قطر و عربستان در آستانه آشتی

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سارا معصومي| بحران در شوراي همکاري خليج‌فارس آن طور که چهره‌هاي سياسي کشورهاي عضو اين شورا مي‌گويند به حل و فصل نزديک شده است. دو سال و نيم پس از قطع ناگهاني رابطه عربستان و به تبع آن مصر، امارات و بحرين با قطر به نظر مي‌رسد که ميانجي‌گري‌ها و واسطه‌تراشي‌هاي منطقه‌اي در حال به ثمر نشستن است و اراده سياسي براي حل و فصل اختلاف در رياض و البته دوحه شکل گرفته است. نخستين نشانه‌ها از اين کاهش تنش در توييتر به چشم آمد و پس از آن کنجکاوي‌هاي رسانه‌اي منجر به تاييد اصل خبر توسط منابع آگاه در رسانه‌هاي متفاوت منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي شد. «عبدالخالق عبدالله» مشاور سابق وليعهد ابوظبي چندي پيش در توييترش نوشت: «به شما مژده مي‌دهم که تحولات مهمي در روند حل بحران شوراي همکاري خليج فارس درحال وقوع است.» همزمان با اين اظهارات رسانه‌هاي عرب زبان منطقه در حال پوشش سخنان «تميم بن حمد آل ثاني»، امير قطر مبني بر آمادگي اين کشور براي مذاکره با عربستان و امارات جهت حل بحران شوراي همکاري خليج فارس بودند. زنجيره اخبار را که دنبال کنيم به ميانجي‌گري‌هاي کويت براي حل بحران ميان دوحه و رياض مي‌رسيم و سفرهاي مقام‌هاي متفاوت کويتي به عربستان که محور تمامي آنها پايان دادن به بحران داخل شوراي همکاري بوده است. اخيرا «صباح الخالد» معاون نخست‌وزير و وزير خارجه کويت در سفر به رياض، پيام امير کويت را به شاه سعودي داده بود. جدا از بي‌خبري رسانه‌ها از متن اين نامه اما امير کويت به صراحت چندين بار در رسانه‌ها تاييد کرده که وقت پايان بحران داخلي در شوراي همکاري خليج‌فارس فرا رسيده است. در اين ميان گفته مي‌شود که مايک پمپئو، وزير خارجه ايالات متحده امريکا نيز بيکار ننشسته و در چند نوبت با همتاهاي خود از قطر و البته عربستان در اين زمينه رايزني‌هايي داشته است. همزمان برخي از رسانه‌ها از نقش «ديپلماسي فوتبالي» در تنش‌زدايي از رابطه عربستان و قطر خبر مي‌دهند. اخيرا عربستان، بحرين و امارات موافقت خود را با شرکت در مسابقات فوتبال (جام خليج 24) اعلام کرده‌اند. بلومبرگ هفته گذشته در گزارشي کوتاه ادعا کرده بود که قطر بر تلاش‌ها براي کاهش تنش با عربستان سعودي افزوده‌ و بر همين اساس يک مقام بلندپايه سعودي به اين رسانه امريکايي گفته بود که قطر گام‌هايي را براي کاهش تنش با همسايگان خود در خليج فارس برداشته است. به گفته اين مقام سعودي از جمله اقداماتي که قطر در اين زمينه اتخاذ کرده، تدوين قانون ويژه مبارزه با تامين مالي تروريسم است. البته با توجه به رپرتاژ آگهي‌هايي که اين رسانه امريکايي در چند سال اخير درباره فعاليت‌هاي محمد بن سلمان نوشته به نظر مي‌رسد که روايت اين مقام آگاه سعودي از تلاش‌هاي يک‌طرفه دوحه چندان هم به واقعيت نزديک نباشد چرا که قطر پيش از اين هم مخالفت خود با شروط عجيب و غريبي که سعودي براي عادي‌سازي رابطه با دوحه مطرح کرده ‌بود را رد کرده است. خرداد 1396 برابر با ژوئن ۲۰۱۷ ميلادي، عربستان، امارات، بحرين و مصر روابط خود را با قطر قطع و دوحه را به دخالت در امور داخلي خود و حمايت از تروريسم متهم کردند. اتهامي که ابتدا توسط رياض طرح شد و مصر، امارات و بحرين هم به تبع عربستان در اين مسير با محمدبن سلمان، وليعهد سعودي همراه شدند. پس از حصر اقتصادي و فشارهاي سياسي که عربستان بر قطر وارد کرد، ايران و ترکيه در مسير کمک به قطر قرار گرفتند و البته دوحه نيز مسير رابطه با واشنگتن را مسدود نکرد تا به نوعي تمام منافذ سياسي براي بقا همزمان با تحمل فشارهاي اقتصادي عربستان را مسدود نکرده‌ باشد. ميدل ايست آنلاين در گزارشي کوتاه به تصميم عربستان براي شرکت در جام خليج 24 در دوحه اشاره کرده و با انتخاب عنوان «ديپلماسي فوتبالي» مي‌نويسد: «تصميم عربستان و همراهانش براي شرکت در مسابقات فوتبال در دوحه را مي‌توان نشانه‌اي از تمايل يا عزم رياض براي کاستن از رويکرد تهاجمي‌اش در برابر قطر دانست. البته شايد اين رفتار را به فراتر از قطر هم تعميم داد و نتيجه‌گيري کرد که عربستان به دنبال کاستن از سطح تنش در پرونده‌هاي متفاوت منطقه‌اي است. عربستان سعودي در چند سال اخير و از زماني که محمد بن سلمان زمام امور سياسي، نظامي و اقتصادي در اين کشور را در دست گرفته سياست خارجي تهاجمي را در منطقه در پيش گرفته است: از بمباران يمن تا حصر قطر و البته تشديد تنش با ايران. با اين همه حملات چندماه اخير به تاسيسات نفتي آرامکو به اضافه کاسته شدن از تمايل امريکا براي مقابله نظامي با ايران، عربستان سعودي و همراهانش را واداشته که به فکر ميانه‌روي در مسائل منطقه‌اي بيفتند. حسين ابريش از کارشناسان مسائل منطقه در موسسه مطالعات خليج فارس مستقر در واشنگتن در اين باره مي‌گويد: صلح يک شبه محقق نخواهد شد اما ما شاهد تلاش‌هاي ديپلماتيکي از سوي عربستان و متحدانش براي خارج شدن از بن‌بست در پرونده‌هاي منطقه‌اي هستيم. عربستان با بسته‌اي از بحران‌ها روبه‌رو شده بود: از بايکوت قطر تا جنگ در يمن و البته تشديد خطرناک تنش با تهران. در چنين شرايطي ديپلماسي و ترميم روابط گزينه بهتري به نسبت رفتارهاي خشن است.» ميدل‌ايست آنلاين در ادامه مي‌نويسد: هفته گذشته بود که عربستان، بحرين و امارات اعلام کردند که به بايکوت دو ساله مسابقات خليج 24 پايان مي‌دهند و تيم‌هاي فوتبال خود را به اين رقابت‌ها مي‌فرستند. در حرکت ديگري که مي‌تواند نشانه کاهش تنش باشد يک مقام رسمي از اتحاديه عرب که مقر آن در قاهره است به زودي به منظور شرکت در کنفرانسي در قطر به پايتخت اين کشور (دوحه) سفر خواهد کرد. به نظر مي‌رسد که اين مقام اتحاديه عرب هم مي‌تواند بخشي از بار ميانجي‌گري را بر دوش بکشد. همزمان گفته شده که به زودي هياتي از قطر به رياض سفر خواهد کرد. با اين همه برخي از کارشناسان مسائل منطقه اعتقاد دارند که نبايد معناي اين گام‌ها را بزرگنمايي کرد. يک کارشناس مسائل منطقه در اين باره مي‌گويد: قطري‌ها نشان داده‌اند که از مواضع اصلي خود کوتاه نمي‌آيند و اين در حالي است که سعودي مي‌خواهد قطر همه ‌چيز را فراموش کند و عقربه‌هاي ساعت را به ماه مه سال 2017 بازگرداند. اين در حالي است که چنين اتفاقي رخ نخواهد داد.» بلومبرگ در اين رابطه مي‌نويسد: ميانجي‌گري‌ها فعلا براي ترميم رابطه عربستان با قطر است و پيش‌بيني مي‌شود که مساله امارات بعدها مطرح شود. به نظر مي‌رسد که محمد بن سلمان به دليل برنامه‌هاي اقتصادي که با تمرکز بر آرامکو در سر دارد تصميم گرفته از بحران‌هايي که رياض در چند سال اخير با آنها درگير شده فاصله بگيرد و ثبات سياسي را به کشور بازگرداند. يک کارشناس مسائل منطقه در اين باره به ما مي‌گويد: تحولات اخير نشان مي‌دهد که از شدت تنش اندک ‌اندک کاسته شده و ارتباط‌هايي که هر از گاهي بود اکنون نظم بيشتري پيدا کرده است. حملاتي که به تاسيسات نفتي سعودي در ماه مه صورت گرفت به منزله زنگ هشداري براي اين کشور بود که بايد به تهديدهاي اصلي و نه توهم تهديد بپردازد. به گزارش بلومبرگ، کويت که در اين مناقشه فاصله خود را حفظ کرده بود اکنون به اصلي‌ترين ميانجي تبديل شده و از عربستان خواسته که تيم فوتبال خود را براي شرکت در خليج 24 به دوحه بفرستد تا نوعي شاخه زيتون به حساب‌ آيد. آتش‌بس نانوشته ميان تهران و رياض؟ جدا از مساله قطر و تلاش براي کاهش تنش به نظر مي‌رسد که رياض کانال‌هايي را هم براي پايان دادن به جنگ يمن فعال کرده است. گفته مي‌شود که عربستان در يک ماه اخير کانال‌هاي بازي را براي گفت‌وگو با انصارلله در يمن ايجاد کرده است. ائتلاف سعودي از سال 2015 تاکنون جنگ در يمن را آغاز و ادامه داده است. رياض اميدوار بود بتواند در کوتاه‌ترين بازه زماني ممکن حوثي‌ها (انصارلله) را در يمن شکست بدهد اما به جاي اين مساله در باتلاق يمن گرفتار شدند که به يک بحران انساني تبديل شده و ميلياردها دلار از پول سعودي هزينه اين مساله شده است. با اين همه عربستان اميدوار است که بتواند صلحي را که ميان دولت هادي و جدايي‌طلب‌هاي جنوب ايجاد شده بسط و گسترش دهد و از يمن خارج شود. از سوي ديگر زمزمه‌هايي هم شنيده مي‌شود که رياض نرمش‌هايي نسبت به کاهش تنش در رابطه با ايران از خود نشان داده است. معاون وزير خارجه کويت قريب به 10 روز پيش اعلام کرد که پيامي از ايران را به عربستان و بحرين داده و البته در آن مقطع زماني تاکيد کرد که اين دو کشور پاسخي به او نداده‌اند. يک «منبع آگاه» به «اعتماد» خبر داد که نشانه‌هايي از شکل‌گيري اراده سياسي در عربستان براي کاهش تنش از رابطه با تهران مشاهده شده و پيش‌بيني مي‌شود که در يک ماه آتي خبرهاي بيشتري در اين رابطه منتشر شود. با اين همه بسياري از کارشناسان اتفاق نظر دارند که رياض و تهران فعلا تا رسيدن به نقطه عادي‌سازي رابطه فاصله دارند و شايد بتوان در بهترين حالت در مقطع کوتاه‌مدت از تنش‌زدايي از رابطه سخن گفت. پاکستان، عراق، کويت و عمان در زمره کشورهايي هستند که در يک سال اخير تلاش براي کاهش تنش از رابطه تهران و رياض را پيش برده‌اند. ايران با رد ادعاهاي سعودي مبني بر آنکه تهران در عمليات حمله به تاسيسات نفتي آرامکو دست داشته بر ابتکارهاي خود براي رسيدن به صلح پايدار با کشورهاي منطقه خليج فارس و بازگرداندن ثبات به اين منطقه تاکيد مي‌کند. امضاي پيمان عدم تعرض، ايجاد مجمع گفت‌وگوهاي منطقه‌اي و طرح صلح هرمز سه نمونه از پيشنهادهايي هستند که ايران روي ميز کشورهاي حاشيه خليج فارس قرار داده است. ميدل ايست آنلاين در اين باره مي‌نويسد: «برخي از ناظران روابط ايران و عربستان مي‌گويند که بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريکا و کناره‌گيري اين کشور از توافق هسته‌اي با ايران، تهران را در شرايطي قرار داده که مذاکره با آن براي سعودي آسان‌تر از قبل است. در چنين شرايطي عربستان فکر مي‌کند مي‌تواند از مذاکره با ايران براي رسيدن به اهدافش استفاده کرده و بخت خود را در اين خصوص آزمايش کند. در اين رابطه يک کارشناس مسائل منطقه مي‌گويد: عربستان به دنبال کاهش تنش با ايران است. عربستان به پيام‌هاي مصالحه‌اي که از جانب تهران (با واسطه) مخابره شده روي خوش نشان داده است. به نظر مي‌رسد که فعلا رياض و تهران نوعي از آتش‌بس نانوشته دوطرفه را پذيرفته‌اند.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد