الگوی دیوار در بورس تهران
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست شروين شهرياري/ در هفتهاي که گذشت دماسنج اصلي بازار سهام ۹ درصد ديگر صعود کرد و به اين ترتيب بورس تهران تنها ۶ درصد تا ۳ برابر شدن در سال ۹۸ فاصله دارد. بازدهي ۲۰۰ درصدي سهام در حالي ميتواند در هفته آتي به وقوع بپيوندد که بازارهاي رقيب و تورم، در قياس با رشد سهام به کلي جامانده تلقي ميشوند. تداوم ورود نقدينگي به بازار سهام و صعود بيوقفه قيمتها به چرخهاي خودتکرار تبديل شده که نمودار قيمت بسياري از سهام بورس و فرابورس را به ديوار شبيه کرده است.
بازار سهام در هفته جاري بهرغم اوج گرفتن ريسکهاي محيطي شامل رفتن نام کشور به ليست سياه FATF و شيوع ويروس کرونا عملکردي کاملا مثبت داشت و با شتاب گرفتن جذب نقدينگي از سوي سرمايهگذاران حقيقي، رشد بيش از ۹ درصدي شاخص را ثبت کرد. به اين ترتيب، فاصله دماسنج بازارسهام با سطح رشد ۲۰۰ درصدي (سه برابر) در سال ۹۸ به کمتر از ۶ درصد رسيده است. اتفاقي که نهتنها در تاريخ اقتصاد ايران بيسابقه است بلکه در شرايطي اتفاق ميافتد که رشد بازارهاي موازي از جمله ارز و مسکن در همين دوره در بازه ۲۰ درصد بوده است. همزمان رشد سالانه نرخ تورم و رشد نقدينگي نيز در محدوده ۲۵ تا ۳۰ درصد قرار گرفتهاند که قرابتي با جهشهاي فوقالعاده بورس تهران نشان نميدهد. به اين ترتيب، با پمپاژ ممتد نقدينگي از سوي سرمايهگذاران تازه وارد، در بخش مهمي از نمودار قيمت سهام شرکتهاي بورسي الگويي مشاهده ميشود که بيش از هر چيز به يک ديوار شباهت دارد. به عبارت ديگر، يک رشد ممتد و بيوقفه درقيمت بخش عمدهاي از سهام شرکتهاي بورسي و فرابورسي مشاهده ميشود که تنها با روانشناسي بازار و هجوم دسته جمعي خريداران شتابزده قابل توضيح است؛ الگويي که به قرينه تاريخي معمولا سرنوشت خوبي براي آخرين خريداران الگوي ديوار در بازارهاي سهام رقم نميزند.
ترس از دست دادن رالي!
يکي از رفتارهاي شايع در بازارهاي صعودي يا آنچه در ادبيات انگليسي از آن با عنوان Bull Market (بازار گاوي) ياد ميشود اين است که با گذر زمان و تعميق روند افزايشي، اعتماد به نفس خريداران بهطور فزاينده تقويت ميشود. در نقطه مقابل، فروشندگان سهام در موقعيتي قرار ميگيرند که با مشاهده تداوم روند صعودي، نسبت به تصميم قبلي خود پشيمان شده و پس از مدتي دوباره به خريدار تبديل ميشوند. اين چرخه بهصورت تکرار شونده پيش ميرود و در فاز پاياني روند صعودي يک حالت ترس از دست دادن رشدهاي بيشتر را ايجاد ميکند که از يکسو نهتنها خريداران را مجاب به ورود هر چه سنگينتر به بازار ميکند، بلکه جرات عرضه سهام را هم از فروشندگان بالقوه سلب ميکند. در نتيجه، دوره پاياني بازارهاي گاوي با يک بيشپرتاب قيمتهاي داراييها به سطوحي به مراتب بالاتر از ارزش ذاتي توام ميشود. اين دقيقا مقارن با زماني است که تعداد زيادي سرمايهگذار غيرحرفهاي با شنيدن خبرهايي مبني بر صعود پر شتاب ارزش سهام به بازار ميپيوندند. الگوي رفتاري اين گروه معمولا بهصورتي است که از آن تحت عنوان «شرطبندي روي اسب برنده» ياد ميشود. به اين ترتيب، در غياب دانش و تخصص لازم براي انتخاب سهام، روشي که اين گروه براي تصميمگيري استفاده ميکند عبارت از خريد سهامي است که اخيرا بيشترين رشد را داشته با اين تصور که لابد روند اخير ادامه خواهد يافت. ترکيب اين عوامل موجب ميشود که در اواخر موج صعودي، نهتنها بازار به پيشواکنش در رشد قيمت سهام برسد، بلکه بخش کوچکي از سهام که به هر دليل اخيرا رشد بيشتري داشتهاند، دچار يک حالت حبابي شده و جهشهاي نامتناسبتري نسبت به کليت بازار را صرفا بهدليل هجوم تقاضا به ثبت برساند. توصيفات فوق در شرايط کنوني که بر مبناي بسياري سنجههاي تحليلي، بورس تهران وارد فاز هيجان صعودي شده صادق است؛ بهويژه آنکه در بخشي از سهام شرکتهاي کوچک و متوسط، صرفا بهدليل محدوديت عرضه و تصور تعميم رشد اخير به آينده، حباب قيمتي شکل گرفته و در يک مسير خود تقويت شونده، هر روز بزرگتر ميشود. در اين فضا که البته نميتوان تخمين دقيقي از زمان خاتمه آن ارائه داد قيمتها هر روز بالاتر ميرود تا جايي که با يک تغيير پارادايم، که اغلب بهصورت غيرمترقبه اتفاق ميافتد، «ترس از دست دادن رالي» تبديل به «ترس از دست دادن سودهاي کسب شده» شده و روند معکوس آغاز شود.
انتظارات تورمي از لنز متفاوت
درحاليکه در هفتههاي اخير در کليه بازارها شامل بازار ارز، طلا، خودرو و تا حدي مسکن موجي از تشديد انتظارات تورمي به راه افتاده و باعث جهش نسبتا سريع قيمت داراييها شده است، رئيس بانکمرکزي در اظهار نظري متفاوت از تحت کنترل بودن شرايط و حتي تخمين تورم ۲۰ درصدي براي سال آينده سخن گفته است. ايشان همچنين به کنترل نرخ رشد نقدينگي اشاره کرده است. بهرغم فضاي موجود، به نظر ميرسد که بخشي از التهابات کنوني، که نقطه کانوني آن بايد در بازار ارز رصد شود، موقتي بوده و اين احتمال وجود دارد که طي هفتههاي آينده تب تورمي فعلي ابتدا در بازار ارز و سپس در ساير بازارها فروکش کند. دليل بنيادي طرح اين احتمال عدم تغيير سياستهاي پولي بانکمرکزي و حفظ رشد نقدينگي (بهعنوان سوخت با تورم) در محدوده تاريخي از يکسو و احتمال رفع برخي از مهمترين اختلالات عرضه ارز ناشي از شيوع ويروس کرونا از مبدأ چين و نيز تسهيل صادرات به دو مقصد مهم عراق و افغانستان است. از اينرو، هر چند اين روزها گمانه انتظارات تورمي بهعنوان يکي از دلايل چشمانداز مثبت در بازارها و کالاها پررنگ است اما ريسک موقتي بودن شرايط بهويژه از محل عرضه افزايش عرضه ارز را نميتوان ناديده گرفت.
بازگشت لرز «کرونا» به بازارهاي جهاني
درحاليکه براي چند هفته بازارهاي بينالمللي نسبت به اخبار مربوط به شيوع کرونا بيتفاوت بودند در هفته جاري با انتشار اخبار گسترش بيماري به خاورميانه به يک باره ورق برگشت و بازارهاي جهاني جديترين افت خود از اواخر سال ۲۰۱۸ را به ثبت رساندند. ابعاد افت در بازارهاي آمريکاييها که دورترين مکان به کانون تحولات اين بيماري هستند نيز بسيار شديد بوده تا جايي که شاخصهاي اصلي بازار سهام از اوج چند روز قبل بيش از ۷ درصد سقوط کردهاند. مساله اصلي که موجب هراس سرمايهگذاران شد، عبارت از تاثير اين ريسک سيستماتيک بر تقاضاي مصرفي در اقتصادهاي جهان و افت درآمد و فروش بخش مهمي از صنايع بورسي است. همزمان، مواد خام نظير نفت و فلزات اساسي نيز پس از ريزشهاي پردامنه يک ماه قبل کماکان در موضع دفاعي قرار دارند و نزديک به کف قيمتي معامله ميشوند که پس از شوک اوليه کرونا به محدوده آن رسيدند. اکثر ناظران معتقدند حتي اگر آثار بيماري هماکنون و فورا مهار شود، روند اقتصاد جهاني تا قبل از شش ماه دوم سال ميلادي جاري به حالت عادي بر نخواهد گشت. به اين ترتيب ميتوان انتظار داشت سال ۲۰۲۰ دورهاي متفاوت و شايد دشوار براي بازارهاي جهاني باشد که يازده سال است به روند صعودي خود ادامه دادهاند؛ وضعيتي که البته براي بازار کالاها و مواد خام نيز واجد پيامهاي مثبتي از منظر ترسيم چشمانداز قيمتي در کوتاهمدت نيست.