مسکو و دهلی نو به قرارداد ایران و چین چگونه می نگرند؟
فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
قرارداد همکاري بلندمدت ايران و چين، اگر اجرا شود، مناسبات ايران با برخي از قدرتهايي شرقي را تحت تاثير قرار خواهد داد. هند و روسيه، دو کشوري هستند که احتمالا تاثيرات مستقيمي از اين قرارداد خواهند پذيرفت. اما اين دو کشور ممکن است رويکرد متفاوتي نسبت به همکاري بلندمدت ايران و چين اتخاذ کنند.
سند قرارداد همکاري ۲۵ ساله ايران و چين، که هنوز به تصويب نهايي دو کشور نرسيده، موجي از بحث و جدل و حتي شايعه به راه انداخته است. موافقان و مخالفان اين سند هر کدام متناسب با زاويه ديد خود استدلالهايشان را در موافقت يا مخالفت با سند مزبور مطرح ميکنند. بحث و جدل درباره اين سند در داخل ايران همچنان ادامه دارد.
اما در خارج از کشور نيز سند همکاري ايران و چين مورد توجه قرار گرفته است. آمريکا به صراحت با اين سند مخالفت کرده و آن را «ترکمنچاي دوم» خوانده است. البته اين موضع، دور از انتظار نبود. چرا که آمريکا تحريمهاي گستردهاي عليه ايران اعمال کرده و نگران است که با امضاي سند همکاري ۲۵ ساله، که به موجب آن چين صدها ميليارد دلار در ايران سرمايه گذاري خواهد کرد، تحريم هاياش بي اثر شوند. از سوي ديگر، کشورهاي اروپايي و همچنين کشورهاي مهم منطقهاي، هنوز موضع روشني در خصوص اين سند اتخاذ نکرده اند. اين کشورها ممکن است بعد از تصويب نهايي سند، نسبت به آن موضعي محتاطانه اتخاذ کنند.
در اين ميان، موضع دو کشور مهم شرقي، يعني روسيه و هند، حائز اهميت است. چرا که هر دو کشور با ايران مناسبات اقتصادي دارند و احتمالا بعد از تصويب سند همکاري ايران و چين اين مناسبات تحت الشعاع قرار گيرند. اين دو کشور هنوز به طور رسمي موضع واضحي در خصوص سند همکاري ايران و چين اتخاذ نکرده اند، اما رسانههاي آنها به اين سند پرداخته اند.
کارشناس روس: امتيازات خطرناکي به چين داده نميشود
نحوه پرداختن رسانههاي دولتي روسيه به موضوع سند همکاري ۲۵ ساله ايران و چين، نشان ميدهد که کاخ کرملين از گسترش همکاري تهران-پکن استقبال ميکند. رسانههاي دولتي روسيه، عموما گزارشها و تحليلهايي را در تاييد توافقنامه ايران و چين منتشر ميکنند.
اين رويکرد روسيه با انتظارات و مناقع روسيه در مقابل ايران همخواني دارد. از نظر تاريخي، روسها همواره از احتمال گسترش نفوذ آمريکا در ايران نگران بوده و قبل از انقلاب اسلامي، يعني زماني که آمريکا نفوذ سياسي و اطلاعاتي و امنيتي زيادي در ايران داشت، منافع روسها به دليل گسترش نفوذ آمريکا آسيب ديده است. سازمان سيا با استفاده از خاک ايران، ايستگاههاي اطلاعاتي در مرز شوروي مستقر شده بود.
حالا آمريکا در ايران نفوذي ندارد و به دشمن درجه يک جمهوري اسلامي ايران تبديل شده است. بنابراين، روسيه نگراني چنداني از احتمالا گسترش دوباره نفوذ آمريکا در مرزهاياش ندارد. اما آيا روسيه با تحکيم روابط ايران و چين موافق است؟ رويکرد رسانههاي دولتي روسيه در خصوص سند همکاري ايران و چين نشان ميدهد که روسيه از اين سند استقبال ميکند، چرا که از ديدگاه کارشناسان روس، ايران در سند امتيازات خطرناکي به چين نداده است.
روزنامه روسي نيزاويسمايا گازيتا طي يادداشتي به قلم ايگور سوبوتين، که در وبگاه روسيا اليوم بازنشر شده، اعلام کرد که سند همکاري ۲۵ ساله، اقدامي براي بهبود مناسبات اقتصادي ايران و چين است. در اين يادداشت از قول نيکيتا سماگين، پژوهشگر شوراي روسي امور خارجي، آمده است: «در سالهاي اخير، چين شريک تجاري اصلي ايران بود. اما به خاطر تحريمها، حجم تبادل تجاري بسيار کاهش يافت. به نحوي که در پايان سال ۲۰۱۹ تبادل تجاري در مقايسه با سال قبلي، ۳۰ درصد کاهش يافت. الان بيماري کرونا هم مزيد بر علت شده است. حجم تبادل تجاري در ربع اول سال، به مقدار ۳۰ درصد ديگر کاهش يافت. در چنين شرايطي، ايران درک ميکند که اتفاق ناخوشايندي براي شريک تجاري اصلي رخ داده و بايد در اين خصوص کاري کرد.»
سماغين افزود: «در چنين شرايطي، شايعات زيادي مطرح شده که نامعقولترين شايعه اين بود که ايران دنبال اجاره دادن جزيره کيش و اجازه دادن به چين براي استقرار نيروهاياش در ايران است. احتمال وقوع همه اينها اندک است.... فکر نميکنم که در اين برنامه [همکاري ايران و چين]امتيازات خطرناکي [به چين]داده خواهد شد. احتمالا در اين برنامه، قصدهاي دو طرف بيان خواهد شد که به طور جزئي محقق خواهند شد.»
بندر چابهار در طرح هند براي گسترش تجارت با افغانستان اهميت کليدي دارد.
نگراني هند
در حالي که هنوز توافقنامه ايران و چين به تصويب نهايي دو طرف نرسيده است، محافل رسانهاي و انديشکدهاي هند از آن ابراز نگراني ميکنند. از ديدگاه اين محافل، گسترش نفوذ اقتصادي چين در ايران، تهديدي براي سرمايه گذاري هند در اين کشور است.
کبير تانيجا، کارشناس مسائل هند، طي يادداشتي در انديشکده «بنياد پژوهشي آبزرور»، که بر مسائل هند متمرکز است، به اين نگراني اشاره کرد و نوشت: «از ديدگاه هند، [امضاي]يک توافقنامه گسترده اقتصادي و امنيتي ميان ايران و چين، موجب نگرانيهاي جدي ميشود.» به گفته تانيجا، اين نگرانيها به نقش هند در بندر چابهار مربوط ميشود.
به نوشته اين کارشناس، بندر چابهار که يک شاهکار هندي در ايران تلقي ميشود، به عنوان رقيب بندر گوادر در پاکستان قلمداد ميشود. بندر گوادر که توسط چين احداث شده، فقط ۷۲ کيلومتر با بندر چابهار فاصله دارد. روايت عمومي در هند بر اين اساس مبتني است که بندر چابهار منحصرا يک پروژه هندي است. اما به ادعاي تانيجا، ايران هيچ ابايي نداشته است که چين و پاکستان را به عنوان سرمايه گذار احتمالي بندر چابهار مطرح کند. اين تاکتيک در توسعه ميدان گازي فرزاد-بي نيز به کار گرفته شد. اين کارشناس از قول مقامات ايران ادعا کرده که ايران گفته بود که اگر هند در توسعه اين ميدان که توسط يک شرکت هندي کشف شد، وارد عمل نشود، ساير کشورها، مشخصا چين، از اين امر بهره خواهند برد.
نگراني هند بعد از انتشار گزارشهايي درباره حذف اين کشور از پروژه احداث راه آهن چابهار-زاهدان بيشتر شد. اخيرا، روزنامه «هندو» طي گزارشي به نقل از منابع رسمي، مدعي شد که ايران پروژه راه آهن چابهار-زاهدان را تا مارس ۲۰۲۲ تمکيل خواهد کرد و هند در اين پروژه نقشي نخواهد داشت. ايران، ادعاي روزنامه هندو را تکذيب کرد و گفت که اساسا ايران و هند توافقي در زمينه احداث خط راه آهن چابهار- زاهدان ندارند.
هنديها نگران افزايش سرمايه گذاري چين در بندر چابهار و بندر جاسک شده اند. روزنامه هندو با اشاره به احتمال ورود چين به بنادر چابهار و جاسک، از قول «کي سي سينگ» سفير سابق هند در ايران نوشت که هند بايد همه تحولات مرتبط با سرمايه گذاري چين در بنادر چابهار و جاسک را به دقت رصد کند. سينگ افزود: «[توافق ايران و چين]"روابط استراتژيک" هند با ايران و بهره گيري از بند چابهار را تحت الشعاع قرار ميدهد. جاسک در غرب چابهار واقع است و جلوتر از تنگه هرمز است. از اين رو، چين ممکن است کنترلاش را در امتداد سواحل ايران و پاکستان گسترش دهد.»