بغداد، تهران و شبح تحریم های واشنگتن
ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست الي گرانمايه و سجاد جياد-شوراي اروپايي روابط خارجي/ اکنون به نظر مي آيد که کارزار فشار حداکثري دونالد ترامپ، رئيس جمهوري ايالات متحده امريکا عليه ايران، متوجه عراق شده است و مي خواهد درد اقتصادي وارد شده بر ايران را افزايش دهد. اين بايد هشداري باشد براي پايتخت هاي اروپايي، دست کم با توجه به شکنندگي حاکميت در عراق و تلاش دولت براي جلوگيري از بازخيزي داعش يا گروه خود خوانده دولت اسلامي. با توجه به از سرگرفته شدن حملات راکتي به پايگاه هاي آمريکايي، اين ماجرا مي تواند دولت ترامپ را برانگيزد تا عراق را زير فشار اقتصادي شديدتري قرار دهد با اين اميد که وادارش کند از ايران فاصله بگيرد. جاي شگفتي نيست که دولت ترامپ، عراق را واسطه اي ببيند که از مسير آن بتواند اقتصاد ايران را در منگنه بگذارد. عراق و ايران در سال هاي اخير، هرچه بيشتر در هم گره خورده اند به شکلي که اقتصادهايشان با هم افت و خيز مي کنند. مدتي است که ايران، عراق را براي کاستن از فشار تحريم ها به کار مي گيرد. يک مقام رسمي ارشد اروپايي مي گويد، اين تدابير، عراق را به ريه اقتصادي ايران تبديل کرده است. از سال 2018، عراق به مقصد اصلي صادرات کالاهاي ايران تبديل شده است. در واقع، تجارت ميان اين دو کشور اکنون به دوازده ميليارد دلار سالانه مي رسد. دو طرف مي خواهند که اين داد و ستد را از سال 2021 به بيست ميليارد دلار برسانند. عراق هم به رغم تلاش براي تنوع بخشيدن به منابع تامين کننده انرژي، به واردات گاز و برق ايران وابسته است تا بتواند اوج مصرف برق خود در تابستان را چاره کند. از اين گذشته، حدود سه ميليون عراقي هر سال براي گردشگري، معالجه پزشکي، داد و ستد، زيارت و گردشگري و ديگر اهداف به ايران سفر مي کنند و ارزهايي همچون دلار آمريکا را هزينه مي کنند که ايران در شرايط کنوني اش، ارزش زيادي براي آن قائل است. عراق اکنون به رغم درخواست اعلام شده اش براي يک موازنه محتاطانه ميان دو شريک کليدي خارجي اش يعني ايران و آمريکا، بين در و ديوار اين دو کشور گير افتاده است. آمريکا نه تنها از پيوندهاي اقتصادي عراق با ايران ناخرسند است بلکه احساس مي کند که بادهاي سياسي در عراق هم عليه واشنگتن مي وزند. پس از حمله و ترور ژنرال قاسم سليماني و ابومهدي المهندس، بحث فزاينده اي در عراق بر سر حضور نيروهاي آمريکايي در گرفته است و به نظر مي رسد که عراقي ها قصد دارند تا آخر سال جاري ميلادي به اين هدف برسند. گسترش خشونت هاي اين ماه، مي تواند به اين بحث بيشتر دامن بزند. واشنگتن مي خواهد از اين نتيجه جلوگيري کند. دولت آمريکا علامت داده است که مي خواهد از تدابير اقتصادي براي وادار کردن عراق به اتخاذ يک موضع ملايم تر نسبت به نيروهاي آمريکايي استفاده کند. اين رويکردي است که برخي تندروهاي دولت به ويژه در کاخ سفيد، مدتهاست که به دنبال آن هستند با اين هدف که عراق را وادار کنند اتکايش به ايران را کاهش دهد. بر اساس گزارش ها، دولت آمريکا حتي پيش نويس تحريم هاي تازه اي را آماده کرده است با اين قصد که دولت عراق را از صدور دستور خروج نيروهاي آمريکايي از عراق منصرف کند. يک نقطه فشار کليدي، معافيت هايي است که به بغداد واردات گاز و برق از ايران را اجازه مي دهد. دولت آمريکا به اين نکته اشاره کرده که ممکن است با لغو اين معافيت ها، عراق را در صورت وارد کردن انرژي از ايران، مجازات کند. در حال حاضر امريکا به عراق اجازه داده است که براي يک ماه از ايران انرژي مورد نيازش را وارد کند. اما زمزمه هايي شنيده مي شود که ممکن است اين اقدام آخرين معافيت امريکا براي عراق باشد. پاشنه آشيل ديگر عراق، ذخاير ارزي اش در نيويورک است. دولت آمريکا، آشکارا هشدار داده که مي تواند دسترسي دولت عراق به اين ذخاير را محدود يا حتي مسدود کند. گمانه هايي هست که آمريکا اين کار را عملا آغاز کرده چرا که در ماه ژانويه، جريان اين ذخاير به عراق را به تاخير انداخت، درست همزمان با مباحث سياسيون عراقي درباره آينده حضور نيروهاي خارجي در عراق. با سقوط قيمت نفت، عدم دسترسي دولت عراق به اين ذخاير، مي تواند ويرانگر باشد. تحريم هاي پس از جنگ 1990 خليج فارس، تاثيري کشنده بر زيرساخت هاي عراق داشت و بسياري از عراقي ها را براي ادامه حياتشان به چالش انداخت از جمله با کمبودهاي شديد مواد غذايي، محدودهاي شديد در دسترسي به دارو و خدمات بهداشت و درمان مواجه کرد. براي همين اين است که عراقي ها، ذهنيتي هراس آور دارند که تحريم ها مي تواند کشور را به چنان روزهايي بازگرداند. يک فاکتور تعيين کننده در مناسبات با آمريکا، ترکيب دولت تازه عراق است که قرار است به جاي دولت فعلي و مستعفي عادل عبدالمهدي بر سر کار آيد. عدنان زُرفي که يک دو تابعيتي عراقي – آمريکايي است، تلاش مي کند تا ميانه آوريل، دولت تازه خود را تشکيل دهد و اين تصور گسترده وجود دارد که در آن صورت تلاش خواهد کرد مناسبات با واشنگتن را بازسازي کند. به ويژه که گفته مي شود از حمايت هاي ضمني واشنگتن نيز برخوردار است. دولت هاي اروپايي نيز منافع چشمگيري در عراق دارند به ويژه در مساله مبارزه با تروريسم، ثبات بخشي به کشور و بهينه کردن شرايط زندگي در عراق که مي تواند جلوي امواج پناهندگان به سمت اروپا را بگيرد. پس بايد تلاش هايشان را به فوريت شکل دهند تا آمريکا را از اعمال فشار اقتصادي بر عراق منصرف کنند. اما در اين ميان مساله مهمي نيز وجود دارد و آن اين که، شايد فشار بيش از حد بر عراق، اين کشور را مجبور کند که بيش از پيش به ايران متکي شود.