قبض مخارج خانوار در ۹۸
دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست مخارج خانوار در سال گذشته منقبض شد. دادههاي رسمي نشان ميدهد ۴/ ۵ درصد از کل هزينه خانوار(به قيمت ثابت) در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷، کاسته شده است. قبض مصرف، در غالب گروههاي هزينهاي از جمله خوراکيها و بهداشت مشاهده ميشود. با اين حال، افت مصرف در اين گروهها ضعيفتر از گروههاي غيرضروري مانند «تفريح و فرهنگ» بوده است. به نوعي، وضعيت اقتصادي، خانوارهاي کشور را به سمت مصرف اقلام ضروري سوق داده است. دادههاي جزئي از عملکرد بخش واقعي اقتصاد ايران نشان ميدهد، هزينه خانوارها در کليه گروهها به جز دو گروه مسکن و ارتباطات با افت همراه شده است. در حقيقت، تورم با سفره خانوارها کاري کرده که آنها ناچار به خرج کمتر شدهاند. هر چه گروهي ضرورت کمتري در زندگي خانوار داشته، افت بيشتري هم داشته است؛ مانند هتل و رستوران و تفريح و فرهنگ. «دنياي اقتصاد» آخرين گزارش مرکز آمار را مرور ميکند. تصوير کلي از مصرف مرکز آمار ايران جزئيات عملکرد بخش واقعي اقتصاد در سال ۹۸ را منتشر کرده است. در زمستان ۹۸، رشد مصرف نهايي خانوارهاي کشور به قيمت ثابت منفي ۷/ ۳ درصد بوده است که اين رقم، نسبت به ديگر فصول سال قبل، به خصوص بهار اندکي بهبود نشان ميدهد. با اين حال، مصرف خانوار در فصل زمستان ۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل، معادل ۱/ ۵ درصد افت کرده است. در واقع، اثرات تورمي از طريق افزايش شاخص بهاي کالاها و خدمات مصرفي، منجر به کاهش مصرف نهايي حقيقي خانوار شده و رشد متوسط قيمتها از رشد مصرف به قيمت اسمي پيشي گرفته است. همچنين رشد مصرف نهايي خانوار به قيمت ثابت در سال ۹۸ معادل منفي ۴/ ۵ درصد است که بيشترين سهم از اين کاهش مربوط به کاهش شديد مصرف نهايي خانوار در فصل بهار ۹۸ است. مرکز آمار با بررسي اين شاخص، دو دليل براي کاهش بيشتر مصرف نهايي خانوار در اولين فصل سال قبل، نسبت به سه فصل ديگر ارائه کرده است. نخست آنکه رشد مصرف نهايي خانوار در بهار سال ۹۷، رقمي مثبت و معادل ۷/ ۳ درصد بود، در اين فصل نرخ تورم تکرقمي بوده و هنوز روند کاهشي مصرف خانوار به قيمت حقيقي شروع نشده بود. دوم آنکه با شدت گرفتن شتاب تورمي از تابستان ۹۷، رشد مصرف نهايي خانوار به قيمت حقيقي منفي شده است. در نتيجه نقطه شروع کاهش مصرف خانوار، از فصل تابستان سال ۹۷ بوده و در پاييز ۹۷، تشديد اثرات تورمي، سبب شد مصرف خانوار به قيمت حقيقي افت شديدي داشته باشد؛ شيب افزايشي شاخص قيمت مصرفکننده تا مرداد ۹۸ قابل ملاحظه است و پس از آن در مسير کاهشي قرار ميگيرد. کاهش شتاب تورمي در پاييز و زمستان ۹۸، موجب شده تا مصرف نهايي خانوار نيز اندکي فرصت استراحت داشته باشد. نتيجه اين تغييرات، موجب شده تا در تابستان، پاييز و زمستان ۹۸ رشد مصرف نهايي خانوار اندکي بهبود يابد و عدد منفي کمتري داشته باشد. با اين حال، رصد تغييرات مصرف خانوار در گروههاي جزئي نسبت به سال ۹۷ حاوي نکات قابل تاملي است. ريز مصرف خانوار در کل در زمستان ۹۸ نسبت به زمستان ۹۷، تنها در دو گروه رشد مصرف حقيقي رخ داده است: مسکن و ارتباطات. در بقيه گروهها، مصرف خانوارها نسبت به زمستان سال ۹۷، با افت همراه شده است. هزينههاي خوراکي خانوار در سال گذشته به قيمت جاري، با رشد ۶/ ۲۸ درصدي همراه بوده است. اما اين رشد قيمت، تماما متاثر از افزايش قيمتها بوده و رشد حقيقي مصرف خوراکي خانوار با افت قابل توجه ۱۱ درصدي نسبت به سال ۹۷ همراه شده است. در زمستان ۹۸ نيز خانوارها در مصرف خوراکي، نسبت به فصل مشابه قبلي با افت مصرف ۹/ ۳ درصدي مواجه بودند. اين يعني عملا مصرف خوراکي خانوارها دچار افت حجمي شده است. در دهکهاي پايين هزينهاي، اين افت ميتواند موجب قيچي شدن کالاهاي اساسي از سفره خانوارها شده باشد. اما در دخانيات، مصرف خانوارها چندان دچار افت نشد. البته بخشي از آن به اين دليل بود که افزايش شاخص بها در بخش دخانيات معادل ۴/ ۱۰ درصد بود که بسيار کمرنگتر از رشد قيمتي خوراکيها محسوب ميشود. در نتيجه مصرف دخانيات خانوارها در سال گذشته افت ۱/ ۴ درصدي را ثبت کرده است. بيشترين افت مصرف خانوار در گروههاي «پوشاک و کفش»، «حملونقل»، «تفريح و فرهنگ» و «هتل و رستوران» رخ داده است. افت مصرف قابل توجه در اين گروهها حاکي از اين است که ترجيح خانوارها در مصرف، به سمت اقلام ضروريتر رفته و از حجم مصرف اين اقلام در سبد مصرفي کاسته شده است. البته احتمالا سهم کرونا در اين بين هم قابل بررسي است. مثلا در زمستان ۹۸، رشد مصرف پوشاک و کفش خانوار در قياس با زمستان ۹۷، معادل منفي ۲/ ۴۳ درصد بوده است. يا در مورد هتل و رستوران، رشد مصرف معادل منفي ۷/ ۵۹ شده است. يعني تقريبا ۶۰ درصد از مصرف هتل و رستوران سال ۹۷، در زمستان سال ۹۸ از بين رفت. اما شديدترين رشد مصرف سالانه مربوط به گروه «حملونقل» است. در سال گذشته مصرف حملونقل خانوار در قياس با سال ۹۷، بيش از ۳۱ درصد کاهش داشته است. رشد قيمت بنزين در سال گذشته و از طرفي کاهش سفرها به دليل کرونا در ماه پاياني سال، بيشترين اثر را بر افت مصرف در اين گروه داشته است. در گروه «بهداشت» در زمستان ۹۸، مصرف خانوار نسبت به زمستان ۹۷، افت ۱۰ درصدي را ثبت کرده است. از نظر مرکز آمار شرايط پيش آمده در خصوص شيوع ويروس کرونا، هزينههاي بيمارستاني خانوار به ويژه مراجعات به بيمارستانهاي خصوصي را به شدت کاهش داد، زيرا بخش عمدهاي از اين خدمات در بيمارستانهاي دولتي به خانوارها ارائه شده است. همچنين به دليل کاهش ناگهاني مراجعات به بيمارستانهاي خصوصي، بسياري از اينگونه بيمارستانها در معرض مشکلات مالي قرار گرفتهاند که حکايت از کاهش هزينههاي بهداشت و درمان خانوار دارد. از نظر کارشناسان مرکز آمار، رشد پايين هزينههاي خانوار در اين گروه، متاثر از دو عامل حمايتهاي دولت براي کاهش هزينههاي ناشي از کرونا و همچنين به دليل به تاخير انداختن مراقبتهاي درماني از طرف خانوار، مانند هزينههاي دندانپزشکي، تستهاي تشخيص روتين، عملهاي زيبايي، واکسيناسيون کودکان و ... است. اما چرا در گروه ارتباطات و مسکن رشد مصرف رخ داده است؟ مصرف ارتباطات خانوار در سال ۹۸، رشد ۲/ ۲ درصدي را ثبت کرده است. جالب اينکه در فصل آخر سال، مصرف ارتباطات نسبت به زمستان ۹۷ معادل۴/ ۱۸ درصد بيشتر شد که بزرگترين رشد در بين گروهها بود. بخشي از اين مساله ميتوان به تغيير سبک زندگي ايرانيان و استفاده بيشتر آنها از اينترنت نشات گرفته باشد. علت ديگر نيز احتمالا متاثر از ثبات نسبي قيمتها در بخش ارتباطات بوده است. اما در مسکن ريشه افزايش مصرف را بايد در رشد قيمت مسکن جستوجو کرد. مسکن در کل سال ۹۸معادل ۲/ ۷ درصد بيشتر از سال ۹۷، خرج روي دست خانوارها گذاشته است (به قيمت ثابت). بيشتر هزينه خانوار در بخش مسکن، مربوط به برآورد اجاره واحدهاي مسکوني شخصي است. بررسي مرکز آمار در اين خصوص نشان ميدهد افزايش هزينه خانوار در اين بخش، به طور قابل ملاحظهاي متاثر از افزايش برآورد قيمت مسکن است، نه افزايش تعداد خانوارهاي داراي واحد مسکوني شخصي و اجارهاي.