تحلیل ها. برگزیده2019-12-09T19:59:24+03:30 (۱۹:۵۹) ۱۳۹۸/۰۹/۱۸
شرق
سردرگمی طرح 3 هزار میلیارد تومانی دولت در سیستان و بلوچستان
سایز متن
الف الف
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد!http://akhr.ir/5881029
۶.۳K
۳
شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيستليلا مرگن| نزديک سه هزار ميليارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملي در استان سيستان و بلوچستان هزينه شد؛ اما امروز که در آستانه افتتاح يکي از پروژههاي عظيم آب و خاک در اين منطقه هستيم، سردرگمي جامعه محلي درباره نحوه توزيع آب، شايد بزرگترين سد راه مجريان براي افتتاح اين پروژه باشد. هزاران کيلومتر لوله در زمين کار گذاشته شد تا 400 ميليون متر مکعب آب را از چاهنيمهها واقع در پنج کيلومتري زهک و در حاشيه روستاي قلعهنو به 46 هزار هکتار از اراضي دشت سيستان منتقل کند؛ اما درحاليکه مسئولان خبر از پيشرفت فيزيکي 98 درصدي پروژه ميدهند و اين طرح در آستانه افتتاح قرار دارد، نهتنها جامعه محلي نميداند آب چگونه قرار است بين حقابهداران توزيع شود، بلکه همان مردمي که زمين رايگان در اختيار دولت قرار دادند تا کار لولهگذاري به پايان برسد، از شيوه پيشنهادي مجريان طرح يعني تجميع زمين براي دسترسي به آب و ادامه کشتوکار ناراضي هستند و نميدانند اين مشکل بزرگ چگونه قرار است حل شود. کارشناسان هم بر اين باورند که مطالعات کافي در زمينه اين طرح انجام نشده است و سؤالهاي بيشماري در ارتباط با آن وجود دارد. آنها ميگويند که با توسعه روش آبياري نوين در دشت سيستان، احتمال دارد براي هميشه اراضي کشاورزي اين منطقه بهدليل افزايش کانون ريزگردها و شورشدن خاک (ناشي از محاسبهنشدن درست نياز به آبشويي) از دسترس خارج شوند و اين طرح زمينهاي کشاورزي منطقه را به اراضي لميزرع تبديل کند. در نتيجه ممکن است سيستان به سرزميني خالي از سکنه تبديل شود.
احمدعلي موهبتي، استاندار سيستان و بلوچستان، در شوراي برنامهريزي و توسعه اين استان انتهاي آبانماه سال جاري از آبگيري طرح 46 هزار هکتاري خبر ميدهد. اين طرح يکي از پروژههاي عظيم آب و خاک کشور است که با صرف نزديک به سه هزار ميليارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملي حدود يک دهه قبل کليد خورد و حالا مسئولان وزارت جهاد کشاورزي آن را با پيشرفت فيزيکي 98 درصدي در آستانه افتتاح ميدانند. درحاليکه هدف از اجراي اين طرح رساندن آب به اراضي کشاورزي دشت سيستان اعلام شده است اما کشاورزان سيستاني هنوز نميدانند که نحوه توزيع آب در منطقه چگونه است، درحاليکه بايد پيش از افتتاح طرح، مردم درباره سازوکارهايي اجرائي آن کاملا توجيه شده باشند.
تخصيص رايگان زمين براي عبور لوله
در آستانه اجرائيشدن طرح، مرکز بررسيهاي استراتژيک رياستجمهوري نشستي در سيستان و بلوچستان برگزار ميکند و در اين نشست مشخص ميشود که بسياري از تسهيلگران پروژه درباره سازوکارهاي اجرائي طرح و نحوه توزيع آب يا بياطلاع هستند يا راهکار وزارت جهاد کشاورزي در اين رابطه را اجرانشدني ميدانند. غلامحسين قويپنجه، يکي از تسهيلگران پروژه، در گفتوگو با «شرق» درباره طرح 46 هزار هکتاري عنوان ميکند: مردم به خودي خود از طرح راضي هستند و آن را طرحي ولايي و ملي ميدانند. اين طرح کمک مقام معظم رهبري به مردم سيستان است اما متأسفانه مجريان همگام و هماهنگ با مردم نيستند و بدون مشارکت و مشورت با مردم، تصميم گرفتهاند.
قويپنجه تأکيد ميکند: قبل از اجراي طرح بايد از معتمدان، ريشسفيدان و آبياران منطقه نظرخواهي ميشد، اما اين اتفاق نيفتاده است. به گفته او درحالحاضر جهاد کشاورزي بحث تجميع اراضي کشاورزي را مطرح کرده است، درحاليکه در سيستان زمين بهمنزله ناموس مردم است و هيچکس حاضر نيست زمينش را عوض کند.
او ادامه ميدهد: وزارت جهاد کشاورزي اعلام کرده که مردم بايد در قطعاتي که خودش تعيين کرده است، کشتوکار انجام دهند، درحاليکه بعضي از باغات مردم، در خارج از قطعات قرار گرفته است. آقايان ميگويند اين باغ را خراب کن و يک شورهزار را که زمين فرد ديگري است، به باغ تبديل کن. کشاورز چرا بايد باغ زنده را که ميوه ميدهد رها کند تا خشک شود. چهار تا پنج سال زمين ديگري را آباد کند که بعد از 10 سال ديگر آيا به ثمر برسد يا نه.
اين تسهيلگر ميگويد: مردم در سيستان بابت مسير لولهها يک ريال هم از دولت پول نگرفتند و زمينها را رايگان در اختيار طرح قرار دادند، ولي متأسفانه طوري برنامهريزي کردند که فکر ميکنم 10 درصد مردم از اين طرح راضي باشند.
عجله در اجراي طرح
عليرضا سرورينژاد، کارشناس خاک و مدير اجرائي پروژه بينالمللي مناريد در سيستان و بلوچستان نيز در گفتوگو با «شرق» از عجله مجريان طرح براي بهمناقصهگذاشتن و اجراي آن خبر ميدهد.
او ميگويد: سطح زير کشت در دشت سيستان بسته به ميزان آبي که از آن سوي مرزها ميآيد، بين 150 تا 200 هزار هکتار متغير است. وزارت جهاد کشاورزي ميخواهد 400 ميليون مترمکعب از آب چاهنيمهها را به 46 هزار هکتار از اراضي دشت سيستان برساند. به اين ترتيب بخشي از اراضي کشاورزي سيستان زير کشت نميرود و براساس آنچه اعلام شده است، اين 46 هزار هکتار قطعات پراکندهاي که در 200 هزار هکتار اراضي کشاورزي منطقه هستند، روي نقشه مشخص شده است و عمليات آبرساني به آن انجام ميشود.
او اضافه ميکند: در طرحهايي از اين دست ابتدا بايد الگوي کشت مشخص شود، بعد نياز آبي برآورد شود و براساس حجم آب انتقالي، طراحي انجام شود اما در اين طرح هيچيک از اين اقدامات انجام نشده است، ضمن آنکه به مباحث اقتصادي و اجتماعي که بزرگترين چالش طرحهايي از اين دست است هم توجه نشده و مردم را در طرح مشارکت ندادهاند. به گفته سرورينژاد، اين طرح در قالب طرح EPC (طراحي و ساخت) با عجله به مناقصه رفته است و دليل اين همه عجله هم اهداف سياسي و آمادهشدن طرح براي رقابتهاي انتخاباتي بوده است.
او ميگويد: در اين طرح، حقابهدار کسي است که براساس سند که فردي به نام مديري در سال 1311 نوشته است، داراي حقابه باشد همچنين افرادي که در سندي به نام کاراسه که در سال 1343 تهيه شده است، داراي حق بودهاند، حقابهدار معرفي شدهاند، درحاليکه شرايط فعلي منطقه بعد از 50 سال تغيير کرده است. به گفته مدير اجرائي پروژه بينالمللي مناريد هر سهم آب در سيستان معادل 3.6 هکتار است اما در طرح، اين ميزان را هم به نصف کاهش داده و يک سهم را معادل 1.8 ميليون هکتار در نظر گرفتهاند. او با اشاره به سردرگمي مردم در زمينه نحوه توزيع آب بيان ميکند: اگر زمين حقابهداران در فضايي خارج از محدودههاي تعيينشده وزارت جهاد کشاورزي قرار گرفته باشد، حقابهدار بايد صاحبان زمينهاي محدوده مورد نظر وزارت جهاد کشاورزي را متقاعد کند تا بتواند از سهم آب خود استفاده کند. عموما افراد راضي به دراختيارگذاشتن زمين خود نميشوند. برخي باغهايي که در زمين مناسبتر قرار گرفته است هم بايد رها شود، زيرا آب فقط به محدودههاي تعيينشده جهاد کشاورزي تعلق ميگيرد.
سرورينژاد عنوان ميکند: به مشاور راهبردي اين طرح 150 ميليارد تومان پول دادهاند تا روي توانمندسازي و ظرفيتسازي منطقه کار کند ولي اين مسئله به برگزاري 10 جلسه خلاصه شده است.
افزايش ريزگرد در منطقه
به گفته مدير اجرائي پروژه بينالمللي مناريد چهار هزار کيلومتر طول لولهکشي براي طرح است، بنابراين در اين طرح 40 هزار هکتار اراضي تخريب شده است. سطح کل انباشت رسوبات بادي در کل منطقه سيستان 50 هزار هکتار است. ضمن اينکه با اجراي اين طرح، نهرها، آبراهههاي اصلي و رودخانهها که در آبياري سنتي مورد استفاده قرار ميگرفت، بدون آب باقي ميماند و به کانون توليد ريزگرد تبديل ميشود. وسعت اين اراضي حدود 40 هزار هکتار است. پس با اجراي طرح 46 هزار هکتاري در مجموع 80 هزار هکتار کانون جديد به کانون ريزگردهاي سيستان اضافه ميشود و اين در حالي است که سيستان و بلوچستان تنها استاني است که منشأ ريزگردهاي آن داخلي است.
او اضافه ميکند: درجه شوري آب چاهنيمهها 600 و تقريبا معادل شوري آب معدني است. اگر اين آب را به بستههاي يک و نيم ليتري تبديل کنيم، 400 هزار ميليارد تومان پول از محل فروش آن به دست ميآيد. اين رقم اگر بين خانوادههاي منطقه تقسيم شود، به هر هکتار زمين در 46 هزار هکتار، هشتميلياردو 400 ميليون تومان سهم ميرسد.
سرورينژاد ميگويد: در طرح 46 هزار هکتاري، با تمام تلاشهاي انجامشده، کل عايدي مردم 771 ميليارد تومان برآورد شده است، اگر اين رقم بر سطح زير پوشش طرح تقسيم شود، سهم هر هکتار 16 ميليون تومان ميشود.
تأثير منفي طرح بر کل منطقه
محمدمهدي چاري، عضو هيئت علمي گروه آبياري و زهکشي دانشگاه زابل، در گفتوگو با «شرق» به نکات مثبتي و منفي طرح 46 هزار هکتاري اشاره ميکند. به اعتقاد او ايجاد اشتغال براي مردم منطقه در طول اجراي طرح و ايجاد عدالت اجتماعي در توزيع آب از نکات مثبت طرح است؛ اما او هشدارهايي هم درباره نقاط ضعف طرح ميدهد که حائز اهميت است.
به گفته چاري وقتي تصميم ميگيريم آبياري سنتي را به تحت فشار تبديل کنيم، به اين مفهوم است که قصد داريم نظام بهرهبرداري منطقه را تغيير دهيم. مقدمه اين کار انجام تحقيقات است. بايد شوري و نياز به آبشويي در مقياس کل حوزه سيستان تعيين شود که اين مسئله در طرح اتفاق نيفتاده است. او ادامه ميدهد: 70 درصد خاک منطقه سيستان در کلاس سه بافتي از نظر شوري قرار دارند؛ اين يعني بايد در برخورد با خاک اين منطقه بسيار محتاط بود. اگر مديريت خاک خوب انجام نشود، ممکن است در چهار تا پنج سال خاک زراعي منطقه از چرخه توليد خارج شود.
اين عضو هيئت علمي گروه آبياري و زهکشي دانشگاه زابل به معضل مهم ديگري در اين منطقه اشاره ميکند و آن حذف آب برگشتي است که ميتواند معيشت ساير مردم سيستان را هم تحت تأثير قرار دهد.
او ميگويد: مردم روستاهاي سيستان آب مورد نياز خود را از چاهکها تأمين ميکردند. چهار تا پنج هزار چاهک در منطقه وجود دارد که روستاها بهويژه در ساليان خشک، بهشدت به آب اين چاهها وابسته هستند. اين چاهکها از آب ثقلي آبياري سنتي تغذيه ميشوند. در واقع با آبياري به شيوه سنتي نوعي تغذيه مصنوعي آب زيرزميني انجام ميشود.
چاري ادامه ميدهد: وزارت جهاد کشاورزي آب برگشتي در آبياري سنتي در دشت سيستان را نزديک به 60 ميليون متر مکعب برآورد ميکند که با اين آب ميتوان 13 تا 18 هزار هکتار زمين را آبياري کرد. اين زمينها در اختيار کشاورزاني است که در منطقه حضور دارند و بايد درباره تأثير حذف آبياري سنتي بر معيشت آنها هم مطالعه انجام شود.
او تأکيد ميکند: بايد در سيستان خيلي محتاط برخورد شود. طوري رفتار نشود که چهار تا پنج سال بعد دچار مشکل شويم. سيستان منطقهاي خاص است که توفان شديد و آفتاب شديد دارد. اگر جاهاي ديگر دو تا چهار سال نوار تيپ (مورد استفاده در سيستم آبياري تحت فشار) را ميتوان نگه داشت، در سيستان نهايتا يک سال بعد تمام ابزاري که استفاده ميکنيم، از بين ميرود، آيا دولت هميشه اين پول را دارد که از مردم حمايت کند؟ اينها سؤالهاي بزرگي است که بايد پاسخ داده شود.
ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد