نیویورکر: آیا ترکیه همچنان متحد امریکاست؟
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست رابين رايت-نيويورکر| دونالد ترامپ، رييسجمهور امريکا روز چهارشنبه ابتدا در پيامهاي توييتري شديداللحني تلاشهاي مجلس براي استيضاح خود را محکوم و باقي روز را نيز تلاش کرد همتاي ترک خود، رجب طيب اردوغان را براي همکاري در همه زمينهها گول بزند. او در حالي که اردوغان در کاخ سفيد کنارش ايستاده بود به خبرنگاران گفت: مدت زيادي است که ما با هم دوستيم. او بعدا در نشست خبري نيز گفت: من به شدت طرفدار اردوغان هستم. با اينکه ترامپ توافق تجاري بزرگي به ارزش صدها ميليارد دلار را به اردوغان پيشنهاد کرد، اما نتوانست هيچ پيشرفت محسوسي داشته باشد. البته آخرين شکست ترامپ در حوزه سياست خارجي هم همهاش تقصير خودش نبود. ترکيه به رهبري اردوغان جرات سرپيچي از دستورات امريکا، غرب و حتي ناتو را پيدا کرده است. موافقت ترکيه با عبور تروريستهاي افراطگرا از مرزهاي جنوبي خود به منظور پيوستن به داعش و ديگر گروههاي شبهنظامي سوريه، در سالهاي اخير موجب شکايت مقامات امريکايي شده است. سپس ترکيه براي مبارزه با نيروهاي کرد تحت حمايت امريکا که عليه داعش ميجنگيدند، به خاک سوريه تجاوز کرد. ترکيه همچنين براي ايجاد ارتباط با نيروهاي نظامي روسيه تلاش کرد، با ايران همکاري کرده و از طريق يک بانک دولتي برنامه چندين ميليارد دلاري ايران براي دور زدن تحريمها را تسهيل کرد. اردوغان مخالفان سياسي، رسانهها، رهبران اقتصادي، دانشگاهيان و حتي نيروهاي نظامي کشورش را براي تحکيم قدرت خود سرکوب کرد. فيل گوردون، از اعضاي ارشد شوراي روابط خارجي و همچنين هماهنگکننده سياست خاورميانه در دولت باراک اوباما، رييسجمهور پيشين امريکا ميگويد: بايد پرسيد که آيا ترکيه هنوز متحد امريکاست؟ وي ادامه ميدهد: 10 سال پيش ترکيه به سمت امريکا و غرب تمايل داشت. اين کشور از نظر اقتصادي در حال تغيير و توسعه بود، به دنبال توسعه دموکراسي و بيرون کشيدن نيروهاي نظامي خود از سياست بود و قصد داشت به اتحاديه اروپا بپيوندد و همکاري خود با امريکا در ناتو را آغاز کند. اما ترکيه در چند سال گذشته مسير خود را تغيير داده است. آنکارا شريک بالقوه مهمي براي امريکا باقي ميماند، اما روزهايي که واشنگتن بر اساس ارزشها و منافع معمول آرزوي «اتحاد مثالزدني» با اين کشور را داشت، به سر رسيده است. به گفته گنول تل، رييس مرکز مطالعات ترکيه در خاورميانه، اين بدترين بحران در تاريخ مدرن روابط ميان امريکا و ترکيه است. او ميگويد: ضد امريکايي بودن هميشه در ترکيه وجود داشته، اما در چند سال اخير به اوج خود رسيده است. جمعيت غافلگيرکنندهاي از مردم ترکيه فکر ميکنند که روسيه نسبت به امريکا متحد بهتري است و بيشتر تهديدات امنيت ملي از سوي امريکا صورت ميگيرد. آنکارا و واشنگتن در گذشته از بحرانهاي زيادي جان سالم به در بردهاند؛ بحرانهايي مانند تنش در مورد قبرس در دهه 60 و 70 ميلادي، رد درخواست تسليحاتي ترکيه از امريکا در دهه 90 ميلادي با استناد به نقض حقوق بشر و عدم تاييد مجلس ترکيه براي حمله نيروهاي امريکايي به عراق از خاک ترکيه در سال 2003. نيروهاي نظامي ترکيه از زمان تلاش براي کودتا عليه اردوغان در سال 2016،بيشتر ايدئولوژيک شدهاند. تل ميگويد: ايجاد روابط نزديکتر ميان ترکيه و امريکا يا ميان ناتو و آنکارا کار بسيار دشواري است. دهها هزار نفر از نيروهاي نظامي خارج شدهاند. وي ادامه ميدهد: اگر اکنون به عنوان طرفدار ناتو ديده شويد، ممکن است شغل خود را از دست بدهيد. پنتاگون نيز به نوبه خود- خصوصا فرماندهي مرکزي که در خاورميانه فعاليت ميکند- در مورد نظاميان ترکيه بيشتر احتياط ميکند، چراکه تاکيد اين نظاميان بر ايدئولوژي و ديدگاههاي ديني بيش از حرفهاي بودن است. از دهه 60 ميلادي تاکنون، اين دو ملت- که نماينده دو جناح شرق و غرب در ناتو، بزرگترين اتحاد نظامي جهان هستند- معمولا ديدگاههاي مشترکي در مورد تهديدهاي متداول داشتهاند، حال چه اتحاد جماهير شوروي باشد يا افراطگرايي. اما اين اشتراک ديدگاه ديگر وجود ندارد. يکي از طولانيترين اختلافات دو کشور بر سر تصميم اردوغان براي خريد سيستم ضد موشکي پيشرفته اس400 از روسيه است. هيچيک از اعضاي ناتو اقدام به خريد تجهيزات نظامي روسي نميکنند، چراکه هدف از تشکيل ناتو مقابله با نفوذ مسکو بوده است. بر اساس قوانين امريکا، کاخ سفيد مجبور است در مقابل کشورهايي که تجهيزات دفاعي روسيه را به دست ميآورند، اقدام به اعمال تحريم کند. ترامپ به اين دليل که اين سيستم تا ماه آوريل قابل استفاده نخواهد بود، هنوز عليه ترکيه تحريمي اعمال نکرده است. او در نشست خبري خود با اردوغان اعلام کرد که خريد سامانه اس400 از سوي ترکيه باعث ايجاد «چالشهاي بسيار جدي» شده است. به گفته وي رهبران هنوز نتوانستهاند اختلافاتشان را حل و فصل کنند اما به مذاکرات خود ادامه ميدهند. واشنگتن از آنکارا ميخواهد که حداقل راهاندازي اين سيستم را بيشتر به تعويق بيندازد. اختلافات ميان متحدان سابق اکنون بيشتر شده است. تل ميگويد: اين دو ملت اکنون با رقيب ديگري کار ميکنند. ترکيه با گروههاي جهادي سوريه و افراطگرايان ليبي همکاري کرده است، در حالي که امريکا با نيروهاي کرد سوريه متحد شده است. اردوغان کردها را- بزرگترين اقليت بومي ترکيه که در بخشهايي از سوريه، عراق و ايران نيز حضور دارند- يک تهديد استراتژيک ميداند. مهمترين شخصيت در دوره پنجساله مبارزه با داعش براي امريکا مظلوم عبدي، فرمانده شبهنظاميان کرد بود. مظلوم براي مبارزه عليه داعش در سوريه، ضمن همکاري با بيش از 70 کشور در ائتلافي به رهبري امريکا، بيش از 11 هزار نفر از نيروهاي خود را از دست داد. ترامپ در هفتههاي اخير دو مرتبه با مظلوم صحبت کرده و مکررا از او ستايش کرده است. با اين حال در کنفرانس مطبوعاتي مشترک ترامپ و اردوغان، رييسجمهور ترکيه مظلوم را تروريست ناميد و گفت: بنابراين کشوري مانند امريکا نبايد از شخصي مانند مظلوم استقبال کند. اين دو کشور همچنين در مورد وضعيت يکي از روحانيون ترکيه به نام فتحالله گولن نيز اختلاف دارند. او در تبعيدي خودخواسته در پنسيلوانياي امريکا زندگي ميکند. طرفداران «جنبش گولن» در ترکيه به راهاندازي سرويسي براي ايجاد مدارس مدرن در جوامع مسلمان، ترويج اسلام ميانهرو و گفتوگوي بين اديان با مسيحيان و يهوديان اقدام کردهاند. اما اردوغان به اهداف سياسي اين جنبش مشکوک است. او گولن و طرفدارانش را به دست داشتن در کودتاي نظامي شکست خورده سال 2016 متهم کرد. او بارها از دولت امريکا درخواست کرده که گولن را براي محاکمه در مورد اتهامات تروريسم و خيانت به کشور مسترد کند. هر دو دولت اوباما و ترامپ به اين نتيجه رسيدهاند که درباره دخالت اين روحاني در کودتاي شکست خورده هيچ مدرکي وجود ندارد. اردوغان در کنفرانس مطبوعاتي روز چهارشنبه ادعا کرد: گولن براي «تخريب نظم مطابق با قانون اساسي ترکيه» تلاش کرده است. او از دولت امريکا خواست که حضور گولن در ايالات متحده را «از بين ببرند.» از زمان تلاش براي کودتا، سرکوب اردوغان باعث احساس خطر بيشتر دولت امريکا و گروههاي حقوق بشر شده است. وزارت خارجه امريکا در گزارش سالانه خود در خصوص حقوق بشر دولت اردوغان را به اعدام خودسرانه، مرگ مشکوک برخي افراد در حبس، ناپديد شدنهاي اجباري، شکنجه و دستگيري و بازداشت خودسرانه دهها هزار نفر مانند اعضاي مخالف مجلس، وکلا، روزنامهنگاران و سه نفر از کارمندان ترکيهاي سفارت امريکا متهم کرد. کنگره امريکا اکنون عليه ترکيه شده است. ماه گذشته مجلس يک قطعنامه دو حزبي ارايه داد که تجاوز ترکيه به خاک سوريه را محکوم ميکرد. اين فشار دو حزبي بر ترامپ، او را وادار کرد در اقدامي غيرمعمول 5 سناتور برجسته جمهوريخواه را دعوت کند تا در مذاکرات با اردوغان او را همراهي کنند. دموکراتها حتي ميزباني ترامپ از اردوغان را نيز محکوم کردند و اعضاي هر دو حزب کنگره معتقدند که دولت بايد ترکيه را به دليل خريد سامانه ضد موشکي اس400 تحريم کند. ترکيه هر کاري انجام دهد، نميتوان آن را از ناتو اخراج کرد؛ اين اتحاد هيچ مکانيسمي براي اخراج اعضا ندارد. ترکيه مزاياي استراتژيک زيادي براي امريکا و ناتو دارد، چراکه با اروپا، خاورميانه و کشورهايي که روزي بخشي از شوروي بودند، هم مرز است. واشنگتن با روماني در درياي سياه، با يونان، قبرس و اسراييل در شرق درياي مديترانه و با اردن و عراق در خاورميانه به دنبال همکاري بيشتر است. در اين بين، اردوغان توانست بيش از نياز خود از ترامپ سود ببرد. فيل گوردون در اين باره ميگويد: رهبر ترکيه «مهر تاييد ترامپ براي ملاقات در کاخ سفيد را گرفت و فرصت خوبي براي القاي مستقيم ديدگاههاي خود به رييسجمهور پيدا کرد.» ترجمه هديه عابدي