رد پای اسرائیل در قفقاز جنوبی
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست قدير گلکاريان| چند روز پيش خبر افتتاح سفارت ارمنستان در تلآويو تحتالشعاع خبرهاي داغ هفتاد و چهارمين مجمع عمومي سازمان ملل قرار گرفت. اما اهميت خبر از نظر ارزيابيهاي ژئوپليتيک و امنيتي بسيار حائز اهميت است. وزارتخارجه جمهوري ارمنستان در خبري رسمي اعلام کرد کشورش به منظور گسترش همکاريهاي دوجانبه با رژيم صهيونيستي تصميم به گشايش سفارت خود در شهر تلآويو گرفته است.
منابع ديپلماتيک اذعان ميکنند که وزارتخارجه رژيم صهيونيستي از ماهها پيش مقامات ارمنستان را با تشويقهاي لازم مجاب به اين ساخته که ايروان اقدام به گشايش سفارت در شهر بيتالمقدس کند. خبر منتشر شده در خبرگزاريهاي ارمنستان نشان ميدهد اين کشور و رژيم اسرائيل مصمم به توسعه مناسبات و گسترش روابط ديپلماتيک هستند. رژيم صهيونيستي بر اين باور است که چنين گامي خواهد توانست به نفع هر دو کشور رقم بخورد؛ بهطوريکه اسرائيل کاتز، وزير امورخارجه رژيم صهيونيستي در رابطه با اين موضوع گفته است که چنين تصميمي خواهد توانست درهاي جديدي از روابط بين دو بازيگر را باز کرده و ضمن تقويت روابط دو کشور، بستر ارتقاي موقعيت اسرائيل و ارمنستان در عرصه بينالمللي را فراهم کند. به اين ترتيب ارمنستان جزو ۹۰ کشور داراي سفارت در سرزمينها اشغالي خواهد بود.
ارمنستان تا سال ۱۹۹۲ روابط با اسرائيل را تحريم کرده و به کشورهاي اروپاي شرقي پيوست ولي بعد از کنفرانس صلح مادريد، سرفصل جديدي از آغاز روابط دوجانبه و توسعه آن شکل گرفت. افتتاح سفارت ارمنستان در اسرائيل رويدادي است که ميتواند بر روابط ايران و ارمنستان سايه افکند. زهراب مناتسکانيان، وزير امورخارجه ارمنستان اعلام کرده است که هدف ايروان از توسعه روابط ديپلماتيک با اسرائيل آغاز ماموريت جديد در عرصه ديپلماسي است. البته وي در ژانويه سال جاري در مصاحبهاي با روزنامه جروزالم پست اظهار کرده بود که ارمنستان به گسترش روابط خود با اسرائيل بهويژه در حوزه نظامي بسيار علاقهمند است.
همين نکته بسيار مهم نه تنها حساسيتهاي لازم را در ايران فراهم ميسازد که براي ترکيه و جمهوري آذربايجان نيز به دور از دقتنظر نخواهد بود. وزيرخارجه ارمنستان در همان مصاحبه با ذکر اين نکته که روابط ارمنستان با اسرائيل بر روابط و همکاريهاي آن کشور با ساير کشورها تاثيري نخواهد گذاشت، سعي کرده بود که روابط ايروان- تهران را در نگاه اسرائيليها کمرنگ جلوه دهد.
طبيعي است که ايران در همکاريهاي نظامي رژيم صهيونيستي با همسايگان در مرزهاي خود بدون انديشه و تدبير نخواهد بود. هر چند ارمنستان داراي پيشينه تاريخي در منطقه بوده و يکي از همسايگان نزديک ايران است؛ ولي فراهم ساختن زمينههاي حضور فعال رژيم صهيونيستي از سوي ارمنستان بهعنوان رژيمي که هم دشمن مسلمانان و هم ايران است، بسيار قابل تامل است. طرح همکاري نظامي ميان ارمنستان و رژيم صهيونيستي در کنار اميد بستن به گسترش مناسبات چندجانبه در روابط مشترک از سوي وزيرخارجه ارمنستان را بايد جدي تلقي کرد. شايد ارمنستان بهدليل حضور در عرصه بينالمللي و اثبات پتانسيلهاي خود نيازمند توسعه همکاريها با ساير کشورها باشد، ولي در رابطه با اسرائيل بايد هزار بار انديشه و احتياط کند. زيرا به تبع چنين تصميمي شايد منافعي را کسب کند ولي حساسترين منافع خود را از دست خواهد داد. ايران يکي از اساسيترين منافع در معادلات ژئوپليتيک در قفقاز جنوبي براي ارمنستان بهحساب ميآيد.
تهران بارها درباره روابط بين جمهوري آذربايجان با رژيم صهيونيستي ناخرسندي خود را ابراز کرده است، ولي در مورد ارمنستان شرايط متفاوتتر از جمهوري آذربايجان است. زيرا ارمنستان در شرايط فعلي از سوي باکو و آنکارا محاصره مرزي شده و تنها مرز مشترکش با ايران و گرجستان است که ميتواند تنها راه برونرفت ارمنستان از محاصره باشد. مسير ترانزيت ايران تنها راه دائمي حملونقل و تجارت براي ارمنستان محسوب ميشود و مرزهاي شمالي آن کشور با گرجستان به دلايل مختلف و مشکلات عيني بسيار مشکلزاست. ارمنستان بخش عمده نيازمندي به گاز طبيعي را از ايران تامين کرده و تنها ۱۰ درصد از گاز مورد نيازش را از طريق مرز گرجستان از روسيه خريداري ميکند. تامين نياز انرژي ارمنستان از طريق خط لوله تبريز- مغري است که هم اينک حجم آن تقريبا به ۵/ ۲ ميليارد مترمکعب ميرسد. همچنين ايران و ارمنستان براساس قرارداد تهاتر انرژي منعقده به سال ۲۰۰۴ که اعتبار ۲۰ ساله دارد علاوه بر گاز طبيعي نيازمندي خود به برق را از طريق ايران فراهم ميکند. بهطوريکه انتقال برق به ارمنستان به ۴۰۰ مگاوات ميرسد. حجم مبادلات تجاري دو کشور ۳۰۰ ميليون دلار است که سفير آن کشور در اظهار نظر اخير خود از اين ميزان اظهار گلايه کرده و خواستار افزايش آن بوده است. بنابراين ايران در شرايط کنوني يکي از شرکاي تجاري اصلي و همچنين همسايه استراتژيک ارمنستان محسوب ميشود که در صورت عدم درک حساسيتهاي ايران در مسائل سياسي ميتواند مشکلات اساسي براي ايروان بهوجود آيد.
پس از سفر جان بولتون، مشاور امنيت ملي سابق کاخ سفيد در پاييز ۲۰۱۸ به ايروان و ترغيب آن کشور به همراهي با اهداف آمريکا، بهنظر ميرسد دولت ارمنستان به تدريج در مسائل ژئوپليتيک کارتهاي داده شده از سوي آمريکا را يکي پس از ديگري رو ميکند. دولت فعلي ارمنستان ضمن اينکه به تدريج به سمت واشنگتن و در طولانيمدت به همکاري با ناتو گرايش نشان ميدهد، ظاهرا افتتاح سفارت در داخل مرزهاي رژيم صهيونيستي را نيز بايد در زمره کارتهاي توصيه شده کاخ سفيد دانست. بهنظر ميرسد سياستمداران واشنگتن، نيکول پاشينيان را به اين باور رساندهاند که ايران سرانجام در شرايط فشار حداکثري به پايان خط خواهد رسيد و ايروان نسخهاي جديد براي آمريکا و متحدان منطقهاياش محسوب ميشود و ميخواهند بهعنوان پل اصلي در مداخلات توأم با توهم آنها از آن بهره ببرند.در همين حال يقينا ترکيه نيز نگرانيهاي خاص خود را خواهد داشت. زيرا در شرايط کنوني روابط بين آنکارا - تلآويو نامشخص بوده و اگر بهزودي موضوع قتل عام ارامنه توسط ترکيه از سوي اسرائيل به رسميت شناخته شود، نبايد شگفت زده شد.