تلاش برای حفظ توافق با دستان خالی

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سارا معصومي| برجام دوباره اروپايي‌ها را دور هم جمع کرد. يک هفته پس از آنکه ايران طبق اعلاميه از پيش تعيين شده گام چهارم کاهش تعهدات برجامي را برداشت، وزراي خارجه کشورهاي اروپايي در نشستي احتمالا براي آخرين بار به رياست فدريکا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا شرکت کردند تا درباره طيف وسيعي از مسائل به رايزني‌ بپردازند. هر چند اوضاع سياسي در بوليوي، ونزوئلا، افغانستان، سودان و عمليات ترکيه در شمال سوريه هم جزو سرفصل‌هاي اين رايزني‌ بودند اما بحث ايران در مرکز توجه رسانه‌ها قرار داشت و تقريبا تمام وزراي خارجه حاضر در بروکسل پيش از آغاز جلسه مقابل دوربين خبرنگاران رسانه‌هاي بين‌المللي با اين سوال‌ها روبه‌رو شدند که فرجام برجام چه خواهد شد؟ آيا اروپا به کاهش تعهدات برجامي ايران واکنش عملي نشان خواهد داد؟ آيا اروپا از مکانيسم‌هاي موجود در برجام به شمول «مکانيسم ماشه» (بازگرداندن قطعنامه‌هاي سازمان ملل عليه ايران) استفاده خواهد کرد؟ پاسخ به پرسش‌هايي از اين جنس نه براي وزراي خارجه سه کشور اروپايي حاضر در برجام و نه براي ديگر همتاهاي آنها در کشورهاي اروپايي آسان نيست، چراکه نه تنها اروپا بيش از 500 روز پس از کناره‌گيري امريکا از برجام نتوانسته 11 وعده‌اي را که به ايران داده بود عملي کند، بلکه رايزني‌هاي امانوئل مکرون، رييس‌جمهور فرانسه با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريکا و حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران هم علي‌الظاهر متوقف شده است. تحريم‌هاي امريکا نه تنها ادامه دارد، بلکه هر روز بر ليست اين تحريم‌ها و شدت اجرايي شدن آنها هم افزوده مي‌شود و در چنين شرايطي ايران مي‌گويد با کاهش تعهدات برجامي در حال بازگرداندن توازن به توافقي است که منفعت اقتصادي براي تهران نداشته است. پيش از آغاز اين نشست، در بيانيه اتحاديه اروپا آمده بود که شورا وضعيت امنيت منطقه‌اي در خليج [فارس] و ايران را مورد بحث قرار مي‌دهد. وزارت خارجه فرانسه نيز درباره سوژه‌هاي مورد بحث در بروکسل بيانيه‌اي صادر و اعلام کرده بود که «وزرا بار ديگر بر اتحاد خود در ارتباط با مساله ايران و تعهدشان به برجام تاکيد خواهند کرد. اين نشست همچنين فرصتي خواهد بود تا در مورد کمک‌هاي بالقوه اتحاديه اروپا به تلاش‌ها براي کاهش تنش در منطقه خليج [فارس] گفت‌وگو کنند.» پس از اعلام گام چهارم ايران که اين‌بار آغاز غني‌سازي اورانيوم در تاسيسات هسته‌اي فردو را شامل شد، زنگ‌هاي خطر در بروکسل درباره فرجام برجام و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران به صدا درآمد و جلسه روز گذشته به نخستين نشست وزراي خارجه اتحاديه پس از اعلام اين گام ايران تبديل شد. در حالي که ايران از ارديبهشت ماه سال جاري رسما اعلام کرد که با پايان يک‌سال صبر راهبردي و فرصت دادن به 1+4 براي عمل به تعهداتش، کاهش تعهدات برجامي را آغاز مي‌کند و تاکنون سه مرحله 60 روزه را پشت سر گذاشته است، تعلل اروپا منجر به برداشتن گام چهارم شد که از اين بازه 60 روزه نيز 7 روز گذشته است. تهران برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي امريکا يا يافتن راهي از سوي اروپا براي فروش نفت و دريافت درآمد حاصل از آن را تنها ابزاري مي‌داند که مي‌تواند به ترمزي در مسير کاهش تعهدات برجامي اين کشور منتهي شود. پاسخ اروپا نيز اين است که ما تحريم‌هاي اتحاديه و سازمان ملل را در برجام برداشتيم و از پس جبران تبعات تحريم‌هاي يک‌جانبه امريکا نيز برنمي‌آييم. در چنين فضايي انتخاب فردو به عنوان گام چهارم ايران از همان نخستين ساعات اعلام آن توسط حسن روحاني، رييس‌جمهور کشورمان با واکنش‌هاي تند و البته شفاهي اروپايي‌ها روبه‌رو شد. امانوئل مکرون، رييس‌جمهور فرانسه بالاترين مقام اروپايي بود که بدون توجه به تعلل اروپا در وفاي به تعهدات برجامي ادعا کرد ايران با کاهش تعهدات خود در حال خروج از برجام است. مکرون هرچند کناره‌گيري امريکا از توافق هسته‌اي را عامل اصلي هياهوي به وجود آمده دانست، اما در ادامه اظهاراتش با سياست دونالد ترامپ عليه ايران همراهي کرده و تاکيد کرد که تهران بايد به توافقي جامع که هم فعاليت‌هاي هسته‌اي اين کشور و هم فعاليت‌هاي منطقه‌اي و توان موشکي آن را شامل بشود، تن بدهد. ادعايي که عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه در نشست خبري روز يکشنبه در پاسخ به «اعتماد» آن را بي‌پايه و اساس خوانده و تاکيد کرد که اروپا فعلا از عهده همين توافق موجود با ايران هم برنيامده لذا در جايگاهي نيست که از توافقي ديگر سخن بگويد. روز گذشته نيز اظهارنظر اوليه وزراي خارجه کشورهاي اروپايي درباره برجام طيف‌هاي متفاوتي را شامل شد. برخي نظير وزير خارجه آلمان در واکنشي عجيب ادعا کردند که اگر روند کاهش تعهدات برجامي ايران متوقف نشود، تحريم‌ها عليه ايران بايد بازگردند و برخي نيز نظير وزير خارجه لوکزامبورگ بر خويشتنداري بيشتر اروپا و تلاش بر حفظ برجام صحه گذاشتند. با اين همه به نظر نمي‌رسد که نه آن اظهارنظرهاي تند و تيز و نه حمايت‌هاي شفاهي از برجام از سوي مقام‌هاي اروپايي بر اراده سياسي ايران براي ادامه روند کاهش تعهدات برجامي تاثيري بگذارد. اروپا از اقدام ايران غافلگير نشد «آسوشيتدپرس» در گزارشي درباره نشست روز دوشنبه وزراي خارجه اتحاديه اروپا درباره ايران نوشت: وزراي خارجه اتحاديه دور هم جمع شدند تا راه‌هاي حفظ برجام را مورد بحث و بررسي قرار بدهند و اين در حالي است که برخي کارشناسان مي‌گويند مي‌توان بازگشت غني‌سازي به تاسيسات فردو را پايان برجام دانست. برجام براي اتحاديه اروپا به مثابه ابزاري مهم و کليدي براي صلح و ثبات منطقه‌اي و بين‌المللي است و اروپا از زماني که دونالد ترامپ به شکل يک‌جانبه از اين توافق کنار کشيد، تلاش مي‌کند اين توافق را حفظ کند. با اين همه ابتکارهاي اقتصادي که اروپا در يک‌سال و اندي گذشته براي نجات برجام به کار بسته کافي نبوده، چراکه بسياري از بانک‌ها و کمپاني‌ها از ترس تحريم‌هاي امريکا با ايران کار نمي‌کنند. يکي از راه‌هاي پيش روي ايران و بازماندگان در برجام استفاده از مکانيسم حل و فصل اختلاف در داخل برجام است. با استفاده از اين مکانيسم پنجره‌اي 30 روزه براي رايزني‌هاي فشرده به منظور رسيدن به راهکاري مشترک باز خواهد شد. البته برخي فشارهاي خارجي از اتحاديه اروپا مي‌خواهد که تحريم‌هاي اين اتحاديه عليه ايران را که با برجام ملغي شدند، دوباره برقرار کند. با اين ‌همه تعداد قابل توجهي از مقام‌هاي سياسي اتحاديه مانند وزير خارجه لوکزامبورگ اعتقاد دارند که تحريم کاري از پيش نخواهد برد و براي هرگونه واکنش نسبت به ايران بايد منتظر گزارش‌هاي رسمي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ماند. آسوشيتدپرس در ادامه اين گزارش نوشت: اروپايي‌ها چندان از واکنش‌هاي برجامي ايران شوکه نشده‌اند و اعتقاد دارند که از زمان کناره‌گيري امريکا از توافق هسته‌اي انتظار اين واکنش را از ايران داشتند. باز هم حمايت سياسي از برجام به گزارش آسوشيتدپرس، پيش از آغاز نشست وزراي خارجه اتحاديه اروپا، «ميروسلاو لايچاک» وزير خارجه اسلواکي در پاسخ به اين سوال که آيا اکنون زمان اعمال تحريم‌ها عليه ايران فرا رسيده است؟ به تمجيد از توافق هسته‌اي با ايران پرداخته و تاکيد کرد که همه بايد براي حفظ اين توافق تلاش کنند. وزير خارجه اسلواکي گفت: «ما بايد درباره اينکه چطور برجام را نجات دهيم، صحبت کنيم. اين يک توافق عالي است و ما (کشورهاي اروپايي) بايد آن را زنده نگه داريم.»«يپه کوفود» وزير خارجه دانمارک از جمله افرادي بود که پيش از آغاز نشست وزراي خارجه به انتقاد از رويه ايران در کاهش تعهدات برجامي پرداخته و گفت: «ايران بايد کاملا به توافق هسته‌اي (برجام) پايبند باشد، چراکه اين پايبندي بهترين گزينه‌اي است که ما براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي در اختيار داريم.»«استف بلاک»، وزير امور خارجه هلند نيز ضمن ابراز نگراني از کاهش تعهدات برجامي ايران گفت: «ما مطمئنا درباره توافق هسته‌اي ايران گفت‌وگو مي‌کنيم. من از رفتارهاي ايران بسيار نگرانم و بايد بگويم که موضع ايران بسيار نگران‌کننده است.»«هايکو ماس»، وزير امور خارجه آلمان که کشورش عضو رسمي برجام است پيش از آغاز نشست وزراي خارجه ضمن آنکه خواستار حفظ توافق هسته‌اي شد، گفت: «ما مي‌خواهيم توافق هسته‌اي با ايران را حفظ کنيم. براي اين کار، ايران بايد به توافق پايبند باشد. در غير اين صورت، ما تمام سازوکارهايي را که در توافق وجود دارد در دسترس خواهيم داشت.» برخي رسانه‌ها عبارت «تمام سازوکار‌ها» را که هايکو ماس از آن استفاده کرد به تهديد وي درباره احتمال استفاده از مکانيسم ماشه تعبير کردند. «ژان آسل بورن»، وزير خارجه لوکزامبورگ نيز با انتقاد از رويکردهاي اعمال تحريم امريکا عليه ايران گفت، ما نمي‌خواهيم به اين شکل اين مساله را حل کنيم. ما در برهه کنوني بايد منتظر گزارش جديد آژانس بين‌المللي هسته‌اي در خصوص ايران باشيم. پرهيز موگريني از تندروي «فدريکا موگريني» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پس از پايان نشست وزراي خارجه اين اتحاديه در روز نخست در جمع خبرنگاران درباره واکنش اتحاديه به گام چهارم ايران و ادامه روند کاهش تعهدات برجامي ايران گفت: اقدام جديد ايران در زمينه تاسيسات فردو يک نگراني اصلي است. ما منتظر گزارش آژانس بين‌المللي هسته‌اي درباره ايران هستيم و سپس اتحاديه اروپا و سه کشور اروپايي حاضر در برجام به آن واکنش نشان خواهند داد. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا که به زودي اين پست را ترک مي‌کند، خبر داد که احتمالا جلسه کميسيون مشترک برجام به زودي برگزار خواهد شد. خبرنگار وال‌استريت ژورنال در توييترش ضمن اعلام موضع‌گيري‌هاي موگريني نوشت که احتمالا نشست کميسيون مشترک آتي در سطح معاونان سياسي کشورهاي باقيمانده در برجام خواهد بود. در حالي که بسياري از رسانه‌هاي بين‌المللي پس از گام چهارم ايران فضاسازي درباره امکان توسل اروپا به مکانيسم ماشه در برابر اقدام‌هاي اخير تهران را پررنگ کردند اما فدريکا موگريني تاکيد کرد که در جلسه روز گذشته در خصوص استفاده از مکانيسم پيش‌بيني شده در برجام براي حل اختلافات بحث نشد و درباره هرگونه اقدامي قرار است در کميسيون برجام بحث شود. موگريني در بخش‌هاي ديگري از اظهاراتش تاکيد کرد که جانشين او نياز به مشورت درباره نحوه مديريت کردن موضوعات مرتبط با برجام ندارد و خود همه موارد را به خوبي مي‌داند. به گزارش فارس، خبرنگاري از موگريني درباره صحبت‌هاي روز دوشنبه «حسن روحاني»، در خصوص اينکه ايران با بقاي در برجام مي‌تواند از مدتي ديگر سلاح بفروشد، سوال کرد که موگريني پاسخ داد: «در اين خصوص اظهارنظري نمي‌کنم.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد