چرا قاتل زنجیرهای رکورد شکست؟
فرهيختگان/ متن پيش رو در فرهيختگان منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست ابوالقاسم رحماني/ وضعيت، دقيقا وضعيت هر دم از اين باغ بري ميرسد است. همين الان که من درحال نوشتن اين خطوطم، آخرين آمار مبتلايان به کرونا و جانباختگان ناشي از اين بيماري اعلام شد. 2 هزار و 637 مبتلا و 200 نفر جانباخته در يک روز! بالاخره با تلاش مسئولان و همراهي مردم رکورد تعداد جانباختگان ناشي از ابتلا به کرونا در ايران جابهجا شد تا اين بار بيشتر و جديتر از قبل به عقب برگرديم و نگاهي به سياستها، اقدامات و تمام کارهاي کرده و نکرده براي مواجهه با کرونا بيندازيم و افسوس بخوريم. واقعا چه اتفاقي افتاد که بعد از تجربه يک همراهي عمومي، بعد از پشت سر گذاشتن شيب نزولي تعداد ابتلا و جانباخته، اينطور سهلانگارانه و البته ترسناک دوباره وارد ماراتن سخت و جانگير مبارزه با کرونا شديم؟ متخصصان داخلي و بينالمللي، کارشناسان و دلسوزان که پيش از اين بارها و بارها گفته بودند اين مدل مواجهه با شيوع کرونا، اين بازگشاييها و سادهانگاريها بهصلاح نيست و شرايط را بحرانيتر ميکند. اما خب کو گوش شنوا؟ اين اقتصاد فشل ارزشش را داشت اينطور با جان مردم بازي کنيم؟ شايد خيلي بعدترها بشود در اين باره جواب قاطعانهتري داد. به هر شکل ما رکورد تعداد کشتهشدگان ناشي از کرونا در يک روز در ايران را زديم و حالا هر نوع مواجهه و هر تصميمي سختتر از قبل خواهد بود. از اين مقدمه که عبور کنيم و با درک سختي و پيچيدگي وضعيت موجود، اتفاقات و چالشهاي ديگري هم پيشروي مردم و مسئولان کشور وجود دارد که اندک غفلتي نسبت به آنها ميتواند هزينههاي جبرانناپذيري روي دست کشور و مردم بگذارد. نبود هماهنگي و توازن بين امکانات بهداشتي و درماني براي مبارزه و مواجهه با کرونا شايد کليدواژه اصلي چالشهاي پيشروي کشور است. تاوان سنگين! سعيد نمکي، وزير بهداشت کشور روز گذشته طي اظهاراتي با اشاره به پيک جديد کرونا در برخي استانها گفت: «اين درحالي است که در مرحله اول بيماري توانستيم دستاورد بزرگي را خلق کنيم و مرگهاي ناشي از اين بيماري را به حدود ۳۰ نفر برسانيم و براي تکرقمي شدن مرگومير اين بيماري برنامهريزي کرده و براي مهار بيماري در کشور اميدهاي زيادي در دل ما و همکارانمان بود. اين عرايضم را حتما عده زيادي از مردم به ياد دارند که بارها گفتم ممکن است در دقايق ۹۰ از گوشههاي زمين گل بخوريم، ما با ويروسي خطرناک کشتي ميگيريم و البته امتيازات زيادي گرفتهايم و ممکن است در دقايق آخر مقابل ويروس ضربهفني شويم. متاسفانه عده زيادي حرفهاي ما را گوش نکردند و عده زيادي هم حرفهاي من و همکارانم را جدي نگرفتند و موج تازهاي از بيماري گرفتارمان کرد. دلم نميخواست مردم با چنين تاواني عرايض من را جدي بگيرند. روزي که تمنا و خواهش ميکردم، شايد براي برخيها اين هشدارها زيادهگويي بود، اما اصلا دلم نميخواست اثبات عرايض ما با تاواني چنين سنگين و مرگهايي چنين تلخ براي مردم بروز کند. اميدوارم اين حرفها را جدي بگيرند و در آينده نزديک با همدلي و وفاق و رعايت پروتکلها بتوانيم اين مرحله سنگين را پشتسر بگذاريم.» بله، تاوان سنگين، البته همه آنچه وزير بهداشت به آن اشاره کرد ناشي از کنشهاي مردمي نيست و حتما سياستهاي دولت نيز در وضعيت موجود اثراتي داشته است، به هر شکل تاوان سنگين، آماري است که روز گذشته سخنگوي وزارت بهداشت آن را اعلام کرد و احتمالا براي مدتي بايد خودمان را به شنيدن اين اخبار تلخ عادت دهيم. لاري سخنگوي وزارت بهداشت گفت: «از 16 تا ۱۷ تير ۱۳۹۹ و براساس معيارهاي قطعي تشخيصي، دو هزار و ۶۳۷ بيمار جديد مبتلا به کوويد-۱۹ در کشور شناسايي شد که يک هزار و ۴۵۵ مورد بستري شدند. مجموع بيماران کوويد-۱۹ در کشور به ۲۴۵ هزار و ۶۸۸ نفر رسيد. متاسفانه در طول ۲۴ ساعت، ۲۰۰ بيمار کوويد-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جانباختگان اين بيماري به ۱۱ هزار و ۹۳۱ نفر رسيد و ۳۲۷۰ نفر از بيماران مبتلا به کوويد-۱۹ در وضعيت شديد اين بيماري تحت مراقبت قرار دارند.» زنگ خطر کمبود کيت تشخيص کرونا بهصدا درآمد از تاوان سخت و سنگين اين روزها که بگذريم، بهتر اين است که خود را براي آينده آماده کنيم تا طول عمر ايام سخت و تاوان دادنهاي اينچنيني را بيش از اين طولاني نکنيم. دو روز پيش يکي از دوستان ما که از فعالان رسانهاي هم هست در صفحه شخصي خودش در توئيتر نوشت؛ پزشک براي او انجام تست کرونا را تجويز کرده، او هم به يکي از بيمارستان هاي دولتي رفته تا تست را انجام بدهد منتها آنجا از او تست نگرفتند و او را به بيمارستان نيکان و گاندي راهنمايي کردند. او هم به اين دو بيمارستان مراجعه کرد اما با اتفاق عجيبي مواجه شد. مسئولان اين دو بيمارستان گفتند که کيت ندارند و با کمبود کيت مواجهند و امکان انجام تست را ندارند! مساله را پيگيري کرديم و متوجه شديم ماجرا بيخ دارد و سواي اينکه واقعي است مساله بسياري از مردم هم هست و خيليها درگير انجام تست کرونا هستند، اما با مراجعه به بيمارستان به در بسته ميخورند و از آنها تست گرفته نميشود. البته اين توصيفات بهمعني بحراني بودن مساله نيست. بالاخره در وضعيت فعلي با اين رشد روزافزون تعداد مبتلايان شايد کم آمدن تعداد کيتهاي تشخيصي خيلي بعيد بهنظر نرسد، ولي اين طبيعي نيست چراکه باوجود شرايط بحراني در ابتلا و جانباختن مردم بر اثر کرونا، مسئولان خبر از روزهاي سختتري در آينده ميدهند. روزهايي که احتمالا استارت آن از پاييز زده خواهد شد و همزماني شيوع کرونا و اوجگيري آن در فصل سرما با شيوع آنفلوآنزا مصائب را چندبرابر خواهد کرد، پس پذيرفته نيست با چنين دورنمايي آنقدر سادهانگارانه به جنگ با کرونا برويم و در تعداد کيتهاي تشخيصي و امکانات لجستيکي اينطور به در بسته بخوريم. باز هم تکرار ميکنم، اين اطلاع بهمعني وجود شرايط بحراني در حوزه کيتهاي تشخيصي کرونا نيست، اما بهصورت جدي زنگ خطر را براي روزهاي آينده به صدا درآورده است. کيت تقلبي داريم اما کمبود کيت نداريم براي پيگيري بيشتر ماجرا و اطلاع از اينکه وضع موجود چقدر آينده مواجهه ما با کرونا را تحتتاثير خودش قرار خواهد داد با دو، سه نفر از مسئولان و متخصصان اين حوزه گفتوگويي انجام داديم. ابتدا مينو محرز، فوقتخصص بيماريهاي عفوني و عضو کميته علمي ستاد ملي مبارزه با کرونا در ارتباط با مساله کمبود کيت تشخيص کرونا در برخي نقاط کشور به «فرهيختگان» گفت: «بهدليل مراجعه زياد مردم و موارد مشکوک ابتلا به کرونا به بيمارستانهاي دولتي براي انجام تست تشخيص اين بيماري کمبودهايي وجود دارد، اما بيمارستانهاي خصوصي چندان با چنين مسالهاي مواجه نيستند و کمبود خاصي ندارند. بالاخره وقتي داوطلب زياد شود، پشتيباني ممکن است با مشکل مواجه شود، اما با کمبود کيت مواجه نيستيم. با کيت تقلبي مواجه هستيم، اما کمبود فکر نميکنم!» محرز در ارتباط با اينکه آيا آمادگي لازم را براي شرايط سخت پاييز و زمستان داريم يا نه، گفت: «ما همين الان به آن وضعيت بحراني که بهدليل عدم رعايت مردم و برخي مسائل ديگر منتظرش بوديم، رسيدهايم و نياز نيست براي پاييز و زمستان صبر کنيم. حالا بايد شرايط را مديريت کنيم و بهسمت بهبود يافتن وضعيت موجود حرکت کنيم.» مديريت بيماري تنها راهحل ما براي مواجهه با کروناست بعد از محرز با محمدحسين يزدي، معاون پژوهشي مرکز تحقيقات واکسن و مديرگروه ايمنوتراپي پژوهشکده علوم دارويي دانشگاه علوم پزشکي تهران گفتوگويي در ارتباط با تحليل وضعيت موجود کرونايي در کشور انجام داديم و وي با اشاره به اقداماتي که بايد براي جلوگيري از مواجهه با مشکلات جدي در آينده در کشور انجام شود به «فرهيختگان» گفت: «براي اينکه در دوره بحراني بعدي کمبودي نداشته باشيم و با مشکلات جديتري مواجه نشويم، بهترين راه اين است که مديريت بيماري اتفاق افتد، يعني افراد اگر درگير ميشوند در شرايطي باشد که امکانات بهداشتي و بيمارستاني پاسخگو است. اين امر نياز دارد که هرچه ميشود انتشار ويروس را مديريت کنيم. الان ميگويند همه ماسک بزنند، درحاليکه قبل از اين نميگفتند افراد سالم هم ماسک بزنند، ميگفتند فقط افراد بيمار ماسک استفاده کنند، چراکه حتي اگر سالم هستيد، ولي ناقل ويروس هستيد با درصد کمي در جامعه ويروس را انتقال ندهيد تا افرادي که مبتلا ميشوند يا درمعرض خطر هستند (افرادي که ممکن است بيماري در آنها جدي شود و نياز به بستري داشته باشند) زياد نشود؛ اين را مديريت بيماري ميگويند. مادامي که در چنين شرايطي باشيم ممکن است دو، سه سال طول بکشد، ولي هيچگاه ظرفيت بيمارستانها و نظام سلامت اشباع نشود و هميشه جوابگو باشد. الان 32 استان در کشور داريم که 15 استان در وضعيت قرمز و هشدار هستند، يعني ظرفيت آنها تقريبا درحال اشباع است، باقي استانها اما اينطور نيستند و وضعيت بهتري دارند. اگر مديريت شود اين استانهايي که در شرايط هشدار هستند از اين وضعيت خارج شوند و سيستم بهداشتي موجود پاسخگوي مراجعات باشد، ممکن است يکسال ديگر در اين وضعيت باشيم، ولي بتوانيم مديريت کنيم. اگر اين هشدار جدي گرفته نشود و افرادي که در جامعه سالم هستند از ماسک استفاده و رعايت فاصله اجتماعي را نکنند و در مراسمها، در جشنها، در عزاداريها و در جاهايي که ارتباطات جمعي نزديک است -خصوصا در فضاهاي سرپوشيده- رعايت نشود و مردم حضور داشته باشند، ميتواند بار انتشار ويروس را زياد کند. بهنظرمن بهترين راه اکنون و پيشروي ما اين است.» واکسن کرونا تا اواخر سال 1400 بهدست ما نميرسد معاون پژوهشي مرکز تحقيقات واکسن در ادامه آب پاکي را روي دست مردمي ريخت که چشمانتظار توليد و تزريق واکسن کرونا آن هم در مدتي کوتاه هستند و گفت: «نميتوان هيچ اميدي به اين داشت که واکسن تا سال 1400 در دسترس ما باشد، يعني اگر واکسن خارج از کشور توليد شود و سازمان بهداشت جهاني در دسترس قرار دهد، بايد روي اواخر سال 1400 حساب باز کنيم که واکسن داشته باشيم، بنابراين تا آن زمان بايد مديريت بيماري را انجام دهيم. مديريت بيماري به اين معنا نيست که يکباره ويروس را ريشهکن کنيم، بايد کاري کنيم تعداد کساني که درگير ميشوند از حد امکانات ما بيشتر نشوند. الان راهي که به ذهن نظام سلامت کشور رسيده است، باوجود توصيههاي قبلي که ميگفتند ماسک را فقط افراد بيمار استفاده کنند، اين است که همه افراد ماسک بزنند. اگر اين پويش و کمپين و همکاري توسط مردم اجرا شود، بيماري مديريت ميشود. کرونا ريشهکن و مهار کامل نميشود، بلکه اين بيماري کنترل ميشود.» اميدواريم واکسن ايراني آنفلوآنزا تا مهر در دسترس عموم قرار گيرد سواي مساله کيت تشخيصي کرونا و اخباري که حول محور کمبود اين کيتها وجود دارد واکسن آنفلوآنزا هم يکي ديگر از اقلام بهداشتي است که عده زيادي از مردم در کشور چشم به استفاده و در دسترس بودن آن دوختهاند. مدتهاست مردم به داروخانهها مراجعه ميکنند و جوياي کموکيف واردات و تامين اين واکسن در کشور هستند. يزدي در اين باره گفت: «واکسن آنفلوآنزا را تا سال قبل وارد ميکرديم که تقريبا به تعداد نياز وارد ميشد. امسال افراد قدري نگرانند و همه ميخواهند واکسن آنفلوآنزا را بزنند و بههمين دليل نظام سلامت مجبور است بيش از حد سالهاي قبل اين واکسن را تامين کند. در ارتباط با توليد واکسن آنفلوآنزا در کشور گشايشهايي ايجاد شده که اميد است در مهرماه وارد بازار شود، البته لازم به توضيح است اين واکسن ايراني آنفلوآنزاست. مهرماه که ورود به فصل آنفلوآنزاست اين اميد وجود دارد که واکسن ايراني آن وارد بازار شود. اينکه چقدر تامينکننده باشد، جاي سوال است، چون يک شرکت توليدي است و يک خط توليد است، چقدر ميتواند توليد کند؟ ولي همينکه در داخل اين تکنولوژي را داريم جاي اميد است. مضاف بر اين دوباره در بحث کنترل آنفلوآنزا مردم بايد اين را در ذهن داشته باشند که آن واکسن هم يک عامل کنترلکننده است و ساير عوامل مثل شستن مداوم دستها، پرهيز از اجتماعات مثل اينکه اگر بيمار هستند يا علائم بيماري را دارند از خانه بيرون نروند، از مواردي است که ميتواند به کنترل آنفلوآنزا کمک کند. يعني اميد نظام سلامت فقط آگاهيرساني و اطلاعرساني به مردم است والا واکسن آنفلوآنزا حتي در سالهاي قبل که هنوز اين پاندمي نبود کارايي صددرصدي نداشت. اين واکسن را ميزدند و طيفي از ويروسهاي آنفلوآنزا را نميگرفتند، ولي طيف ديگري باقي بود. اين نيست که مردم واکسن آنفلوآنزا را بزنند و بگويند نيازي به کنترل ندارند، چون واکسن زدند بيمار نميشوند و بدون رعايت موازين بهداشتي در جامعه حضور پيدا کنند.» ادعاي خودکفايي در توليد کيت ما را با کمبود مواجه کرد عليرضا ناجي، استادتمام ويروسشناسي پزشکي دانشگاه علومپزشکي شهيدبهشتي و رئيس مرکز تحقيقات ويروسشناسي بيمارستان مسيح دانشوري اطلاعات و آمار قابلتامل و نگرانکنندهاي از وضعيت دسترسي ما به کيتهاي تشخيصي کرونا ميداد. چند روز پيش هم وقتي با او در ارتباط با شرايط کرونايي کشور گفتوگو ميکردم، گفته بود ادعاي غيرواقعي ما در خودکفايي در توليد کيتهاي تشخيصي کرونا به کشور ضرر زده است و زياني که ما از اين ادعا متحمل شديم، بيشتر از منفعت آن بوده است. ناجي ديروز هم در ارتباط با وضعيت آزمايشگاهي و دسترسي به کيتهاي تشخيصي کرونا به «فرهيختگان» گفت: «مساله کمبود کيت واقعي است. علت آن هم به قبل و ادعاهايي که قبلتر کرديم برميگردد. ما گفتيم در زمينه کيت تشخيص کرونا توليدات داخلي داريم و همين باعث شد کيتهاي اهدايي که قبلا بيشتر دريافت ميکرديم و قبلاً داشتيم، از طرف سازمان بهداشت جهاني به ايران ندهند و اگر هم نياز داريم، وزارتخانه ميتواند خريد کند و بايد اين کيتها را از شرکتهاي خارجي تهيه کند و ديگر کيت اهدايي به آن صورتي که قبلا بود، وجود ندارد. شرکتهاي داخلي هم محدوديتهايي در توليد دارند. زماني کيت استخراج کم شده بود و با شرکتهاي داخلي صحبت کرديم و تهيه شد که اتفاقا کيفيت خوبي دارد و الان هم از آن استفاده ميکنيم، اما اين شرکتها به دلايلي براي واردات دچار مشکل شدند. بههرحال بسياري از مواد اوليه توليد اين کيتها توليد داخلي نيست و وارداتي است. چون يکسري از موادي که استفاده ميکنند، وابسته به خارج است و اگر بخواهند آنها را وارد کنند، خيلي طول ميکشد. اين محدوديتها هم وجود دارد. به غير از اين، شرکتهايي که نمايندگي کمپانيها را دارند هم دچار محدوديت شدهاند، چون به آنها ارز با قيمت مناسب نميدهند و به اين دليل قيمتها بالا رفته است. مثلا کيتهايي را که حدود چهار ميليون تومان ميخريديم، با اين ارزهايي که الان اختصاص ميدهند قيمتها بسيار بالاتر ميرود. باتوجه به تعرفههايي که داريم، اين تعرفهها با خرجهايي که وجود دارد متناسب نيست. در مصاحبههاي قبلي خود با شما گفتم، يک مواد مصرفي پلاستيکي داريم که در داخل اصلا امکان توليد آن را نداريم و براي توليد کيت به آن نيازمنديم. اين ماده مصرفي از خارج وارد ميشود و قبل از اينکه دلار گران شود، بسته 96تايي آن را خريداري ميکرديم که بين 36 تا 42 هزار تومان قيمت آن بود. بعد که دلار گران شد، اوايل اسفندماه که کوويد-19 شروع شد، بيمارستان همتي کرد و آن محصول را خريداري کرديم، ولي همان 42 هزارتوماني را به قيمت 150 وخردهاي خريديم. تقريباً 5/3 برابر شده بود. الان که تعدادي از آنها را تمام کردهايم و ميخواهيم خريداري کنيم، در بازار موجود نيست، اگر باشد هم به قيمت 600-500 هزار تومان هم پيدا نميشود. بهخاطر اينکه ثبتسفارش نميشود، کمبود داخلي است، قيمت دلار افزايش يافته است. براي اين موارد ارز دولتي ميدهند يا خير، مطلع نيستم. همه اين مشکلات وجود دارد که مساله را بحراني ميکند. درحال حاضر با کمبود مواد و وسايل مصرفي پلاستيکي و کيت مواجه هستيم. قيمتها هم بهحدي بالا رفته که تعرفههاي موجود در بخش دولتي و حتي در بخش خصوصي نميارزد. مردم توان خريد و پرداخت خاصي ندارند. حتي در بخش خصوصي قيمتي که وجود دارد براي عموم جامعه هزينه بالايي است. باتوجه به حقوقهايي که مردم دريافت ميکنند، اين هزينهها بالا است. بهسمت بخش دولتي ميآيند و براي بخش دولتي با تعرفههايي که قرار داده ميشود، بهصرفه نيست که تست انجام دهد. هزينهها بالاتر از آن چيزي است که با تعرفهها هماهنگي داشته باشد، بنابراين يا تست نميگيرند يا کيتها خيلي زود تمام ميشود.» مردم با اميد به واکسن کرونا در رعايت موارد بهداشتي سهلانگاري نکنند در پايان از دکتر ناجي در ارتباط با واکسن آنفلوآنزا و کمبود احتمالي اين واکسن در کشور با شروع فصول سرد سال و واکسن کرونا پرسيدم و او پاسخ داد: «واقعيت اين است که از اين موضوع خبر ندارم. اين موضوع مربوط به اداره مبارزه با بيماريها و ادارهاي در وزارتخانه ميشود که آنها برنامهريزيها را انجام ميدهند. چون در بدنه اين اداره نيستم، نميتوانم بگويم وضعيت به چه صورت است. البته هرسال اداره مبارزه با بيماريها اين برنامهريزي را دارد، ولي سال گذشته کمبود واکسن را داشتيم و در يک مقطعي واکسن پيدا نميشد و بعد از آن آدرسهاي اشتباهي برخي ميدادند و ميگفتند اين واکسن به درد نميخورد و اين حرف درستي نبود. به هر صورت هر واکسني تاثير خاص خود را دارد و دستورالعمل سازمان جهاني بهداشت است که افراد استفاده کنند. مطمئنا براي امسال هم باتوجه به آن چيزي که شما بيان کرديد، هم درباره کرونا هست و هم اينکه بهطور کلي ميدانيم منتظر اپيدمي آنفلوآنزا هم هستيم. اميدوارم اين اتفاق رخ ندهد، ولي درهر صورت وزارتخانه برنامهريزي خاصي براي خود در اين موضوع خواهد داشت. اين اطلاعات را بهتر است از اداره مبارزه با بيماريها بگيريد که آنها برنامهريز اين موضوع هستند. درباره کرونا هم واکسن کرونا خيلي خوب است. الان سوال ميشود واکسن هندي سريع بيرون ميآيد يا آکسفورد يا فلان! مردم هم خيلي خوشحال و اميدوار هستند که واکسن را دريافت کنند، ولي بايد اين را درنظر بگيريم که همه اين مسائل مانع نميشود از تدابير و توصيههاي ايمني و بهداشتي صرفنظر کنيم. ممکن است باتوجه به مشکلات و قيمتهاي بالاي واکسن، اين واکسن کرونا هم تا مدت زيادي به دست ما نرسد. اين را بايد مردم درنظر داشته باشند. اميدواريم اين اتفاق بيفتد و واکسن به دست ما برسد، ولي نظر من اين است که بايد همچنان رعايت نکات ايمني و بهداشتي را بهعنوان الگو و فرهنگ داشته باشيم تا انشاءالله ببينيم واکسن به بازار ميآيد و تغييري در اپيدمي و وضعيت کرونا ايجاد ميکند يا خير.»