احیای خط ژاپنی تهران- واشنگتن؟
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سعيدهسادات فهري| عباس عراقچي، معاون سياسي وزارت امورخارجه که به تازگي از ژاپن برگشته است، ديروز به شبکه ان.اچ.کي ژاپن گفت که «تمهيدات لازم براي تعيين تاريخ سفر رئيسجمهوري انجام شدهاست و اميدوارم به زودي در اين زمينه تصميمگيري شود.» سفر احتمالي روحاني به ژاپن اولين سفر يک رئيسجمهور ايران به اين کشور از سال ۲۰۰۰ تاکنون به شمار ميرود. اين سفر از آن جهت حائز اهميت است که شينزو آبه، نخستوزير ژاپن خردادماه امسال با هدف کاهش تنش بين تهران و واشنگتن به ايران سفر کرد. «دنياي اقتصاد» در گزارشي، اهداف احتمالي اين سفر را بررسي کرده است.
تحرکات ديپلماتيک ميان تهران و توکيو درحال شدت گرفتن است؛ پس از سفر خرداد ماه شينزوآبه، نخستوزير ژاپن به تهران و سفر هفته گذشته سيدعباس عراقچي، معاون وزيرخارجه به توکيو، اکنون سخن از سفر حسن روحاني، رئيسجمهوري ايران در اواخر آذر ماه به ژاپن است. با گذشت چند روز پس از انتشار خبري از سوي خبرگزاري کيودوي ژاپن مبني بر سفر احتمالي حسن روحاني، رئيسجمهوري ايران به توکيو، روز گذشته سيدعباس عراقچي، معاون وزيرخارجه در اين رابطه گفت که تمهيدات لازم براي تعيين تاريخ سفر روحاني انجام شده و ابراز اميدواري کرد که به زودي در اين زمينه تصميمگيري شود. وي اظهار اميدواري کرد که سفر احتمالي رئيسجمهور ايران در اواخر اين ماه به ژاپن، به تقويت روابط اقتصادي کمک کند. به گزارش «ايسنا» عراقچي که به وين سفر کرده بود به شبکه اناچکي ژاپن گفت: «ژاپن شريک اقتصادي و ارائهدهنده فناوري به ايران است که همواره يکي از تامينکنندگان مهم نفت ژاپن بوده است.»
احتمال صادرات نفت به ژاپن
عراقچي با تاکيد بر اينکه ايران مي خواهد همان روابط مثبت با ژاپن را حفظ کند، نسبت به احتمال صادرات مجدد نفت به آن کشور در آينده ابراز اميدواري کرد. ژاپن و ايران روابط حسنه طولاني دارند که عمدتا بر واردات نفت از ايران استوار است. البته در ماههاي اخير، ژاپن تحت فشار آمريکا مجبور شد واردات نفت از ايران را قطع کند يا حداقل به شکل چشمگيري کاهش دهد. با اين حال، اين مساله مانع ادامه روابط حسنه تهران و توکيو نشد. درحالحاضر، ژاپن، نه از منظر مناسبات تجاري با ايران، بلکه بيشتر از لحاظ امکان وساطت ميان تهران و واشنگتن اهميت دارد.
تاريخ احتمالي سفر
محمود واعظي، رئيس دفتر رئيسجمهوري روز چهارشنبه گذشته در حاشيه جلسه هيات دولت درباره گمانهزني سفر رئيسجمهوري به ژاپن گفت: «دعوتي از سوي ماهاتير محمد براي آخر اين ماه به مالزي انجام شده بود که پذيرفته شد و از طرف ديگر شينزو آبه در سفر خود به ايران از رئيسجمهوري درخواست سفر کرده بود که با توجه به نزديکي دو کشور به يکديگر و دوري راه به ايران اعلام کرديم آمادگي پاسخ مثبت به اين دعوت را داريم. اين تجميع سفرها در بسياري از کشورها هم براي صرفهجويي در رفتوآمد انجام ميشود.» وي درباره سفر رئيسجمهور به ژاپن تاکيد کرد: «نماينده نخستوزير ژاپن وقتي به تهران آمده بود و با آقاي رئيسجمهور ملاقات کرد، تاکيد داشتند که پيام آقاي آبه را آوردهاند و بنابراين اين سفر انجام ميشود و ما هم به مالزي ميرويم و هم به ژاپن.»
واعظي درباره زمان انجام اين سفر تصريح کرد: «احتمالا اين سفرها در اواخر اين ماه(آذر) انجام ميشوند.» پيشتر اواسط هفته گذشته خبرگزاري کيودو گزارش داد که مقامات ايران و ژاپن درحال بررسي سفر رئيسجمهوري ايران به توکيو هستند. به گزارش «ايسنا» خبرگزاري کيودو به نقل از «يک منبع آگاه از روابط تهران و توکيو» گزارش داد که ژاپن درحال بررسي سفر حسن روحاني رئيسجمهوري ايران به ژاپن است و تهران مايل است اين سفر در نزديکترين زمان ممکن انجام شود.
دستور کار احتمالي سفر روحاني
اين درحالي است که با توجه به سفر شينزو آبه، نخستوزير ژاپن در اواخر خرداد ماه به تهران آن هم در شرايطي که حامل پيام دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا براي مقام معظم رهبري بود، اين گمانهزني مطرح است که سفر روحاني به ژاپن نيز، از يکسو با هدف «پاسخ به سفر آبه» و از ديگر سو با «دستور کار احياي مذاکرات بين تهران و واشنگتن» خواهد بود. البته پيام ترامپ با پاسخ منفي آيتالله خامنهاي مواجه شد و ايشان در پاسخ به نخستوزير ژاپن گفتند: «ما درحسن نيت و جدي بودن شما ترديدي نداريم اما درخصوص آنچه از رئيسجمهور آمريکا نقل کرديد، من شخص ترامپ را شايسته مبادله هيچ پيامي نميدانم و هيچ پاسخي هم به او ندارم و نخواهم داد.»
شرايط مذاکره با آمريکا
از سوي ديگر رئيسجمهور ايران اخيرا بار ديگر شرايط مذاکره بين ايران و آمريکا را تشريح کرد و در آخرين موضعگيرياش درباره مذاکره با واشنگتن روز چهارشنبه گذشته، در بيست و ششمين همايش ملي بيمه و توسعه در برج ميلاد، با بيان اينکه «اکنون هم اين بحثها (ديدار با ترامپ) ادامه دارد و دوستان واسطه هستند» گفت: «هروقت آمريکا حاضر شود تحريم غلط، ظالمانه، نادرست و تروريستي خود را کنار بگذارد، بلافاصله سران ۱+۵ ميتوانند ملاقات کنند و ايران هيچ مشکلي ندارد. بايد ذهن همه روشن شود که ما در مساله تحريم؛ نه آغازگر بوديم، نه مقصريم و نه امروز لجبازي ميکنيم، موضوع سوم بسيار مهم است، چون بعضيها در ذهن جوانان اين گونه القا ميکنند که ما لجبازي ميکنيم، درحاليکه اينگونه نيست و ما اين بهانه را از آنها گرفتيم. تحريم غلط و ظالمانه است؛ آن را کنار بگذارند و در اين شرايط مشکلي براي مذاکره نداريم.»
سفرهاي حساس
با وجود اينکه ايران و ژاپن روابط حسنهاي با هم دارند، مقامات بلندپايه آنها به ندرت به کشورهاي يکديگر سفر ميکنند. سفر آبه که روزهاي ۲۲ و ۲۳ خرداد به تهران انجام گرفت، نخستين سفر يک نخستوزير ژاپني طي ۴۱ سال گذشته و بعد از انقلاب اسلامي ايران بود. پيشتر «تاکئو فوکودا» در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ شمسي مدت کوتاهي پيش از پيروزي انقلاب اسلامي) به ايران سفر کرده بود. همچنين در سال ۱۳۶۲ و هنگام جنگ تحميلي، پدر شينزو آبه بهعنوان وزيرخارجه وقت اين کشور، براي ميانجيگري بين ايران و عراق به تهران آمد اما تلاش ژاپن در آن مقطع به نتيجهاي منجر نشد. روسايجمهور ايران هم بهندرت به ژاپن سفر ميکنند و آخرين رئيسجمهور ايران که به ژاپن رفت، سيدمحمد خاتمي بود که در اکتبر ۲۰۰۰ به توکيو سفر کرد. بنابراين با توجه به اين موضوع نيز بهنظر ميرسد که مسائل مهمي بايد در دستور کار سفر احتمالي رئيسجمهور ايران به ژاپن قرار داشته باشد.
تقديم پيام روحاني به شينزوآبه
سيدعباس عراقچي که بين سالهاي ۸۶ تا ۹۰ سفير ايران در توکيو بودهاست، اوايل هفته گذشته سفري به چين و سپس ژاپن داشت و با شينزو آبه، نخستوزير ژاپن ديدار و پيام کتبي حسن روحاني، رئيسجمهور ايران را تقديم وي کرد. به گزارش «ايسنا» در اين ديدار که روز سهشنبه ۱۲ آذر ماه انجام شد، شينزوآبه گفت ژاپن کماکان از برجام حمايت ميکند و به نقش ديپلماتيک خود ادامه خواهد داد. در اين ديدار عراقچي ضمن ابلاغ سلام آقاي روحاني و تقديم پيام ايشان گفت: «سفر شما به ايران يک نقطه عطف در روابط دو کشور بود.» وي با اشاره به طرح صلح هرمز که از سوي رئيسجمهور کشورمان در مجمع عمومي سازمان ملل ارائه شد، گفت: «جمهوري اسلامي ايران به منظور حفظ امنيت و صلح و ثبات در منطقه خليجفارس و تنگه هرمز، همه کشورهايي را که از تحولات خليجفارس و تنگه هرمز متاثر ميشوند به حمايت از ائتلاف اميد يعني «ابتکار صلح هرمز» دعوت ميکند. در اين رابطه با توجه به نقش منحصربهفردي که ژاپن دارد ما آماده همکاري و رايزنيهاي بيشتر با ژاپن در اين زمينه هستيم.» همچنين روزنامه آساهي گزارش کرد عراقچي ابراز اميدواري کرده که ژاپن تلاش بيشتري براي کمک به آرام کردن وضعيت در خاورميانه انجام دهد. با اين حال، آساهي نوشت: «هنوز معلوم نيست که آيا آبه ميتواند نقش موثري بهعنوان پلي ميان ايران و آمريکا بازي کند يا نه.» همزمان به گزارش فرارو به نوشته خبرگزاري ژاپني «جيجي پرس»، عراقچي گفته است روحاني توقع دارد که آبه به تلاشهاي خود براي کاهش تنشها در منطقه ادامه دهد. آبه نيز در پاسخ گفت: «ژاپن تلاشهاي ديپلماتيک مصرانه خود را ادامه خواهد داد.»
احياي خط جديد ميانجيگري
رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بينالملل در گفتوگو با روزنامه «دنياياقتصاد» در رابطه با اهداف احتمالي سفر رئيسجمهور به ژاپن با اشاره به اخبار منفي منتشر شده درباره ميانجيگري فرانسه گفت: «احتمالا اين سفر تلاشي است در ادامه سفر شينزو آبه به تهران جهت احياي خط جديد ميانجيگري ميان تهران و واشنگتن.»
البته اين کارشناس معتقد است که ژاپن هم مانند فرانسه با محدوديتهاي جدي در اين زمينه مواجه است و نميتوان زياد اميدوار بود. وي ادامه داد: «به نظرم دولت ايران بهدنبال اين است که تا اسفند و انتخابات مجلس فضاي سياست خارجي را آرام نگهدارد.»
قهرمانپور با تاکيد بر اينکه اولويت اصلي حفظ وضع موجود است تا يافتن يک راهحل جدي، افزود: «درحالحاضر دونالد ترامپ نيز بهشدت درگير رقابتهاي داخلي است و فرصت بهرهبرداري از ملاقات ديپلماتيک با مقامات ايراني را ندارد.»
دلسردي تهران از ميانجيگري پاريس
طهمورث غلامي، کارشناس مسائل آمريکا نيز در توضيح اهداف سفر احتمالي روحاني به توکيو با اشاره به اينکه پيش از برگزاري نشست جي ۲۰ در ژاپن در خرداد ۹۸، در جريان نشست و پس از ديدار ترامپ و آبه، رئيسجمهور آمريکا مواضع مثبتي درباره ايران اتخاذ کرد و بهدنبال آن، نخستوزير ژاپن پيام ترامپ را به ايران آورد که گفته ميشود نخوانده پس فرستاده شد، گفت: «حال بار ديگر نمايندهاي از دولت ايران عازم ژاپن شد تا مقدمات سفر رئيسجمهور ايران به ژاپن را فراهم سازد.»
غلامي معتقد است که بهنظر ميرسد همانند مورد پيشين، ايران خواهان ايفاي نقش مثبت ژاپن در روابط بين ايران و آمريکا است. وي ادامه داد: «از يکسو با توجه به روابط نزديک ترامپ با نخستوزير ژاپن و از سوي ديگر دلسرد شدن جمهوري اسلامي ايران از تلاشهاي اروپا و بهطور خاص امانوئل مکرون رئيسجمهور فرانسه، بهنظر ميرسد بار ديگر ايران ترجيح داده است ژاپن نقش فعالتري در اين زمينه ايفا کند.»
اين کارشناس با اشاره به اينکه هر چند در سفر احتمالي رئيسجمهور ممکن است مسائل اقتصادي مانند دريافت کمک مالي از ژاپن يا موضوع حضور کشتي نظامي ژاپن در درياي عمان و تنگه هرمز نيز مورد بحث قرار گيرد، ادامه داد: «اما بهنظر ميرسد مهمترين موضوع در مذاکرات احتمالي، روابط ايران و آمريکا است. از طرفي چون ايران درخواست چنين ديداري را کرده است، ميتواند به اين معني باشد که ايران پيشنهادهايي را نيز ارائه کرده يا خواهد کرد.»
واشنگتن آماده مذاکره جدي نيست
وي با بيان اين واقعيت که ترامپ تمايل دارد با ايران سر ميز مذاکره قرار گيرد، تاکيد کرد که اما واشنگتن با ارزيابياي که از داخل ايران و نتايج سياست فشار حداکثري دارد، بهنظر نميرسد آماده مذاکره جدي با ايران باشد. به گفته غلامي، موضعگيري مقامات آمريکايي به اعتراضات ايران و نيز چگونگي بازتاب اعتراضات در محافل سياسي و رسانهاي آمريکا، گوياي اين واقعيت است که مواضع آمريکا در قبال ايران سختتر خواهد شد و اين کشور سياست فشار حداکثري خود را ادامه خواهد داد. وي در نهايت تاکيد کرد که تلاشهاي ميانجيگرانه فرانسه، عمان و ژاپن زماني موفق خواهد شد که آمريکا آماده انعطاف در مواضع خود باشد که چنين نگاهي در روند سياستهاي آمريکا ديده نميشود.