گشایش در زوریخ

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست شهاب شهسواري| مسعود سليماني، پژوهشگر بين‌المللي سلول‌هاي بنيادي و رييس انجمن هماتولوژي ايران که 14 ماه به دليل تلاش براي خريد يک ترکيب دارويي داراي کاربردهاي پژوهشي در خاک امريکا به شکل غيرقانوني به گروگان گرفته‌شده ‌بود، عاقبت صبح روز گذشته با پيگيري‌هاي دستگاه سياست خارجي کشور و نهادهاي قضايي و امنيتي کشور در زوريخ به مقام‌هاي ايران تحويل داده‌ شد. محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه کشورمان روز شنبه به سوييس پرواز کرد تا در اين کشور به استقبال گروگان آزاد شده ايراني برود. آزادي اين گروگان ايراني در فرآيند تبادل زنداني انجام شد. به گزارش رسانه‌هاي امريکايي، مسعود سليماني، در يک هواپيماي نظامي امريکايي با همراهي برايان هوک، رييس کارگروه ضدايراني وزارت امور خارجه امريکا به زوريخ رفته است و در مقابل ژائو ونگ، دانشجوي دکتراي تاريخ چيني-امريکايي که به اتهام جاسوسي در ايران به 10 سال زندان محکوم شده ‌بود براي تکميل فرآيند تبادل با يک هواپيماي دولت سوييس به زوريخ فرستاده‌ شد. محمدجواد ظريف، بعد از آزاد شدن مسعود سليماني در حساب کاربري شبکه اجتماعي توييترش نوشت: «خوشحالم که پروفسور مسعود سليماني و آقاي ژائو ونگ به زودي کنار خانواده‌هاي‌شان باز مي‌گردند، از همه دست‌اندرکاران متشکرم، به ويژه از دولت سوييس.» ظريف ساعتي بعد با انتشار تصويري از سوار شدن مسعود سليماني به همراه او به هواپيما براي بازگشت به ايران نوشت: «به خانه باز مي‌گرديم.» دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريکا هم با صدور بيانيه‌اي تاکيد کرد: «آقاي ونگ از آگوست 2016 تحت عنوان جاسوسي در ايران نگهداري مي‌شد. ما از شرکاي سوييسي براي همکاري در مذاکرات با ايران براي آزادي آقاي ونگ متشکريم.» مايک پمپئو، وزير خارجه امريکا هم با انتشار توييتي نوشت: «ما تا بازگرداندن همه امريکايي‌ها بازداشتي در ايران و ديگر نقاط جهان به خانه و نزد عزيزان‌شان از پا نخواهيم نشست.» بر اساس بيانيه وزارت امورخارجه آزادي ژائو ونگ با «تصويب شوراي عالي امنيت ملي و همکاري و موافقت نهادهاي قضايي و امنيتي» انجام شد. يک مقام ارشد وزارت خارجه امريکا به آسوشيتدپرس مي‌گويد هر چند برايان هوک، رييس کارگروه ضدايران وزارت خارجه امريکا در سوييس براي تحويل دادن مسعود سليماني حاضر شده ‌بود، اما نقشي در گفت‌وگوهاي منجر به آزادي او نداشت و بخش اعظم گفت‌وگوها با ميانجيگري دولت سوييس با مشارکت رابرت اوبرايان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريکا و نماينده پيشين وزارت خارجه امريکا در امور گروگان‌ها انجام شده است. روزنامه نيويورک تايمز در گزارش خود از اين تبادل زندانيان، با اشاره به حضور برايان هوک در اين فرآيند مي‌نويسد: «او همان کسي است که دو روز پيش از اين (پنجشنبه هفته گذشته) در نشست خبري ايران را به جنايت عليه مردم خودش متهم کرد. اما به نظر مي‌رسد حين همين صحبت‌ها در حال رايزني با ايران از طريق کانال‌هاي ديپلماتيک بوده است.» به نوشته نيويورک تايمز، برايان هوک، از فروردين 1397 در جلسه کميسيون مشترک برجام که در کنار معاون وزير خارجه ايران، عباس عراقچي در آن شرکت کرده بود، هيچ تماس مستقيمي با مقام‌هاي ديپلماتيک ايراني نداشته است. به نظر مي‌رسد بر اساس بيانيه‌هاي صادر شده از سوي دولت‌هاي ايران و امريکا، کل مذاکرات مربوط به اين تبادل، با واسطه‌گري سوييس، حافظ منافع امريکا در ايران انجام شده ‌باشد. گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي روز پنجشنبه بود که جيسون پابلت، وکيل ژائو ونگ، در ايالات متحده امريکا در شبکه اجتماعي توييتر از احتمال پيشرفت در آزادي او خبر داد. اين وکيل امريکايي نوشته ‌بود: «اميدواريم که به زودي پيشرفتي در بازگشت ژائو ونگ، شهروند امريکايي نزد همسر و پسر خردسالش ببينيم. همه طرف‌ها بايد به حل اين مساله کمک کنند.» بلافاصله بعد از اين توييت، گمانه‌زني‌ها در مورد آزادي اين دو زنداني مطرح شد. اما گمانه‌زني‌ها در مورد آزادي اين محکوم امنيتي با تابعيت امريکايي و چيني، به چند ماه قبل باز مي‌گشت. يکم مهر ماه سال جاري محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگار راديو ان‌پي‌آر امريکا در مورد آزادي ژائو ونگ، خواستار تبادل او با مسعود سليماني، استاد دانشگاه ايراني شده‌ بود. تلاش‌هاي پشت پرده براي آزادي بازداشت‌شدگان غيرقانوني ايراني در خاک امريکا از مدت‌ها پيش آغاز شده ‌بود. هر چند چهار روز بعد از تکرار پيشنهاد ظريف در نيويورک در مورد تبادل زندانيان، نگار قدس‌کني، زن ايراني که بيش از 27 ماه در بازداشت غيرانساني و غيرقانوني استراليا به درخواست امريکا قرار داشت و به امريکا مسترد شده ‌بود، با آزاد شدن از زندان به تهران بازگشت، اما به نظر مي‌رسد آزادي او در قالب يک فرآيند تبادل زنداني با استراليا انجام شده ‌باشد. نحوه بازداشت و نگهداري خانم قدس‌کني، به ويژه هنگام بارداري و عدم مرخصي به او براي زايمان، بارها از سوي ايران به عنوان يک رفتار غيرقابل قبول از سوي استراليا و امريکا مورد اشاره قرار گرفته ‌بود. به فاصله چند روز بعد از آزادي نگار قدس‌کني، دو گردشگر استراليايي در ايران که به دليل استفاده از پهپاد و تصوير‌برداري در مراکز ممنوعه در تهران بازداشت شده‌ بودند و رضا دهباشي، دانشجوي ايراني ساکن استراليا هم که با اتهام‌هايي مشابه خانم قدس‌کني در زندان و نوبت استرداد به امريکا بود، از زندان‌هاي استراليا آزاد شدند. 29 مهرماه سال جاري، سيد عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه کشورمان در گفت‌وگو با خبرنگاران از ارايه فهرست بازداشت‌شدگان غيرقانوني ايراني در امريکا به اين کشور خبر داد. موسوي گفت: «ليستي به آنها داده‌ايم اگر اراده‌اي باشد اميدوار به آزادي اين افراد هستيم.» چهار هفته‌ بعد، سخنگوي وزارت خارجه از «اميدهاي تازه» براي آزادي مسعود سليماني از بازداشت غيرقانوني در امريکا خبر داد. سيد عباس موسوي در پاسخ به سوال خبرنگاري در مورد آزادي اين بازداشت‌ شده ايراني گفت: «در خصوص گروگان‌هاي ما در ايالات متحده امريکا و بقيه کشور‌ها، از جمله آقاي دکتر سليماني، اقدامات و رايزني‌ها ادامه دارد. جمهوري اسلامي ايران موضوع را رها نکرده و نخواهد کرد. در هر مناسبتي از مجاري رسمي و از طريق واسطه‌ها درخواست‌هاي خودش را ارايه داده و يک‌سري اميدهايي زنده شده است. اگر اجازه بفرماييد ابتدا اين اقدامات انجام شود و بعد ان‌شاءالله توسط ما يا ساير نهادها اطلاع‌رساني خواهد شد.» 15 ماه تعلل يک‌سال و سه ماه بعد از اينکه محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، با پيشنهاد مبادله بازداشت‌شدگان غيرقانوني ايراني در امريکا به ازاي آزادي يک دانشجوي دکتراي امريکايي در ايران به نيويورک رفت؛ ايران که پيش از اين چندين بار در قالب اقدامات بشردوستانه، به‌‌رغم رويکرد خصمانه واشنگتن عليه تهران و فقدان روابط کنسولي، فرآيند مبادله زندانيان را با امريکا انجام داده ‌بود، مدت‌ها بود که پيشنهاد تبادل زندانيان را به عنوان يک نشانه حسن نيت مطرح مي‌کرد، اما امريکا تا مدتي پيش حاضر به پذيرش اين پيشنهاد نشده ‌بود. نزديک به يک ماه بعد از سفر سال پيش محمدجواد ظريف براي شرکت در مجمع عمومي سازمان ملل متحد و مطرح شدن پيشنهاد تبادل زنداني، دولت ايالات متحده امريکا، يک استاد دانشگاه و پژوهشگر ايراني را که براي شرکت در يک پروژه تحقيقاتي به امريکا سفر کرده ‌بود، بدون اتهام مشخصي بازداشت کرد. دولت دونالد ترامپ، از ابتدا اعلام کرده‌ بود که علاقه‌ چنداني به اقدام براي آزادي محکومان امنيتي و جاسوسي با تابعيت امريکايي در ايران ندارد و بيشتر علاقه‌مند است تا از آنها به عنوان اهرم فشار و ابزاري براي پيشبرد سياست حداکثري عليه ملت ايران استفاده کند. در نتيجه پيشنهاد محمدجواد ظريف براي تبادل مستقيم بازداشت‌شدگان غيرقانوني ايراني در خاک امريکا و ديگر کشورها به اتهام‌هاي واهي مربوط به تلاش براي دور زدن تحريم‌هاي غيرمشروع امريکا با محکومان داراي تابعيت امريکا را در دادگاه‌هاي ايران مطرح کرده ‌بود، براي مدت طولاني روي زمين ماند. ظريف ارديبهشت ماه بار ديگر به نيويورک سفر کرد تا در نشست «روز چندجانبه‌گرايي» سازمان ملل متحد شرکت کند. او در حاشيه اين نشست در گفت‌وگويي خبري تاکيد کرد که شش ماه پيش پيشنهاد تبادل زندانيان را به امريکايي‌ها داده است و آنها هيچ جوابي به پيشنهاد او نداده‌اند. به‌‌رغم تعلل امريکا در پاسخ به درخواست ايران، دستگاه سياست خارجي جمهوري اسلامي از تلاش براي آزادي شهروندان ايران که به گفته سخنگوي وزارت امورخارجه «به اتهام واهي دور زدن تحريم‌ها از سوي دولت امريکا بازداشت و زنداني شده‌اند» و نگهداري آنها به مثابه «آدم‌ربايي و گروگان‌گيري» است، پايان نداد. مهر ماه سال جاري بود که بعد از سفر امسال محمدجواد ظريف به نيويورک براي شرکت در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، بار ديگر پيشنهاد تبادل محکومان امنيت تبعه امريکا در خاک ايران با بازداشت‌شدگان غيرقانوني ايراني در امريکا و ديگر کشورهاي جهان به درخواست امريکا مطرح شد. اين‌بار ظريف، مشخصا خواهان آزادي مسعود سليماني استاد و پژوهشگر ايراني بود که بعد از سفر پيشين او به نيويورک توسط نيروهاي امنيتي امريکا به شکل غيرقانوني بازداشت شده ‌بود. ظريف در گفت‌وگو با شبکه خبري ان‌پي‌آر امريکا در نيويورک گفت: «يک استاد دانشگاه ايراني، با ويزاي معتبر به سمت امريکا پرواز کرده و در حالي که در آسمان است، بدون اطلاع او ويزايش را باطل و بازداشتش مي‌کنند. او هيچ جرمي مرتکب نشده است. من بايد به همسر او چه بگويم؟ فرد چيني-امريکايي که شما به نامش اشاره مي‌کنيد، بر اساس حکم دادگاه در زندان است. من قبلا هم پيشنهاد مبادله آنها را مطرح کرده‌ام. من وزير خارجه‌ام، نمي‌توانم به دادگاه بروم و بگويم «اين فرد را آزاد کنيد» بلکه مي‌توانم به دادگاه بروم و بگويم «مي‌توانم اين فرد را با يک ايراني مبادله کنم»، اين‌گونه استدلالم جايگاه حقوقي پيدا مي‌کند.» به خاطر دو بطري دارو مسعود سليماني، استاد دانشگاه و پژوهشگر ايراني سلول‌هاي بنيادي، مهر ماه سال 1397 در فرودگاه شيکاگو، در حالي که با ويزاي معتبر و دعوتنامه «مايو کلينيک مينه‌سوتا» به امريکا سفر کرده ‌بود، توسط نيروهاي امنيتي امريکايي بازداشت شد. سليماني بيش از 14 ماه بود که بدون صدور کيفرخواست و بدون تفهيم اتهام مشخص، در امريکا در بازداشت موقت نگهداري مي‌شد. دولت امريکا دليل بازداشت اين پژوهشگر ايراني را «تلاش براي دور زدن تحريم‌ها» عنوان کرد. مطالعه اخبار و گزارش‌ها نشان مي‌دهد که بازداشت اين پژوهشگر ايراني به دليل درخواست خريد «دو بطري هورمون رشد» از داروخانه‌هاي امريکايي توسط يکي از شاگردان پيشينش بوده است. به نوشته خبرگزاري آسوشيتدپرس، اتهام مذکور، شهريور ماه 2016 به يکي از شاگردان دکتر سليماني وارد شده است که در حال خروج دو بطري دارو، در فرودگاه آتلانتا بازداشت مي‌شود. اين بازداشت زماني رخ داده است که تحريم‌هاي يک‌جانبه امريکا عليه ايران لغو شده‌ بود، هر چند به ادعاي رژيم امريکا، دارو و اقلام بشردوستانه اصولا از ابتدا در چارچوب تحريم‌هاي اين کشور عليه مردم ايران قرار نداشتند. در طول 14 ماه بازداشت غيرقانوني و خودسرانه مسعود سليماني در امريکا، دو شاگرد پيشين او، مريم جزائري و محبوبه قائدي که ساکن امريکا بودند، هم از سوي دستگاه قضايي رژيم امريکا مورد اخاذي 450 هزار دلاري (54 ميليارد ريالي) قرار گرفته‌اند. دستگاه قضايي امريکا اين رقم را به عنوان وثيقه از اين افراد دريافت کرده و ممکن است با محکوم کردن آنها در دادگاه‌هاي فرمايشي به سادگي اين پول‌ها را ضبط کند. اين دو پژوهشگر زيست‌شناسي و سلول‌هاي بنيادي از سال 2016 تاکنون بارها با آزار و اذيت دستگاه قضايي و امنيتي امريکا مواجه شده‌اند و چندين بار مورد بازداشت و بازجويي‌هاي خودسرانه قرار گرفته‌اند. اين در حالي است که کارشناسان اف‌بي‌آي امريکا تاييد کرده‌اند، اين داروها هيچ کاربرد دوگانه‌اي ندارند و فقط مي‌توانند در روند پژوهش‌هاي سلولي مورد استفاده قرار گيرند. محکوم به جاسوسي ژائو ونگ، دانشجوي سال چهارم دکتراي تاريخ در دانشگاه پرينستون امريکا بود که براي انجام «پژوهشي در مورد شباهت‌ حکومت‌هاي منطقه» به ايران مي‌آيد. بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سايت دانشگاه پرينستون، او براي اين پژوهش 8500 دلار از دانشکده تاريخ پرينستون و 8800 دلار از «مرکز مطالعات ايران و خليج‌فارس شرمين و بيژن مصور-رحماني در دانشگاه پرينستون» کمک‌هزينه گرفته‌ بود. او 28 مرداد سال 1395 در تهران بازداشت شده است. به نوشته رسانه‌هاي امريکايي او در نامه درخواست ويزاي خود به دفتر حافظ منافع ايران در واشنگتن‌دي‌سي، درخواست خود براي استفاده از اسناد کتابخانه ملي ايران و آرشيو اسناد ديپلماتيک وزارت امورخارجه را مطرح کرده است. خبرگزاري ميزان تيرماه سال 1396 بازداشت و محاکمه اين فرد را به دليل «تلاش براي دسترسي به اسناد محرمانه و حساس» توصيف کرده است. بر اساس اين گزارش، اين فرد 45 هزار صفحه اسناد کتابخانه‌ها و آرشيوهاي دولتي ايران را نزد خود نگهداري مي‌کرد. ژائو ونگ، به زندان 10 ساله به دليل جاسوسي محکوم شد. او پيش از مبادله در سوييس با مسعود سليماني، استاد دانشگاه ايراني بازداشت‌ شده در امريکا، 3 سال و 4 ماه از حکم خود را پشت سر گذاشته‌ بود که معادل يک‌سوم از کل دوران زندانش بود. او در طول دوران محاکمه و حبسش در ايران، ضمن دسترسي به وکيل، چندين ملاقات کنسولي از سوي سفارت سوييس در تهران به عنوان حافظ منافع کشور متبوعش داشته و به صورت مرتب با خانواده‌اش در تماس بوده است. سابقه تبادل تهران به‌رغم رويکردهاي خصمانه امريکا عليه ملت ايران و فقدان روابط کنسولي و ديپلماتيک ميان دو کشور، تاکنون بارها بر مباني بشردوستانه، در فرآيند تبادل زندانيان، اتباع امريکايي بازداشت شده يا محکوم در ايران را در مقابل آزادي گروگان‌ها يا بازداشت‌شدگان ايراني در امريکا آزاد کرده است. شبانگاه 26 دي ماه سال 1394 (16 ژانويه 2016) همزمان با اجرايي شدن توافق برجام، 4 شهروند امريکايي به نام‌هاي جيسون رضاييان، خبرنگار واشنگتن‌پست در تهران، سعيد عابديني، امير حکمتي، متيو تريويتيک و نصرت‌الله خسروي‌رودسري، در مقابل آزادي 7 شهروند ايراني يا ايراني-امريکايي از زندان آزاد شدند. بهرام مکانيک، خسرو افقهي، تورج فريدي، نادر مدانلو، آرش قهرمان، نيما گلستانه و علي صابونچي، 7 ايراني بودند که در امريکا به دليل تجارت يا داد و ستد با افراد يا نهادهاي ايراني زنداني شده ‌بودند. ايران گاهي حتي بدون تبادل زنداني هم بر اساس مباني بشردوستانه، محکومان يا بازداشت‌شدگان امريکايي را در خاک خود آزاد کرده است. براي مثال سارا شورد، شين بائر و جاشوا فتال، سه کوهنورد امريکايي که سال 8 مرداد 1388 به دليل ورود غيرقانوني به خاک ايران بازداشت شدند، در سال‌هاي 1389 و 1390 آزاد شدند. گفته مي‌شود اين آزادي با وساطت سلطان قابوس، سلطان عمان انجام شده است. برخي تحليلگران يکي از نشانه‌هاي حسن نيت براي آغاز رايزني‌هاي مستقيم تهران و واشنگتن در مورد پرونده هسته‌اي در عمان را، آزادي همين سه زنداني عنوان مي‌کنند. کسي براي تبادل مانده است؟ در حالي که ايران تعداد بازداشتي‌هاي غيرقانوني به اتهام‌هاي مربوط به دور زدن تحريم‌ها در خاک امريکا و به درخواست امريکا در ديگر نقاط جهان را «حدود 20 نفر» اعلام مي‌کند، امريکا هم همچنان تعدادي از شهروندان خود را که در ايران بازداشت يا محکوم به زندان شده‌اند. از جمله اين افراد دو شهروند دو تابعيتي ايراني- امريکايي به نام‌هاي سيامک و باقر نمازي هستند. کارن وفاداري شهروند ديگر ايراني- امريکايي است که در ايران به حبس محکوم شده است. مايکل وايت، يک کارمند پيشين نيروي دريايي امريکا هم به خاطر شکايت خصوصي در ايران زنداني شده است. امريکا همچنين مدعي است رابرت لوينسون، مامور بازنشسته اف‌بي‌آي که 12 سال پيش مفقود شده، در ايران محبوس است، ايران همواره حضور اين فرد در کشور را تکذيب کرده است. رد پيشنهاد امريکايي‌ها وزير خارجه کشورمان که به همراه دکتر سليماني وارد فرودگاه مهرآباد شد، در جمع خبرنگاران گفت: امروز دکتر سليماني بعد از تحمل ۱۴ ماه سختي بي‌نهايت به ايران بازگشتند؛ استادي که در طول اين دوره بارها امريکايي‌ها به ايشان پيشنهاد داده بودند که به جاي بازگشت به کشور يا در زندان ماندن بپذيرد که در اين کشور بماند ولي اين استاد وطن‌پرست اين پيشنهاد را نپذيرفتند. ظريف با بيان اينکه من افتخار مي‌کنم که در خدمت اين مرد بزرگ هستم، افزود: در اينجا لازم است که از شوراي عالي امنيت ملي، قوه قضاييه و دستگاه‌هاي امنيتي قدرداني کنم که موجب شدند با تبادل يک زنداني امريکايي که به جرم جاسوسي در ايران زنداني بود براساس رأفت اسلامي مورد بخشش قرار گرفت و به امريکا بازگشت، اين استاد بزرگوار را در ايران داشته باشيم. تشکر ترامپ از ايران «دونالد ترامپ» رييس‌جمهور امريکا شنبه‌شب (به وقت تهران) از ايران بابت موافقت با مبادله زندانيان ميان دو کشور تشکر کرد و مدعي شد که اين امر نشانه امکان‌پذير بودن توافق ميان دو کشور است. به گزارش فارس، ترامپ در واکنش به آزادي ونگ در توييتر نوشت: «او که در دوره دولت اوباما بازداشت شده بود (با وجود هديه ۱۵۰ ميليارد دلاري)، در دولت ترامپ بازگشت. از ايران بابت يک مذاکره بسيار منصفانه متشکرم. ديديد، مي‌توانيم با هم معامله کنيم!» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد