چین و هند؛ جنگ کریدورهای راهبردی

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

شهاب شهسواري/ خبرهايي که از تهران مي‌رسد براي دهلي‌نو دلگرم کننده نيست. ايران ۱۷ تيرماه در غياب طرف هندي که سال‌هاست براي آغاز پروژه راه‌آهن چابهار- زاهدان تعلل مي‌کند ريل‌گذاري اين مسير ترانزيتي مهم را آغاز کرد. پيشرفت گفت‌وگوها در مورد سند همکاري راهبردي ۲۵ ساله ايران و چين، خبر ديگري است که هندي‌ها را نگران کرده است. مقام‌هاي دولتي در هند و ايران تاکيد مي‌کنند که هيچ تغييري در اراده دو کشور براي همکاري‌هاي مشترک به وجود نيامده است اما دو سال تعلل هند براي از سرگيري سرمايه‌گذاري‌هايش در پروژه توسعه بندر چابهار، ترديدها را در مورد ادامه اين همکاري‌ها بيشتر کرده است. رسانه‌هاي هندي دايم از کنار گذاشته شدن هند از پروژه‌هاي مرتبط با توسعه بندر چابهار و کريدورتجاري چابهار به افغانستان و آسياي ميانه خبر مي‌دهند. انديشکده‌هاي هندي هشدار مي‌دهند که پيروي کورکورانه دهلي نو از تحريم‌هاي ضدايراني امريکا باعث تمايل بيشتر ايران به چين شده است و مقام‌هاي حزب کنگره از دولت نارندرا مودي به دليل قرباني کردن فرصت‌هاي استراتژيک همکاري با ايران به خاطر واشنگتن انتقاد مي‌کنند.

فرصت بي‌نظير از دست رفته

هندوستان سال‌هاست که منتظر فرصتي براي گسترش نفوذ خود در کشورهاي آسيايي است. اين تلاش همواره با ممانعت رقيب اقتصادي بزرگ‌تر هند يعني چين مواجه ‌شده است. ابتکار يک جاده يک کمربند چين، تمام دالان‌هاي تجاري و کريدورهاي استراتژيک اطراف هند را تحت سلطه چيني‌ها در مي‌آورد. از بنگلادش، فيليپين، ميانمار و سريلانکا گرفته تا پاکستان و جمهوري‌هاي آسياي ميانه، همه کشورها يک به يک به پکن براي اجراي پروژه‌هاي بلندپروازانه تجاري و ترانزيت چراغ سبز مي‌دهند.

چشم اميد هندي‌ها تاکنون به بندر چابهار بود. ايران به دهلي نو فرصت داده‌بود تا از طريق سرمايه‌گذاري در اين تنها بندر اقيانوسي ايران، بتوانند به افغانستان، آسياي ميانه، قفقاز و روسيه دسترسي داشته‌باشند. براي ايران کريدور شمال- جنوب يک پروژه استراتژيک و بنياني براي توسعه روابط راهبردي با هندوستان محسوب مي‌شد. پروژه‌اي بسيار جذاب براي هندي‌ها که مي‌توانستند از طريق آن رقيب سنتي خود در جنوب آسيا، پاکستان را دور بزنند و به بازارهاي افغانستان و آسياي ميانه برسند. پروژه‌اي که سرمايه‌گذاري هند در آن سال ۲۰۱۶ در سفر نارندرا مودي، نخست‌وزير هندوستان به ايران نهايي شد. به گفته مانسوخ مانداويا، وزير دريانوردي هند استفاده از بندر چابهار مي‌تواند ۲۰ درصد از هزينه‌هاي حمل و نقل کالاي هند به کشورهاي مشترک‌المنافع در آسياي ميانه و قفقاز را کاهش دهد. بندر چابهار در جنوب شرقي ايران، مسيري مطمئن براي هندوستان است که کالاهاي صادراتي خود را از اين طريق به افغانستان و آسياي ميانه صادر کند. اما دو سال بعد از امضاي اين توافق، با خروج امريکا از برجام و از سرگيري تحريم‌هاي امريکا، بهانه‌گيري هندي‌ها براي پيشبرد پروژه آغاز شد. ليو زونگ ‌ئي، پژوهشگر موسسه مطالعات بين‌الملل شانگهاي مي‌گويد: «سال گذشته هندي‌ها خريد نفت خام از ايران را متوقف کردند چرا که به نظر مي‌رسد آنها براي توسعه روابط با واشنگتن آمادگي دارند، روابط خود را با تهران قرباني کنند.»

انکار دهلي نو

به‌رغم انتشار خبر آغاز اجراي پروژه خط آهن چابهار- زاهدان بدون مشارکت طرف هندي، وزارت خارجه هند هرگونه تغيير در همکاري‌هاي دو کشور در موضوع بندر چابهار را رد کرده است. انوراگ سروياستاوا، سخنگوي وزارت خارجه هند در پاسخ به پرسش‌هاي خبرنگاران در مورد دليل خروج هند از اين پروژه تاکيد کرده است که هند همچنان فعالانه در پروژه توسعه بندر چابهار مشارکت دارد. به گفته اين مقام هندي تاکنون ۸۲۰۰ کانتينر بار از طريق بندر چابهار از مبدا يا به مقصد هند جابه‌جا شده است. به گفته سخنگوي وزارت خارجه هند شرکت ساخت راه‌آهن هند(IRCON) يک سال پيش پژوهش‌هاي امکان‌سنجي خود را تکميل کرده و طرف هندي «منتظر معرفي يک نماينده رسمي از طرف ايران براي نهايي کردن مشکلات فني و مالي است.» سفير هند در تهران هم در گفت‌وگويي با خبرگزاري تسنيم، قاطعانه بر ادامه همکاري‌هاي هند و ايران در پروژه توسعه بندر چابهار تاکيد کرده است و مي‌گويد، اجازه دخالت به امريکايي‌ها در اين پروژه داده نمي‌شود. گدام دارمندرا به تسنيم گفته است:«ما در حال کار روي چابهار و خريد تجهيزات و آماده‌سازي چابهار هستيم، ما به امريکايي‌ها گفته‌ايم که حق دخالت درباره چابهار را ندارند.» گدام دارمندرا، عکسي از ديدار خود با سعيد رسولي، مدير عامل راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران در توييتر منتشر کرد و خبر داد که با مقام‌هاي وزارت راه و شهرسازي ايران در مورد ادامه همکاري‌هاي دوجانبه در راه‌آهن چابهار-‌ زاهدان رايزني کرده است. دي‌جي نارايان، سخنگوي وزارت راه‌آهن هند، در پاسخ به پيگيري‌هاي پايگاه خبري اينترنشنال ريل‌وي ژورنال حاضر به پاسخ‌گويي نشده است. اما اس‌کي چادواري، سخنگوي شرکت ساخت راه‌آهن هند(IRCON) به اين رسانه خبر داده است که در سال‌هاي اخير تامين منابع مالي از سوي هند براي ساخت اين خط کليدي راه‌آهن متوقف شده‌اند.

انتقادهاي تند حزب کنگره

آبيشک مانو سينگوي، سخنگوي حزب کنگره هند با انتشار پيامي در واکنش به خبرها در مورد اخراج هند از پروژه خط آهن چابهار- زاهدان نوشت:«هند از توافق بندر چابهار اخراج شد. اين شيوه ديپلماسي مودي است که بدون اينکه کاري بکند، تحسين مي‌شود، چيني‌ها بي سر و صدا کار کردند و توافق بهتري به دست آوردند. زيان بزرگ براي هند. اما کسي حق انتقاد ندارد.» رائول گاندي، رهبر پيشين حزب کنگره هم با انتشار پيامي در حساب کاربري توييتر خود نوشت: «استراتژي جهاني هند در حال احتضار است. ما قدرت و احترام‌مان را در همه جاي دنيا از دست مي‌دهيم و دولت هند هيچ نمي‌داند که چه بايد بکند.»

بهانه تحريم

هندوستان بعد از دو سال و نيم اجراي فرمان‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريکا و پيروي چشم‌بسته از تحريم‌هاي ضدايراني واشنگتن حالا در موقعيتي قرار گرفته است که به نظر مي‌رسد تمام جايگاه خود را در کريدور شمال جنوب و مسير ترانزيتي که اقيانوس هند را به آسياي ميانه و افغانستان متصل مي‌کند از دست داده است. روزنامه هندو در گزارشي بعد از کلنگ‌زني راه‌آهن چابهار-زاهدان با مشارکت پيمانکاران ايراني و غياب طرف هندي به نقل از منابع آگاه ديپلماتيک در ايران نوشت که تهران تصميم گرفته است هند را از اين پروژه کنار بگذارد. به نوشته روزنامه هندو هر چند طرف ايراني تاکيد کرده است که براي پروژه‌هاي آينده آمادگي همکاري با دهلي نو دارد اما در توافق‌هاي تازه بايد طرف هندي تعهد بدهد که تحريم‌هاي يکجانبه طرف ثالث اثري بر همکاري‌هاي دوجانبه ندارد. قرار بود هندي‌ها ۴۰۰ ميليون دلار در توسعه اين خط آهن سرمايه‌گذاري کنند اما با از سرگيري تحريم‌هاي امريکا عليه ايران بعد از خروج يک‌جانبه واشنگتن از برجام، هندي‌ها به بهانه نگراني از تحريم‌ها به‌رغم اينکه طرح توسعه بندرچابهار و مسير ترانزيت به افغانستان از سوي امريکا از تحريم معاف شده‌بود، اين سرمايه‌گذاري را پشت گوش انداختند. هندي‌ها بارها در مذاکرات با طرف ايراني تاکيد کرده‌بودند که با قدرت به سرمايه‌گذاري در پروژه چابهار ادامه مي‌دهند اما اين وعده‌ها فقط در حد وعده باقي ماند تا جايي که جمله کليدي وزير فقيد خارجه هند که گفته ‌بود«هند به هيچ تحريمي جز تحريم‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد عمل نمي‌کند» با عملکرد امروز دولت هند مانند يک جمله طنز به نظر مي‌رسد.

رقابت چين و هند

روزنامه هنگ‌کنگي ساوت چاينا مورنينگ پست مي‌نويسد:«هر چند هند و چين توانستند با گفت‌وگوهاي دو‌جانبه درگيري‌هاي مرزي ميان دو کشور در بلندي‌هاي رشته کوه هيماليا را خنثي کنند اما بيش از ۱۰۰۰کيلومتر آن‌ سوتر از مرزهاي دو کشور، جبهه جديد رقابتي ميان آنها در ايران باز شده است.» هندي‌ها بندرچابهار را به عنوان يک رقيب جدي و موثر براي بندرگوادر پاکستان و کريدور تجاري چين-پاکستان مي‌بينند. گوادر بر اساس توافق جامع ميان چين و پاکستان براي مدت ۴۳ سال به طرف چيني واگذار شده است و کمپاني‌هاي چيني به سرعت در حال توسعه مسير جاده‌اي و ريلي مورد نياز براي اتصال اين بندر به شمال پاکستان هستند. سفير پيشين هند در قرقيزستان به ساوت چاينا مورنينگ پست مي‌گويد:«سال‌هاست که پاکستان اجازه نمي‌دهد هيچ محموله‌اي با مبدا هندي از خاک اين کشور عبور کند.» فونچوک استوبدان ادامه مي‌دهد:«چيني‌ها همواره پاکستان را تشويق مي‌کنند که جلوي دسترسي هندوستان به آسياي ميانه را بگيرند. چين اگر دوست داشت، مي‌توانست به هند اجازه بدهد که از طريق استان سين‌کيانگ به آسياي ميانه دسترسي داشته ‌باشد اما آنها اراده جدي دارندکه جلوي دسترسي هندوستان را بگيرند.» با اين اوصاف بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقيانوسي ايران در مرز اقيانوس هند و درياي عمان نزديک‌ترين مسيري است که دهلي نو براي دسترسي به افغانستان و آسياي ميانه مي‌تواند از آن استفاده کند. روزنامه هنگ‌کنگي در ادامه مي‌نويسد:«به اعتقاد بسياري از تحليلگران بدون دسترسي به راه‌آهن زاهدان-‌ چابهار ديگر دسترسي مستقيم هند به آسياي ميانه منتفي مي‌شود.» کبير تانجا، پژوهشگر انديشکده بنياد آبزرور در هند به اين روزنامه مي‌گويد:«ايراني‌ها هيچ‌وقت به هند وعده نداده‌بودند که چابهار يک پروژه اختصاصا هندي است و دست‌شان را براي انتخاب شرکاي ديگر باز گذاشته ‌بودند.»

انديشکده هندي: ترامپ بايد فورا تجديدنظر کند

انديشکده بنياد «چينتان» هند در گزارشي مي‌نويسد: «بندر چابهار ايران مجاور بندرگوادر پاکستان واقع شده است. دسترسي چين به هر دو بندر و احتمال منع هندوستان از دسترسي به آنها جايگاهي قدرتمند به چين در درياي عمان و تنگه هرمز مي‌دهد و يک مسير ميان‌بر به پايگاه نظامي دريايي اين کشور در جيبوتي به وجود مي‌آورد.» اين انديشکده هندي به ضرورت بازنگري در رويکرد ضد ايراني امريکا اشاره مي‌کند و مي‌نويسد:«ايران جايگاه سرزميني بسيار مهمي در جلوگيري از تسلط کامل سرزميني چين بر آسياي ميانه و اوراسيا دارد. روشن است که دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريکا بايد فورا با توجه به اهداف وسيع‌تر ثبات جهاني رويکرد خصمانه‌اش نسبت به ايران را عوض کند. اتهام‌هاي هسته‌اي به ايران به هيچ‌وجه به اندازه تهديد زرادخانه هسته‌اي پاکستان و کره شمالي(که هر دو متحد نزديک چين هستند) تهديدآميز نيست و هيچ دستاوردي براي هل دادن ايران به سمت آغوش چين وجود ندارد.» سانديا جايين، پژوهشگر انديشکده چينتان ادامه مي‌دهد:«خصومت بدموقع واشنگتن عليه تهران و بلوکه کردن امول ايران در بانک‌هاي غربي و قطع کردن منابع حياتي ايران با تحريم نفت، اين اجازه را به چين داده است تا با هدف پرکردن خلأ با خريد نفت ايران مشکلات اقتصادي ايران را کمتر کند. روشن است که ديپلماسي زيرکانه چين يکي از دلايل اصلي کنار گذاشتن ناگهاني هندوستان از پروژه راه‌آهن زاهدان-‌ چابهار بود.» اين پژوهشگر هندي ادامه مي‌دهد: «هر چند چيني‌ها بي‌صبرانه مشتاقند که اين پروژه راه آهن را خودشان بسازند اما ايراني‌ها با شکيبايي و صبوري مشهورشان فعلا خود را به طرف ديگري متعهد نکرده‌اند و در را براي بازگشت هند باز گذاشته‌اند.»

---

بازار

---

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar