ماموریت حسن روحانی در ژاپن
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست پيشتر، شينزو آبه صريحا از وساطت ميان ايران و آمريکا سخن گفته بود. دوشنبه هفته گذشته نخست وزير ژاپن اعلام کرد کشورش سفر روحاني را تنظيم ميکند، چون ميخواهد نقش بزرگتري در حل و فصل بن بست هستهاي تهران و واشنگتن داشته باشد. آبه افزود ژاپن در پي اين است که نقش واسطه را ميان ايران و آمريکا ايفا کند.
روز جمعه آينده، رئيس جمهور ايران با هدف بررسي طيفي از مسائل دوجانبه و همچنين تنشها در خاورميانه با نخست وزير ژاپن ديدار و گفتگو ميکند. اين سفر ممکن است، وساطت ژاپن، ميان ايران و آمريکا را بار ديگر احيا کند.
صبح امروز سه شنبه، حسن روحاني در سفري چند روزه تهران را به مقصد کوالالامپور، پايتخت مالزي، ترک کرد. همزمان، يوشيهيدا سوگا، وزير ارشد کابينه ژاپن، اعلام کرد حسن روحاني ۲۰ دسامبر با شينزو آبه، نخست وزير ژاپن، ديدار ميکند.
سفر رئيسجمهور ايران به ژاپن در شرايطي انجام ميشود که تنشها در منطقه همچنان ادامه دارد و ظاهرا مباحثات مهم سران ايران و ژاپن با اين تنشها ارتباط دارند. هنوز اهداف و جزئيات کامل سفر روحاني به ژاپن منتشر نشده، با اين حال، به نظر ميرسد که گفتگوهاي روحاني و آبه سه محور عمده خواهد داشت.
ترغيب ژاپن به از سرگيري واردات نفت از ايران
ژاپن تا قبل از اجراي تحريمهاي نفتي ايران در اوايل ماه مه، يکي از مشتريان عمده نفت ايران بود. اما پس از اجراي تحريمهاي يادشده، تحت فشارهاي آمريکا مجبور شد واردات نفت از ايران را قطع کند يا حداقل به شکل چشمگيري کاهش دهد. روحاني پيش از عزيمت به کوالالامپور از کاهش روابط اقتصادي با ژاپن گلايه کرده و گفته اين کاهش در اثر تحريمهاي آمريکاست. وي گفت: «اين کاهش در روابط به دليل شرايط فشار ظالمانه و تحريمهاي غير قانوني آمريکا است که اين تحريمها ناپايدار خواهد بود.»
شبکه «ان اچ کي» ژاپن، همزمان با آغاز سفر روحاني، گزارش کرد ايران اميدوار است که روابط اقتصادياش را با ژاپن تقويت کند. اما همين شبکه تصريح کرد که ژاپن به دليل فشارهاي آمريکا واردات نفت از ايران را متوقف کرده است. سيد عباس عراقچي، معاون وزير امورخارجه ايران، در گفتگو با اين شبکه ژاپني ابراز اميدواري کرده که ژاپن واردات نفت از ايران را از سر گيرد.
شينزو آبه در سفر اخير خود به تهران، پيامي از جانب رئيس جمهور آمريکا به ايران آورد ولي ايران از پذيرش آن خودداري کرد.
اعزام نيروهاي نظامي ژاپن به خاورميانه
اواخر بهار گذشته، همزمان با اوجگيري تنشها ميان تهران و واشنگتن، شينزو آبه براي وساطت ميان دو طرف وارد ميدان شد. ولي به رغم رفتوآمدها و تماسهاي فراوان با دو طرف منازعه، نتوانست به آرام کردن تنشها کمک کند. در نتيجه، ژاپن به تدريج براي محافظت از منافع اقتصادياش، اعزام نيروهاي نظامي به خاورميانه را در دستور کار قرار داد. اين موضوع در اواسط ماه اکتبر مطرح شد و به بحث داغ محافل سياسي و رسانهاي ژاپن تبديل شد. همان زمان، روزنامه آساهي ژاپن در سرمقاله خود نوشت که دولت آبه به جاي پيوستن به ائتلاف دريايي آمريکا در خليج فارس، ميخواهد به تنهايي با اعزام نيروهاي ژاپني از نفتکشها محافظت کند.
آن زمان، دولت ژاپن قصد داشت بدون پيوستن به ائتلاف دريايي آمريکا در خليج فارس، کشتيها و هواپيماهايي، از جمله يک ناوشکن و هواپيماي جاسوسي، به منقطه اعزام کند، اما تصميم گيري در اين خصوص به سال جديد ميلادي موکول شد. دليل اين امر تا حدودي اين بود که آبه ميخواست در ماه ژانويه به عربستان و امارات سفر کند و ايده اعزام نيروهاي ژاپني به منطقه را با سران اين کشورها در ميان بگذارد.
در ميانه اين تحولات، ناگهان عراقچي به توکيو رفت و به آبه گفت: روحاني مايل است به ژاپن سفر کند. ژاپنيها هم پس از هماهنگي با آمريکا، با اين سفر موافقت کردند و آن را فرصتي براي توضيح دلايل ژاپن براي اعزام نيروهاي نظامي به منطقه دانستند. تقريبا يک هفته پيش، خبرگزاري ژاپني کيودو، به نقل از يک منبع آگاه اعلام کرد، آبه در ديدار با روحاني ممکن است از ايران بخواهد که اعزام نيروهاي ژاپن به خاورميانه را درک کند. بخش اعظم واردات نفت ژاپن از خاورميانه ميآيد. از اين رو، ژاپنيها از تشديد تنشها در اين منطقه حياتي نگران هستند. با افزايش تنشها ميان تهران و واشنگتن، آنها در موقعيت دشواري قرار گرفتند. از يک طرف، وساطتشان ميان ايران و آمريکا شکست خورد و از طرف ديگري تمايلي به اعزام نيروهاي نظامي به خاورميانه ندارند. از همين رو، وقتي ايده سفر روحاني به ژاپن مطرح شد، به سرعت استقبال کردند تا شايد بتوانند از طريق اين سفر، تنشها ميان ايران و آمريکا را کاهش دهند.
احياي وساطت ژاپن
هم موضوع خريد نفت و هم مسئله اعزام نيروهاي نظامي ژاپن به خاورميانه، هر دو به نحوي با تنشهاي ايران و آمريکا مرتبط هستند. ژاپن به خاطر تحريمهاي آمريکا نميتواند از ايران نفت بخرد و اعزام نيروهاي نظامي ژاپن به خاورميانه نيز به دليل افزايش تنشها در اين منطقه پس از اجراي تحريمهاي نفتي آمريکا عليه ايران است.
اظهارات مقامات ايران و ژاپن در آستانه سفر روحاني، نشان ميدهد که موضوع وساطت ژاپن ميان ايران و آمريکا تقريبا قطعي شده است. هر چند که هنوز خبري از مذاکره يا گفتگو ميان ايران و آمريکا نيست.
علي ربيعي، سخنگوي دولت روحاني، روز دوشنبه در يک نشست خبري گفت: «سفر آقاي رئيسجمهور به ژاپن ربطي به مسائلي مثل مذاکره با آمريکا ندارد منتها معمولاً دوستان ژاپني ما حامل پيامها و ابتکارعملهايي هستند که ما براي شنيدن آنها استقبال ميکنيم و با جديت هم بررسي ميکنيم منتها هيچ برنامه از پيش تعيين شدهاي در اين زمينه وجود ندارد.»
پيشتر، شينزو آبه صريحا از وساطت ميان ايران و آمريکا سخن گفته بود. دوشنبه هفته گذشته نخست وزير ژاپن اعلام کرد کشورش سفر روحاني را تنظيم ميکند، چون ميخواهد نقش بزرگتري در حل و فصل بن بست هستهاي تهران و واشنگتن داشته باشد. آبه افزود ژاپن در پي اين است که نقش واسطه را ميان ايران و آمريکا ايفا کند.
آبه تصريح کرد: «ژاپن حداکثر تلاشش را انجام خواهد داد تا تنش در منطقه را آرام کند و از طريق تلاشهاي مداوم براي برقراري گفتگو، وضعيت را باثبات کند. از منظر امنيت انرژي، طبيعي است که ژاپن نقشي ايفا کند تا در عين تامين امنيت کشتيراني براي کشتيهاي ژاپني، به صلح و ثبات در خاورميانه کمک کند.»
به هر حال، روحاني در سفري دو روزه به ژاپن خواهد رفت. هنوز معلوم نيست که آيا اين بار آبه ميتواند يخ روابط ايران و آمريکا را بشکند يا نه. عراقچي گفته «نبايد توقع خاصي» از اين سفر داشت. اما بايد منتظر ماند و ديد که گفتگوهاي روحاني و آبه اين بار به کجا ميرسد.