آیا رابطه تهران- مسقط تغییر میکند؟
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست دهم ژانويه ميلادي، قابوس بن سعيد، سلطان عمان درگذشت. با مرگ او سلطنت حدودا پنجاه سالهاش نيز پايان يافت. او بيشترين طول دوران پادشاهي را بين حاکمان کشورهاي حاشيه خليجفارس داشت. فرداي روزي که سلطان قابوس درگذشت، هيثم بن طارق آل سعيد به عنوان جانشين او انتخاب شد. اجراي بدون مشکل، قاطعانه و سريع روند انتخاب جايگزين اهميت ويژهاي براي سلطنت داشت، چراکه بايد به سالها گمانهزني و ترس از درگيري داخلي که ميتوانست منجر به يک بحران جانشيني شود، پايان ميداد. وبسايت شوراي آتلانتيک در مطلبي عنوان کرد: اکنون سلطان هيثم بايد بتواند مانند همتاي پيشين خود خوب عمل کند. احتمالا هيچ رهبر عربي اخيرا به اندازه سلطان قابوس در حکومت خود مشروعيت نداشته است. در واقع، قابوس در عمان بسيار محبوب بوده و به واسطه توسعه اقتصادي و اجتماعي مسقط اعتبار زيادي براي خود ايجاد کرده بود. در طول مدت (تقريبي) 50 سال که قابوس سکاندار کشتي عمان بود (يعني از سال 1970- 2020)، اين کشور را با سياست خارجي خود از يک کشور دورافتاده در حاشيه خليجفارس تبديل به کشوري مدرن و مرفه کرد که نقشي کليدي در خاورميانه و همينطور ديپلماسي جهاني دارد. اکنون که انتقال قدرت در مسقط به خوبي پيش رفته، اين پرسش در ذهن بسياري ايجاد شده که آيا ممکن است ديگر کشورهاي خاورميانه بخواهند بر رهبر جديد عمان نفوذ پيدا کنند؟ و چگونه ميخواهند اين کار را انجام دهند؟ درحالي که گفته ميشود اين احتمال وجود دارد که اماراتمتحدهعربي يا عربستانسعودي از نفوذ خود براي اعمال فشار بر جانشين قابوس استفاده کنند تا در مواضع ضدايرانيشان مسقط را به سوي خود بکشانند، قطعا تهران از پيدايش چنين نتيجهاي جلوگيري خواهد کرد. در واقع، حفاظت از رابطه منحصربهفرد و خاص ميان جمهوري اسلامي و عمان اهميت زيادي براي ايران دارد، خصوصا با تداوم رويکرد «فشار حداکثري» دولت ترامپ. عمان باوجود عضويت در شوراي همکاري خليجفارس روابطي قوي با تهران دارد؛ روابطي که قابوس براي گسترش آن تلاش زيادي کرد. باتوجه به اينکه ايران و عمان در حق حاکميت بر تنگه هرمز مشترک هستند، مسقط درباره همکاري نزديک با ايران در موضوعات منطقهاي واقعبينانه عمل کرده است. علاوه بر اين، يکي از ارکان اصلي سياست خارجي عمان اين بوده که ميان همسايگان عرب خود و متحدان غربي آنها و ايران تعادل برقرار کند، در حالي که مقامات برخي ديگر کشورهاي شوراي همکاري خليجفارس از «توسعهطلبي ايران» ميترسند، بيشترين نگراني مسقط مربوط به تلاش عربستانسعودي براي سلطه در شبه جزيره بزرگتر عربي است، بنابراين همکاري روزافزون با ايران، عمان را قادر ساخته تا با پادشاهي سعودي به عنوان مرکز شوراي همکاري خليجفارس مقابله کند؛ کشوري که هيچگاه به حاکميت کشورهاي کوچکتر شورا احترام نگذاشته است. بنابراين هيچ دليلي وجود ندارد که سلطان هيثم بخواهد در روابط خود با ايران تغيير ايجاد کند. اين ماه دولت عمان براي تاکيد بر استمرار، انسجام و وحدت در امور داخلي و خارجي سلطنت خود و روشهاي تجارت در تلاش بوده است. يکي از دانشجويان دکترا در دانشکده اقتصاد و علوم سياسي لندن معتقد است: «قابوس رفته اما حکومت او همچنان پابرجاست و تصور چنين حکومتي بدون حمايت ايران آن هم زماني که بيشترين نياز را به آن دارد، غيرممکن است.» سلطان جديد عمان در اولين سخنان خود پس از به قدرت رسيدن تاييد کرد که کشورش پس از قابوس نيز به پيروي از اصول سياست خارجي که مسقط از سال 1970 پذيراي آن است، ادامه خواهد داد. او گفت: «ما همان خط سلطان قابوس و اصولي که او براي سياست خارجي، همزيستي مسالمتآميز در بين ملل و مردم و عدم دخالت در امور ديگران مشخص کرده است را دنبال خواهيم کرد.» سلطان هيثم نيز مانند همتاي پيشين خود متعهد شده است که همزيستي مسالمتآميز و يکپارچگي اقتصادي را در همه کشورهاي حوزه خليجفارس از جمله ايران ترويج دهد. از زماني که سلطان هيثم به قدرت رسيده، ايران براي نشان دادن تعهد خود در حمايت از او و همچنين حفاظت از روابط ميان دو کشور، گامهاي مهمي برداشته است. دو روز پس از به قدرت رسيدن رهبر جديد عمان، حسن روحاني، رييسجمهور ايران براي او پيام تبريک فرستاد و بر «اعتماد متقابل» ميان مسقط و تهران تاکيد کرد. روحاني گفت: «اميدوارم در دوران رهبري شما روابط دوجانبه در همه زمينهها با دانش و بصيرت بيشتري رشد کند.» چهار روز بعد، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران براي مذاکره با يوسف بنعلوي، ديپلمات ارشد عمان راهي مسقط شد. سالهاست عمان به عنوان يک کانون پشتيبان سوم شخص کارآمد ميان کشورهاي غربي و عربي در يکسو و جمهوري اسلامي در سوي ديگر شناخته ميشود. امروز در منطقه خليجفارس وضعيت آشفتهاي برقرار است که توانايي مسقط براي ايجاد تعادل در سياست خارجي ناهماهنگ آن را بيشتر به چالش ميکشد. سلطان هيثم با تمرکز بر استمرار استراتژيهاي منطقهاي عمان که هدف آن گسترش ثبات و اعتدال و کاهش تنشهاست، با چالشهاي بزرگي روبهرو خواهد بود، چراکه روابط ايران و امريکا همچنان تيره و تار باقي ماند و کشورهاي عضو شوراي همکاري خليجفارس نگران وقوع جنگ جديدي هستند که به ناچار بحرانهاي بزرگي براي منافع عمان ايجاد ميکند. با اين حال اين شرايط فرصت جديدي نيز براي سلطان جديد مسقط فراهم ميکند تا در اوايل سلطنت خود ثابت کند که رهبري باهوش است.