logo
برگزیده
تحلیل ها

جلسه شورای امنیت؛ انزوای آمریکا - موفقیت برجام

منبع
شرق
بروزرسانی
جلسه شورای امنیت؛ انزوای آمریکا - موفقیت برجام
شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اميرعلي ابوالفتح/ اگر قرار باشد براي توصيف جلسه روز سه‌شنبه شوراي امنيت سازمان ملل – که به شکل ويدئو‌کنفرانس برگزار شد – يک عبارت نوشته شود، شايد بهترين عبارت چنين باشد: «انزواي آمريکا - موفقيت برجام». در اين نشست که علاه بر اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، نيز سخنراني کرد، سخنرانان جز مايک پمپئو، وزير امور خارجه آمريکا، همگي متفق‌القول بر ضرورت توافق هسته‌اي با ايران و ادامه آن تأکيد کردند. البته آمريکايي‌ها از روزها قبل تلاش کرده بودند که نشست روز سه‌شنبه شوراي امنيت را به محلي براي محاکمه ايران بر سر اتهام «حمله موشکي ايران به تأسيسات نفتي آرامکوي عربستان» تبديل کنند و براي تصويب پيش‌نويس قطع‌نامه خود مبني بر تمديد تحريم تسليحاتي ايران، يارگيري کنند؛ اما به رسم معمول جلسات شوراي امنيت در دو، سه سال اخير که به موضوعات مربوط به امنيت خاورميانه مي‌پردازد، جلسه روز سه‌شنبه فرصتي را در اختيار تک‌تک اعضا قرار داد که بر اهميت توافق هسته‌اي با ايران، ضرورت حفظ آن و انتقاد صريح از تصميم آمريکا براي خروج از برجام تأکيد کنند. در‌اين‌ميان آنچه اهميت بيشتري داشت، موضع کشورهاي عضو شوراي امنيت در قبال تلاش‌هاي اخير آمريکا براي ضربه‌زدن به ديگر بخش‌هاي توافق هسته‌اي؛ يعني بخش لغو تحريم تسليحاتي ايران در ماه اکتبر سال جاري بود. جز آمريکا که به‌صراحت از کشورهاي عضو خواست تا پيش از پايان اعتبار تحريم تسليحاتي ايران، قطع‌نامه جديدي را براي تمديد آن به تصويب برسانند، هيچ عضو ديگري حاضر نشد چنين موضعي را اعلام کند.
البته برخي از اعضا مانند بريتانيا و فرانسه با ادبيات تند، فعاليت‌هاي موشکي و منطقه‌اي ايران را به باد انتقاد گرفتند و اتهاماتي را درباره حملات موشکي به تأسيسات نفتي عربستان، متوجه ايران کردند؛ با‌اين‌حال حتي اين دو کشور نيز آشکار نکردند که آيا به پيش‌نويس پيشنهادي آمريکا براي تمديد تحريم‌هاي شوراي امنيت رأي مثبت خواهند داد يا خير؛ اما با توجه به اينکه همين کشورها نيز بر حفظ برجام تأکيد فراوان داشتند، ترديدهاي جدي درباره همراهي آنان با آمريکا براي نقض بخش مربوط به لغو تحريم تسليحاتي ايران، پديدار شد. از‌اين‌رو هدف اوليه آمريکا براي مقدمه‌چيني به منظور القاي ضرورت تمديد تحريم تسليحاتي ايران، در جلسه روز سه‌شنبه شوراي امنيت حاصل نشد. با‌اين‌حال، به نظر مي‌رسد آمريکايي‌ها با اطمينان از شکست در تصويب پيش‌نويس پيشنهادي خود در شوراي امنيت، جلسه روز سه‌شنبه را به سکويي براي پرش به گام دوم برنامه‌هاي ضد‌ايراني خود بدل کردند و آن اينکه از مکانيسم ماشه براي بازگرداندن همه تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران استفاده کنند. آمريکايي‌ها مدعي هستند که همچنان بخشي از قطع‌نامه 2231 شوراي امنيت که در آن متن سند توافق هسته‌اي با ايران درج شده، هستند و مي‌توانند مانند شش کشور ديگر – بريتانيا، فرانسه، آلمان، روسيه، چين و ايران – کميسيون حل اختلاف را فعال و موضوع پايبند‌نبودن ايران به برجام را به شوراي امنيت بکشانند و آنجا، با استفاده از مکانيسم ماشه، همه تحريم‌هاي شوراي امنيت از‌جمله تحريم تسليحاتي ايران را برگردانند.
اما در جلسه روز سه‌شنبه شوراي امنيت سازمان ملل، روسيه و چين به‌صراحت اعلام کردند که آمريکا کشور مشارکت‌کننده در برجام نيست و اجازه ندارد از فرايند کميسيون حل اختلاف و توسل به مکانيسم ماشه استفاده کند. البته اروپايي‌ها به شکل تلويحي تهديد کردند که از حق مراجعه به کميسيون حل اختلاف برخوردار هستند؛ با‌اين‌حال مانند موضوع تمديد تحريم تسليحاتي ايران، آشکار نکردند که در نهايت، مکانيسم ماشه را عليه ايران فعال خواهند کرد يا در صورت توسل آمريکا به اين روند، از آن حمايت خواهند کرد يا خير. وجود صراحت در مواضع روسيه و چين از يک سو و ابهامات متعدد در مواضع اروپايي‌ها و برخي ديگر از اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل از سوي ديگر، مسير تعيين‌شده از سوي آمريکا را براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران يا بازگرداندن همه تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران بيش‌ازپيش دشوار مي‌کند. حدود صد روز ديگر تحريم تسليحاتي ايران به پايان مي‌رسد. اگر تا آن زمان آمريکايي‌ها نتوانند اين تحريم‌ها را تمديد کنند، به ادعاي پمپئو، جهان وارد دور جديدي از ناامني و بي‌ثباتي، به‌ويژه در منطقه خاورميانه مي‌شود. با‌اين‌حال، به نظر نمي‌رسد زودتر از چند هفته ديگر، پيش‌نويس قطع‌نامه پيشنهادي آمريکا به رأي گذاشته شود؛ اقدامي که تقريبا رد‌شدن آن قطعي به نظر مي‌رسد. پس‌از‌آن آمريکايي‌ها براي رسيدن به قطع‌نامه‌اي که در آن ادامه تحريم‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل يا همان مکانيسم ماشه به تصويب برسد، چند هفته زمان نياز خواهند داشت. با توجه به موضع آشکار روسيه و چين به‌عنوان دو عضو دائم شوراي امنيت، بهره‌گيري آمريکا از مکانيسم ماشه يا غير‌ممکن خواهد بود يا اينکه در صورت اصرار آمريکا، از سوي دو عضو داراي حق وتو، به‌عنوان اقدامي غير‌قانوني و فاقد اثر معرفي خواهد شد؛ وضعيتي که از آن به‌عنوان «بحران قانون اساسي در سازمان ملل» ياد مي‌شود. ضمن اينکه بدون اجماع اعضاي دائم شوراي امنيت، کشورهايي مانند روسيه و چين خود را ملزم به رعايت تحريم‌ها نخواهند دانست و چه بسا تجارت در حوزه تسليحاتي را با ايران از سر بگيرند. به‌هر‌حال تا آن زمان و تعيين تکليف نهايي تحريم‌هاي ايران، چند ماهي باقي مانده است که براي دستگاه ديپلماسي آمريکا روزهاي دشواري خواهد بود.