گلایه شمخانی از خاتمی
شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
علي شمخاني در سال ۱۳۳۴ در شهر اهواز متولد شد. او فعاليت سياسي مخفي عليه رژيم پهلوي را از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد که منجر به دستگيرياش از سوي ساواک و زندانيشدن او شد. او در زندان با افرادي همچون محسن رضايي و غلامعلي رشيد آشنا شد که اين روابط به شکلگيري گروه منصورون انجاميد.
دوران جنگ
شمخاني يک سال پس از پايان جنگ در سال ۱۳۶۸ با حکم آيتالله خامنهاي ضمن انتقال کامل از سپاه پاسداران به ارتش، فرماندهي نيروي دريايي ارتش را عهدهدار شد. او چند ماه پس از تصدي فرماندهي نيروي دريايي ارتش، در اجراي راهبرد جديد دريايي ايران، فرماندهي مشترک نيروي دريايي ارتش و سپاه و قرارگاه دريايي خاتمالانبيا را عهدهدار شد و در مدت فرماندهي هشتساله، در قرارگاه دريايي خاتمالانبيا تشکيلات رزمي نيروهاي دريايي ارتش و سپاه را با ايجاد تحول اساسي در سلاحها، تاکتيکها و عمليات مشترک دو نيرو، تجديد سازمان کرد. او اين سمت را تا زمان تصدي وزارت دفاع در دولت سيدمحمد خاتمي بر عهده داشت. محمد دروديان، پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، درباره نقش شمخاني در سپاه نوشته است: «با تجربه مبارزه مخفي و تشکيلاتي با رژيم شاه و تأسيس سپاه خوزستان براي مقابله با تهديدات امنيتي و نظامي از قدرت ذهني-هوشي و خوشفکري در فهم شرايط محيطي، شخصيت کاريزماتيک براي جذب و سازماندهي نيروها، همچنين هدايت آنها از طريق مفهومبندي وضعيت موجود و تعيين اهداف اطلاعاتي-عملياتي برخوردار بود». شمخاني در يکي از اظهارنظرهاي مهم خود، درباره نظر امام نسبت به ادامه جنگ و اينکه آيا نظر امام مبني بر ادامه جنگ به معناي ورود به خاک عراق بوده است يا نه، گفته: «ادامه جنگ با عدم ورود به خاک عراق دو موضوع جداگانه است. امام فرمود جنگ ادامه پيدا کند. راه مبارزه اين بود که توان رزمي عراق را از او بگيريم تا نتواند پيشروي داشته باشد و رزمندههاي ايران اين کار را انجام دادند».
دوره خاتمي
شمخاني در هشتمين دوره انتخابات رياستجمهوري ايران شرکت کرد، اما از سيدمحمد خاتمي شکست خورد و پس از خاتمي و احمد توکلي در رتبه سوم قرار گرفت. با اين حال، خاتمي مجددا شمخاني را بهعنوان وزير پيشنهادي دفاع به مجلس معرفي کرد و در کابينه دوم خاتمي نيز دوباره به سمت وزارت دفاع منصوب شد. البته گويا رابطه شمخاني با خاتمي چندان هم خوب نبوده است؛ چنان که اکبر هاشميرفسنجاني در خاطرات خود در 18 شهريور 1376 نوشته است: «عصر تيمسار [علي] شمخاني، [وزير دفاع] آمد. از عدم آشنايي آقاي خاتمي نسبت به مسائل اقتصادي و نيز عدم اقدام مناسبي در سياست خارجي که ممکن است پس از ماهعسل کوتاه دولت، انتقادات باعث دلسردي مردم و ضعف دولت شود، اظهار نگراني کرد. گفت، آقاي خاتمي بيش از حد به نظرات آقاي [محمد] باقريان [دبيرکل سازمان امور اداري و استخدامي] متکي است که او هم خام است. از اينکه در حکم رهبري، براي فرمانده نداجا [نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي] به خدمات مؤثر او در نيروها توجه نشده، گلهمند است. آقاي [رضا] امراللهي آمد. گله کرد از اينکه آقاي خاتمي عدم معرفي او را منتسب به نظر رهبري کرده و گفت به خاطر عدم تخصص آقاي [غلامرضا] آقازاده [رئيس سازمان انرژي اتمي] براي اين سمت، متخصصان دلسردند. عصر با هماهنگي دفتر رهبري، حکم دبيري آقاي محسن رضايي [براي مجمع تشخيص مصلحت نظام] نوشته شد. براي ترک سپاه، لازم بود که مسئوليتي در رابطه با من يا رهبري داشته باشد».
انتخابات 88
نکته مهمي که درباره شمخاني در حوادث بعد از انتخابات سال 88 وجود دارد، اين است که او هيچگاه مواضع تندي اتخاذ نکرد و حتي وقتي در برنامه «ديروز، امروز، فردا» مجري برنامه از او پرسيد آيا فتنه را قبول داريد يا نه، گفت: «ميدانم تو به دنبال چه هستي. من وارد اين بحثها نميشوم. بسيجي بايد حقگو، حقخواه و حقشنو باشد». يا او در سال 92 در برنامه شناسنامه استفاده از الفاظي مانند فتنهگر، ساکت فتنه و انحرافي را محکوم کرد و گفت: «دشمنان ما دشمن ريش ما هستند؛ چه ريش اصلاحطلب و چه ريش اصولگرا. نبايد به بهانههاي مختلف افراد را از قطار انقلاب پياده کرد».
دولت روحاني
پس از روي کار آمدن حسن روحاني بهعنوان رئيسجمهور، او در 19 ارديبهشت سال 92 در حکمي از سوي روحاني به سمت دبير شوراي عالي امنيت ملي منصوب شد تا جايگزين سعيد جليلي شود. شمخاني در شرايطي مسئول دبيرخانه اين شورا شد که مذاکرات هستهاي بين ايران و گروه 1+5 به وزارت امور خارجه و محمدجواد ظريف سپرده شده بود. البته بنا بر گفته وزير امور خارجه، تعيين سطح، حدود و روشهاي مذاکرات هستهاي، با وزارت امور خارجه است که بر اساس نياز مذاکرات تعيين ميشود ولي هدايت و سياستگذاري پرونده هستهاي همچنان بر عهده شوراي عالي امنيت ملي به رياست رئيسجمهوري اسلامي ايران خواهد بود. از مهمترين وظايف شمخاني در زمان تصدي در اين پست، برقراري پيوند و رابطه دوستانه ميان دولت و ساير ارکان حکومتي در ايران بود. او در عرصه بينالمللي مسئول ايفاي نقش ايران در جنگ داخلي سوريه و حمله به شمال عراق در حوزه سياسي بود و همکاري نزديکي با شهيد قاسم سليماني داشت.
او همچنين دستي بر تأليف هم دارد و مؤلف نخستين دکترين استراتژي دريايي جمهوري اسلامي ايران و دکترين تطبيق استراتژي آمريکا و شوروي است. او علاوه بر تأليف مجموعه کتابهايي درباره مديريت استراتژيک و چندين مقاله علمي درباره مباحث راهبردي و بحرانهاي منطقهاي و بينالمللي در دانشگاههاي مختلف علوم نظامي و راهبردي، به تدريس اشتغال دارد. همچنين او اولين وزير ايراني است که به دليل نقش برجستهاي که در طراحي و اجراي سياست تنشزدايي و توسعه روابط با کشورهاي عربي حوزه خليجفارس بر عهده داشت، بالاترين نشان دولتي (مدال عبدالعزيز) را از پادشاه وقت عربستان سعودي دريافت کرد.