نقشه دموکراتها برای نزدیکی به ایران
دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
نشنال اينترست در تحليلي به بررسي برنامه دموکراتها براي نزديک شدن به ايران پرداخته است. به نوشته اين نشريه، برنامه دموکراتها اين است که از تنشزدايي هستهاي بهعنوان سنگبنايي استفاده کنند تا همزمان يک همزيستي مسالمتآميز نيز ميان تهران و کشورهاي عرب اهل تسنن ايجاد شود. با اين حال اين نشريه تاکيد کردهاست که کاهش تنش بين تهران و واشنگتن حتي در دوره رياستجمهوري احتمالي بايدن هم دشوار است؛ زيرا منابع اختلاف دو طرف تنها محدود به برنامه هستهاي نيست و توافق در دوران پساترامپ بسيار دشوار خواهد بود.
نظرسنجيهاي عمومي همه نشان از پيشتازي چشمگير بايدن نسبت به ترامپ براي انتخابات نوامبر دارند و آن دسته از افرادي که تصور ميکنند ورود بايدن به کاخسفيد به يک تغيير دائمي در روابط تهران-واشنگتن ميانجامد اميدوارند تا بايدن فاتح انتخابات شود. نکتهاي که نميتوان چندان آن را تاييد کرد چراکه منابع اختلاف دو طرف تنها محدود به برنامه هستهاي ايران نيست و البته کنار آمدن با ايران پساترامپ بسيار دشوارتر از زمان اوباما خواهد بود. با اين حال اخباري از کمپين بايدن به گوش ميرسد که مشاورانش قصد دارند تا از تنشزدايي هستهاي با ايران بهعنوان سنگبنايي استفاده کنند تا همزمان يک همزيستي مسالمتآميز نيز ميان تهران و کشورهاي عرب اهلتسنن ايجاد شود؛ موضعي که ميتواند توسط تهران نيز مورد استفاده قرار بگيرد. به گزارش گروه اقتصاد بينالملل روزنامه «دنياياقتصاد» به نقل از نشنال اينترست، بيش از دو سال از خروج آمريکا از توافق هستهاي با ايران ميگذرد و اکنون باور عمومي بر اين است که سرنوشت اين توافق و حتي آينده روابط تهران و واشنگتن به نتيجه انتخابات رياستجمهوري آمريکا در ماه نوامبر وابسته خواهد بود. اين ديدگاه از آنجا ناشي ميشود که انتخاب مجدد دونالد ترامپ به معناي ادامه کمپين فشار حداکثري عليه ايران است؛ درحاليکه انتخاب بايدن ميتواند يک تغيير عمده را در روابط دو طرف ايجاد کند و منتهي به درک مشترک و تنشزدايي شود. با توجه به اينکه نظرسنجيهاي عمومي همه به سود جو بايدن دموکرات است، اميد و شوري بهوجود آمده است تا پيروزي احتمالي او در ماه نوامبر تنشها را کاهش دهد و توافق برجام حفظ شود.
با اين حال در تهران افراد معدودي نسبت به اين ارزيابي خوشبين هستند. مقامات ارشد ايران که هنوز درحال دست و پنجه نرم کردن با آنچه شکست تجربه مذاکرات با آمريکاي باراک اوباما ميخوانند هستند، احتمالا با حداکثر احتياط حتي در مواجهه با يک رئيسجمهور دموکرات به ظاهر حامي ديپلماسي رفتار خواهند کرد. به عبارت ديگر کنار آمدن با ايران پساترامپ بسيار پيچيدهتر از ايران پيش از ترامپ خواهد بود، حتي با اينکه تهران از هرگونه کاهش فشارهاي تحريمهاي آمريکا استقبال ميکند.
آيتالله علي خامنهاي، رهبر ايران در تازهترين سخنان خود به اين موضوع اشاره دارد که مذاکرات بهمعناي آن است که ايران قدرت منطقهاي، تاسيسات هستهاي و بازدارندگي نظامي خود را رها کند چراکه در غير اين صورت تحريمها بازميگردند. او در واقع دلايل استراتژيک اجتناب از مذاکرات را بيان کرد.
اين سخنان به نوعي پاسخي به سند چشمانداز ديپلماتيکي است که توسط کمپين بايدن منتشر شد که در آن بر مذاکره با ايران تاکيد شده است. اين سند از سياستهاي ترامپ بهويژه در قبال توافق با ايران انتقاد کرده و او را بهدنبال تغيير رژيم دانسته است و تصريح ميکند که دو طرف بايد به اقدامات همراستا با برجام بازگردند. با اين حال اين سند تاکيد ميکند که تلاشها براي تمديد محدوديتهاي هستهاي عليه ايران بايد ادامه داشته باشند و همچنين به موضوعاتي ديگر مثل رفتار ايران در منطقه و برنامه موشکي بالستيک نيز پرداخته است. از اين رو سخنان رهبر ايران نيز پاسخ واضحي به همين سند چشمانداز بوده است. به نظر ميرسد که دو طرف (مقامات ايران و دموکراتها) از حالا تلاشهاي خود براي تعيين قوانين بازي را آغاز کردهاند تا هريک بتوانند دست بالاتري را در مذاکرات احتمالي آتي داشته باشند.
اگرچه مقامات عاليرتبه نظام مستقيما به بايدن يا دموکراتهاي آمريکا اشاره نکردهاند اما افراد ديگري در اين زمينه صحبت کردهاند. روزنامه کيهان که يک روزنامه شديدا محافظهکار است در مقاله اخير خود تصريح کرده است که شرايط بايدن براي بازگشت به برجام هيچ تفاوتي با خواستههاي ترامپ ندارد. اين روزنامه همچنين ادعا کرد که دموکراتها بنا دارند تا از برجام بهعنوان منبعي براي دست برتر خود استفاده کنند تا جمهوري اسلامي ايران را وادار به پذيرفتن يک «توافق قوي» با ايالاتمتحده کنند که منافع بيشتري براي واشنگتن داشته باشد.
درواقع با اينکه تعداد انگشتشماري از رسانههاي ميانهرو با خوشبيني محتاطانه از پيروزي حزب دموکرات در نوامبر استقبال کردهاند، ديگر شخصيتهاي اطلاحطلب با سردي از برنامه بايدن براي ديپلماسي با ايران و بازگشت آمريکا به برجام روبهرو شدند.
احمد زيدآبادي، يک فعال اصلاحطلب برجسته در مقالهاي نوشت:« استراتژي دموکراتها بازگشت بدون قيد و شرط به برجام نيست بلکه مشروط به تغيير در سياستهاي جمهوري اسلامي است.» اين موضع به نوعي تاييد موضع روزنامه کيهان است. عباس عبدي، يکي از شخصيتهاي برجسته کمپين اطلاحطلبي نيز ميگويد: «سياستهاي ترامپ در خاورميانه بسيار بهتر از برخي از مواضع دموکراتها در اين بخش بوده و البته دولت او نيز هيچگونه درگيري نظامي مستقيمي را در منطقه به راه نينداخته است.»
از اين رو ديدگاه محتاطانه نسبت به سودمندي مذاکره يا ايجاد تغييرات دائمي باورنکردني در دولت بايدن چيزي است که بخش بزرگ جبهه سياسي ايران بر آن توافق نظر دارد.
دلايل ديگري نيز وجود دارند که احتمال تلطيف مواضع ايران در مذاکره با آمريکا پيرامون برجام را کاهش ميدهند؛ حتي اگر دموکراتها در انتخابات نوامبر برنده شوند. در ۹ آگوست، اعضاي ۶ کشور عضو شوراي همکاري خليجفارس در نامهاي به شوراي امنيت سازمان ملل خواستار حمايت از ابتکار ايالاتمتحده در تمديد تحريمهاي تسليحاتي ايران شدند که قرار است در ماه اکتبر برداشته شوند.
دولت ترامپ براي مواجهه با آراي وتوي روسيه و چين که تمايل به همکاري با جمهورياسلامي دارند، احتمالا برنامه دوم خود براي از بين بردن کامل توافق و فعال کردن مکانيزم بازگشت تمامي تحريمهاي سازمان ملل را اجرا خواهد کرد.
در واقع نااميدي تهران از بازگشت دوباره به مذاکره با قدرتهاي غربي به قدري عميق شده است که تهران اکنون نيز گامهاي مهمي را در راستاي توسعه روابط خود با چين و روسيه و همکاري جامع با آنان برداشته است؛ موضوعي که آن را ميتوان نوعي چرخش استراتژيک ناميد.
موانع سياسي و مفاهيم تهديد در اين ميان بسيار پررنگتر از گذشته براي ايران است حتي با توجه اينکه تهران از هر فرصتي که توسط يک دولت دموکرات و متحدان غربي آن براي لغو بخشي از تحريمها مطرح شود، استقبال ميکند. در همين راستا، ايده برداشتن تحريمهاي هستهاي ايالاتمتحده در قبال بازگشت تهران به برخي از تعهداتش در برجام که توسط جيک ساليوان، مشاور ارشد سياست خارجي بايدن مطرح شده ممکن است موجب کششي در مقامات ايراني شود البته تا زماني که اين برداشتن تحريمها مشروط به ديگر منابع اختلاف بين دو کشور مثل سياستهاي منطقهاي ايران و برنامه موشکي نشود.
ساليوان در مرکز امنيت آمريکاي جديد گفت: «ما نبايد ديپلماسي هستهاي را براي نيل به ديپلماسي منطقهاي گروگان بگيريم، بلکه بايد به روشهايي انديشيد که بتواند اين دو را به يکديگر متصل کند و هر دو را باهم پيش ببرد. درواقع تيم ديپلماسي بايدن اميدوارند تا بتوانند از تنشزدايي هستهاي با تهران بهعنوان يک سنگ بنا براي همزيستي مسالمتآميز بين ايران و کشورهاي همسايه عرب آن استفاده کنند، موضعي واقعگرايانهتر که ممکن است با مخالفت رهبر ايران نيز مواجه نشود چراکه در راستاي استراتژي کلان تهران براي کاهش تنش ايران با عربستان سعودي و ديگر کشورهاي عرب اهل تسنن منطقه است.