ایران و آمریکا؛ ورای تبادل زندانیان

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست با اين حال بايد دانست که اختلاف نظر درباره ايران در دولت آمريکا چيز جديدي نيست. همواره برخي مقامات با تعامل با ايران مخالفت مي‌کنند. اما تصميم گير نهايي ترامپ است. چنانچه ژاپن به دونالد ترامپ اطلاع دهد که ايران به تعامل و گفتگو متمايل شده است، عناصر مخالف در دولت وي ممکن است در نهايت مجبور شوند که با تعامل با ايران کنار بيايند. به هر حال، ترامپ نشان داده که هيچ مخالفتي از مقامات دولتش را برنمي‌تابد و تا به حال، کساني که با تصميمات او مخالفت کرده‌اند شغل خود را از دست داده‌اند. از همين رو، احتمال موفقيت تحولات جديد فيمابين ايران و آمريکا اين بار بيشتر است. روز شنبه، در اقدامي که احتمالا نشان دهنده اولين اقدام علمي در مسير تنش‌زدايي ميان ايران و آمريکا است، دو زنداني با وساطت سوئيس ميان دو کشور مبادله شدند.  زندانيان دو طرف در شهر زوريخ سوئيس، با حضور ديپلمات‌هاي بلندپايه ايران و آمريکا مبادله شدند. وزارت امور خارجه ايران، در بيانيه‌اي اعلام کرد دکتر مسعود سليماني، استاد دانشگاه‌هاي ايران، که به مدت بيش از يک سال به اتهام دور زدن تحريم‌هاي آمريکا در اين کشور زنداني بود، در يک فرآيند ديپلماتيک با همکاري دولت سوئيس آزاد شد. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، شخصا به سوئيس رفت و زنداني ايراني را در زوريخ تحويل گرفت. از سوي ديگر، کاخ سفيد با صدور بيانيه‌اي از آزادي ژيو وانگ، زنداني آمريکايي در ايران، خبر داد و از دولت سوئيس به خاطر وساطت در اين زمينه تشکر و قدر داني کرد. وانگ و سليماني در شهر زوريخ مبادله شدند. از جانب آمريکا، برايان هوک، نماينده ويژه آمريکا در امور ايران، وانگ را تحويل گرفت. وراي تبادل زندانيان دولت‌هاي ايران و آمريکا در حالي اقدام به تبادل زندانيان کردند که در دو سال گذشته، روابط به شدت خصمانه‌اي داشته‌اند. کاخ سفيد با خروج يکجانبه از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و اعمال دوباره «قوي‌ترين تحريم‌هاي تاريخ» عليه ايران، عملا رويکرد تعاملي دولت باراک اوباما در مقابل ايران را کاملا تغيير داد و موج تازه‌اي از فشار‌هاي سياسي، اقتصادي و ديپلماتيک را عليه اين کشور آغاز کرد که به «کارزار فشار حداکثري» معروف شد. در ادامه همين کارزار، آمريکا از ماه مه ۲۰۱۹، در اقدامي بي‌سابقه، تمام صادرات نفت ايران را تحريم کرد. از آن زمان تاکنون، تنش‌ها ميان دو کشور به شکل تصاعدي در حال اوج‌گيري بود. کشور‌هاي زيادي ميان تهران و واشنگتن ميانجيگري کردند، ولي هيچکدام نتوانستند از شدت تنش‌ها ميان دو طرف بکاهند. جداي از اين، در يک ماه گذشته، روابط ايران و اروپا هم تنش‌آلود شده است. اروپايي‌ها بدون اينکه کاري جدي براي جبران خسارت‌هاي اقتصادي ايران انجام دهند، از اين کشور مي‌خواهند به طور کامل به برجام پايبند باشد و تهديد مي‌کنند که اگر ايران روند توقف اجراي تعهدات برجامي را ادامه دهد، تحريم‌هاي بين المللي سازمان ملل عليه آن بازخواهند گشت. در چنين شرايطي ايران و آمريکا، در اقدامي که ممکن است اروپايي‌ها را غافلگير کند، دو زنداني را مبادله کردند. پرسشي که هم اکنون مطرح شده اين است که آيا تبادل زندانيان، مقدمه از سرگيري گفتگو‌ها درباره ساير موضوعات است يا نه. اهميت اين سوال در اين است که در محافل رسانه‌اي و تحليلي، معمولا تبادل زندانيان ميان ايران و آمريکا به عنوان مقدمه‌اي براي آغاز گفتگو‌هاي جدي ميان تهران و واشنگتن ارزيابي مي‌شود. فعلا به اين زودي نمي‌توان به اين پرسش پاسخ قاطعي داد. اما تحرکات و اظهارات دو طرف منازعه (ايران و آمريکا) نشان مي‌دهد که از سر گيري گفتگو يا حداقل تنش‌زدايي ميان دو طرف بعيد نيست. از جانب آمريکا، ابتدا مايک پمپئو، وزير خارجه اين کشور، که طراح اصلي کارزار فشار حداکثري به شمار مي‌رود، در اقدامي نادر از اقدام «سازنده» دولت ايران در موضوع تبادل زندانيان سخن گفت. رئيس پمپئو، دونالد ترامپ، پا را از اين فراتر گذاشته و ضمن تشکر از ايران، امضاي توافق با اين کشور را هم امکان‌پذير دانست. رئيس‌جمهور آمريکا در توئيتي با اشاره به بازگشت وانگ به آمريکا، نوشت: «از ايران به خاطر مذاکره بسيار منصفانه تشکر مي‌کنم. مي‌بينيد، ما مي‌توانيم با هم توافق امضا کنيم!» علاوه بر اين، يک مقام بلندپايه آمريکايي در گفتگو با خبرنگاران ابراز اميدواري کرده که آزادي وانگ «به موفقيت بيشتر با ايران» منجر شود. اين مقام گفته اميدوار است که آزادي وانگ نشانه‌اي از تمايل ايران به بررسي کل رابطه‌اش با آمريکا باشد. افزون بر اين، مقام يادشده، اعلام کرده ترامپ براي ديدار بدون پيش شرط با مقامات ايران آماده است. از سوي ديگر، دولت ايران نيز تحرکاتي انجام داده که ظاهرا از تمايل تهران به تنش‌زدايي با آمريکا حکايت دارد. علاوه بر آزادي وانگ، که با تصويب شوراي عالي امنيت ملي و موافقت نهاد‌هاي قضايي و امنيتي ايران صورت گرفت، دولت ايران براي احياي نقش ژاپن در آرام کردن تنش‌ها در منطقه تلاش مي‌کند. سه شنبه هفته گذشته، عباس عراقچي، معاون وزير امور خارجه، به عنوان فرستاده ويژه رئيس جمهور ايران، به ژاپن رفت و به نخست وزير اين کشور اطلاع داد که حسن روحاني مايل است در روز‌هاي آينده به ژاپن سفر کند. روزنامه ژاپن تايمز در گزارشي اختصاصي به نقل از منابع ديپلماتيک اعلام کرد آمريکا با سفر روحاني به ژاپن موافقت کرده و از اين کشور خواسته است که نتايج اين سفر را به اطلاع واشنگتن برساند. امري که گمانه مرتبط بودن سفر روحاني با وساطت ژاپن ميان ايران و آمريکا را تقويت مي‌کند. اين سفر در واقع در ادامه تحرکات ديپلماتيک توکيو براي آرام کردن تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن صورت مي‌گيرد. شينزو آبه، در ژوئن گذشته، با هدف انتقال پيام دونالد ترامپ به سران ايران، به تهران سفر کرد، اما مقامات ايران از پذيرش اين پيام امتناع کردند. در نتيجه، وساطت وي به جايي نرسيد. اکنون، با تبادل زندانيان ميان ايران و آمريکا، به نظر مي‌‎رسد وساطت ژاپن جان تازه‌اي گرفته است. چشم انداز آينده اما همه اين تحولات تا چه اندازه امکان موفقيت دارد؟ واضح است که تحرکات ديپلماتيک ميان ايران و آمريکا بار ديگر شدت گرفته، ولي هنوز در مرحله مقدماتي است. در حال حاضر به سختي مي‌توان چشم انداز دقيق و واضحي از آينده تحولات ترسيم کرد. چون از يک طرف، ايران به تدريج به تعامل روي مي‌آورد و ظاهرا تصميم‌گيران ايران بر اين امر اجماع کرده‌اند. ولي از طرف ديگر، در آمريکا اجماعي بر سر تعامل با ايران ديده نمي‌شود. ترامپ صريحا به گفتگو و امضاي توافق با ايران متمايل شده، ولي ظاهرا پمپئو هنوز ترديد دارد. هرچند که با ادبياتي حساب‌شده، از «سازنده بودن دولت ايران در اين موضوع (تبادل زندانيان)» ابراز خرسندي کرده است. مقامات آمريکا سعي کرده‌اند تبادل زندانيان را کم اهميت نشان دهند. از ديدگاه آنها، آمريکا در اين تبادل هزينه کمي پرداخت کرد، چون قرار بود دکتر سليماني يک ماه ديگر آزاد شود. يک مقام آمريکايي به نيويورک تايمز گفت: وقتي چند هفته پيش پمپئو متوجه شد که سليماني قرار است طبق روال قضايي به زودي آزاد شود، به اين فکر افتاد که آمريکا از آزادي او، «چيزي به دست آورد.» گذشته از اين، يک مقام بلندپايه آمريکايي هم در واکنش به آزادي وانگ به رسانه‌ها گفته کارزار فشار حداکثري کاخ سفيد عليه ايران بسيار موثر بوده و به همين دليل وانگ آزاد شد. چنين ديدگاهي مي‌تواند حاکي از عدم جديت دولت آمريکا در پيگيري راه حل‌هاي ديپلماتيک با ايران باشد. با اين حال بايد دانست که اختلاف نظر درباره ايران در دولت آمريکا چيز جديدي نيست. همواره برخي مقامات با تعامل با ايران مخالفت مي‌کنند. اما تصميم گير نهايي ترامپ است. چنانچه ژاپن به دونالد ترامپ اطلاع دهد که ايران به تعامل و گفتگو متمايل شده است، عناصر مخالف در دولت وي ممکن است در نهايت مجبور شوند که با تعامل با ايران کنار بيايند. به هر حال، ترامپ نشان داده که هيچ مخالفتي از مقامات دولتش را برنمي‌تابد و تا به حال، کساني که با تصميمات او مخالفت کرده‌اند شغل خود را از دست داده‌اند. از همين رو، احتمال موفقيت تحولات جديد فيمابين ايران و آمريکا اين بار بيشتر است. خصوصا که ترامپ در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا به يک دستاورد خارجي نياز مبرمي دارد. با اين حال، براي فهميدن نتايج نهايي، بايد منتظر سفر روحاني به ژاپن در روزهاي آينده ماند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد