ميگويند از ذخاير نفتي بزرگي که در خاک عربستان، آمريکا و ژاپن دارند، نياز مشتريان خود را تامين ميکنند. عربستان ۱۸۸ ميليون بشکه نفت انبار شده دارد، با اين حال اگر قرار باشد که همه ظرفيت ۷/ ۵ ميليون بشکهاي از دور خارج شده بقيق را از اين منابع تامين کند، تنها براي ۳۳ روز کفاف خواهد داد. در اين ميان کشورهاي آسيايي که مقصد حدود ۷۰ درصد از نفت صادراتي عربستان بودهاند بيش از ديگر متقاضيان نفت عربستان آسيب خواهند ديد.
با وجود ادعاي سعوديها در تامين نياز بازار، خبرها شرايط ديگري را نشان ميدهد. بلومبرگ روز گذشته به نقل از چند منبع آگاه نوشت که کار بازسازي تاسيسات آسيبديده هفتهها زمان لازم دارد و آرامکو با ارسال ايميلي به برخي مشتريان خود اعلام کرده است که تحويل سفارشهاي اکتبر(ماه آينده ميلادي) را با تاخير يک تا چندهفتهاي انجام خواهد داد. بر اساس اين گزارش، اکثر خروجيهاي بقيق براي هفتهها و حتي ماهها خاموش خواهد ماند. يک مقام آگاه در چين در اين باره گفته است که عربستان سعودي به پتروچاينا، بزرگترين شرکت نفتي چين اعلام کرده که تحويل محمولههاي اکتبر حداقل با ۱۰ روز تاخير انجام خواهد شد. همچنين اعلام شده که محمولههاي باقي مانده براي تحويل در ماه جاري ميلادي از گريد سبک به گريدهاي سنگينتري تغيير ميکند. نفت تحويلي به بقيق براي فرآورش نفت سبک و شيرين بوده است.
در اين ميان خبرهايي نيز منتشر ميشود که نشان از تغييراتي در برنامههاي تحويل نفت به مشتريان سعودي دارد. کپلر، يک شرکت دنبالکننده مسير نفتکشها اعلام کرده که سه نفتکش عربستان سعودي روز گذشته برنامههاي حرکت خود را تغيير دادهاند. همچنين برخي منابع اعلام کردهاند که مدت زمان انتظار براي بارگيري در بنادر صادراتي عربستان طولاني شده است. به گزارش رويترز، دادهها نشان داد حداقل ۱۱ ابرنفتکش منتظر بارگيري نفت از پايانههاي نفتي عربستان هستند. در حالي که اين رقم در روز پنجشنبه و پيش از اتفاقات اخير ۵ مورد بوده است. موسسه فک گلوبال انرژي نيز مدت زمان لازم براي بازيابي تاسيسات بقيق را يک ماه و متوسط افت عرضه در سه ماه پاياني سال ۲۰۱۹ را ۵/ ۲ ميليون بشکه در روز اعلام کرده است. اين اتفاق احتمالا بار ديگر زنگ خطر و ضرورت تنوعبخشي به منابع تامين نفت را براي کشورهاي مصرفکننده به صدا درخواهد آورد.
ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد